İçeriğe atla

Grek-Baktriya Krallığı

Grek-Baktriya Krallığı
Βάχλο
MÖ 256-MÖ 120
Greko-Baktriya'nın en geniş halinin haritası, MÖ 180 civarı.
Greko-Baktriya'nın en geniş halinin haritası, MÖ 180 civarı.
BaşkentBelh
Resmî dil(ler)Koini Grekçesi
Yaygın dil(ler)Baktarça
Soğdca
Partça
HükûmetMonarşi
Basileus 
• MÖ 256-239
I. Diodotus (ilk)
• MÖ 117-100
I. Heliocles (son)
Tarihî dönemAntik Çağ
• Kuruluşu
MÖ 256
• Dağılışı
MÖ 120
Yüzölçümü
MÖ 1842.500.000 km2
Öncüller		Ardıllar
Seleukos İmparatorluğu
Hint-Grekler
Part İmparatorluğu
Kuşan İmparatorluğu

Grek-Baktriya Krallığı, Orta Asya'daki Baktriya ve Soğdya'yı MÖ 250'den 125'e kadar kontrol etmiş, Hint-Yunan Krallığı ile birlikte Helenistik dünyanın en doğusundaki devlet. Günümüz Afganistanının kuzeyinde merkezlenmiştir. Devletin günümüzdeki doğu Afganistan ve Pakistan'a MÖ180'de genişlemesi, MS 10'a kadar devam edecek Hint-Yunan Krallığı'nı kurmuştur.[1][2][3]

Tarihçe

Diodotus'un altın sikkesi y. MÖ 245.

İlk dönemler

Baktriya'nın ve çevre illerin satrapı olan Diodotus, MÖ 250 civarında Seleukos İmparatorluğu'ndan ayrılarak Baktriya Kralı I. Diodotus unvanıyla Grek-Baktriya Krallığı'nı kurdu.

Yüksek oranda şehirleşmiş olan ve Doğu'nun en zenginlerinden biri olarak kabul edilen yeni krallık güçlenerek doğu ve batıya yönelik genişleme faaliyetlerinde bulundu.[4]

MÖ 200 yılında Asya, Grek-Baktriya Krallığı ve komşularını gösteriyor.

Part İmparatorluğu'nun yükselişi, Baktriya'yı Yunan dünyasıyla temastan kopardı. Karasal ticaret düşük oranda devam ederken, Yunan kontrolündeki Mısır ile Baktriya arasındaki deniz ticareti gelişti.

Diodotus'un ardından tahta, II. Seleukos'a karşı mücadele eden Part I. Arsakes ile müttefik olan oğlu II. Diodotus geçti.

Muhtemelen Soğdiana satrapı olan Magnezya kökenli Grek Euthydemus,[5][6] Diodotus'un hanedanlığını devirdi ve MÖ 230-220 civarında yeni yönetici konumuna geldi. Euthydemus'un kontrolü Fergana'ya kadar uzundı.

Euthydemus, MÖ 210 civarında Seleukos hükümdarı III. Antiohos tarafından saldırıya uğradı. 10.000 atlıyı komuta etmesine rağmen Euthydemus muharebeyi kaybetti ve geri çekilmek zorunda kaldı.[7] Buna rağmen Baktra kentinde (modern Belh) üç yıl süren kuşatmaya dayanan Euthydemus, Antiohos'u üst hükümdar olarak tanımasına yol açtı ve M.Ö 206'da oğlu I. Dimitrios'u Antiohos'un kızlarından biri ile evlendirdi.[8]

Coğrafi genişleme

Kral Euthydemus'u tasvir eden sikke.

Seleukos ordusunun ayrılmasının ardından, Baktriya Krallığı genişlemeye başladı. Batıda, kuzey-doğu İran’daki bölgelere kadar yayılmış oldukları düşünülmektedir. Bu bölgeler muhtemelen Tapurya ve Horasan'daki Baktriya satraplıkları ile aynıdır.

Kuzeyde, Soğdiana ve Fergana'yı da kontrol etmiş devletin, Kaşgar'a ve Urumçi'ye MÖ 220 dolaylarında seferler düzenlediklerine ve Çin ile Batı arasında bilinen ilk temaslara yol açtıklarına dair işaretler bulunmaktadır.[9]

Euthydemus'un oğlu Demetrius, Mauryan İmparatorluğu'nun Shunga Hanedanlığı tarafından devirilmesinden birkaç yıl sonra, M.Ö. 180'den itibaren Hindistan'ın işgaline başladı.

Demetrius'un, günümüzde Doğu Hindistan'da (Patna) yer alan Pataliputra şehrine kadar ilerlemiş olabileceği düşünülmektedir, ancak bu genişleme genellikle Menander'e atfedilir. İstila, MÖ 175'te tamamlandı ve bunun sonucunda Kuzeybatı Hindistan'da MS 10'a kadar neredeyse iki yüzyıl süren Hint-Yunan Krallığı kuruldu. Budist inancı, başta I. Menander olmak üzere Hint-Yunan kralları altında gelişti. Aynı zamanda dönem, Greko-Budizmin gelişmesiyle örneklenen büyük bir kültürel senkretizm dönemiydi.

Demetrius'un generali veya bir Seleukos müttefiki olduğu düşünülen Eucratides, Euthydemus Hanedanı'nı devirdi ve M.Ö. 170 yıllarında kendi yönetimini kurmayı başardı.

Eucratides, Kuzeybatı Hindistan'da geniş çapta işgaller yürütmüştür ve Pencap'taki Jhelum Nehri'ne kadar pek çok Hint darphanesinde madeni para bastırmasının gösterdiği üzere geniş bir bölgeye hükmetmiştir. Buna rağmen hükümdar, Hint-Yunan kralı I. Menander tarafından mağlup edilmiştir..

Yıkılış

Baktriya'da bulunmuş altından İskit mücheverleri

,

Hindistan istilası sırasında veya sonrasında Eucratides, Part kralı I. Mithridatis tarafından saldırıya uğradı ve yenildi. Mithridates bu zafer sonucunda Baktriya'nın Arius'un batısında kalan Tapuria ve Horasan bölgelerine sahip oldu.[10]

MÖ 162'de Yüeçiler, Hiung-nular tarafından batıdaki İli Nehri vadisine sürüldü. 132'de Vusunlar tarafından Ili vadisinden kovulan halk güneybatıya kaçtı ve iki yıl sonra, bölgenin kontrolünü Grek-Baktriyalılar'dan yeni ele geçirmiş Sakaları mağlup ederek Kuzey Baktriya'yı ele geçirdi.

MÖ 140'ta Doğu İskitler (Sakalar) Partya ve Baktriya'yı işgal etmeye başladı. I. Mithridates'in oğlu Part Kralı II. Phraates bu sırada İskitler tarafından yenilmiş ve öldürülmüştür.[11]

Yüeçiler MÖ 120 yıllarında Baktriya'nın güneyine doğru da genişledi,

Bu süre zarfında son Grek-Baktriya kralı olan I. Heliocles, Baktriya'yı terk etti ve başkentini Kabil vadisine taşıdı. Kralın soyundan gelenler Hint-Yunan Krallığı'nın batı kısmını oluşturdu, ancak bu ''batılı'' krallıklar da Yüeçiler tarafından MÖ 70 dolaylarında yıkıldı. ''Doğu" Hint-Yunan krallıkları ise MS 10'a kadar Pencap bölgesini kontrol altında tuttu.

Grek-Baktriya Krallığı hükümdarları

Aşağıdaki tabloda Baktriya'nın bilinen Grek hükümdarları, tarihleri ve unvanları veya lakapları ile birlikte listelenmiştir.

Grek-Baktriya Kralları
(y. 255 MÖ-130 MÖ)
Hükümdarlığı (yaklaşık)KralUnvan
255-239 MÖI. DiodotusSoter
239-223 MÖII. DiodotusTheos
230-200 MÖI. EuthydemusTheos
200-180 MÖI. DimitriosAnicetus
200-180 MÖPantaleonSoter
190-180 MÖAgathoclesDikaios
185-180 MÖII. Euthydemus-
180-170 MÖI. AntimachusTheos
180-160 MÖI. ApollodotusSoter
175-160 MÖI. Dimitrios-
171-145 MÖI. EucratidesMegas
145-140 MÖII. EucratidesSoter
145-140 MÖPlatoEpiphanes
140-130 MÖI. HelioclesDikaios

Çakışan tarihler, birden fazla kralın aynı anda, ancak tam ayrıntıları çok iyi bilinmeyen farklı bölgelerde hüküm sürdüğünü gösterir. Örneğin I. Apollodotus, muhtemelen Baktriya'nın güneyindeki bölgeleri ve Hint alt kıtasını yönetirken I. Antimachus, Baktriya'da hüküm sürmüştür.[12] II. Eucratides ve Platon'un her biri Güney Baktriya'nın küçük bölgelerini yönetmiş olmalı.

Baktriya'da Yunan kültürü

  • Bronz Herakles heykelciği. Ai Khanoum. MÖ 2. yy.
    Bronz Herakles heykelciği. Ai Khanoum. MÖ 2. yy.
  • Yaşlı bir adamın heykeli, Ai Khanoum, MÖ 2. yy.
    Yaşlı bir adamın heykeli, Ai Khanoum, MÖ 2. yy.
  • Aynı heykelin yakından çekimi.
    Aynı heykelin yakından çekimi.
  • Chlamys giyen çıplak adam frizi. Ai Khanoum, MÖ 2. yy.
    Chlamys giyen çıplak adam frizi. Ai Khanoum, MÖ 2. yy.
  • Aynı friz, yandan çekim.
    Aynı friz, yandan çekim.
  • Gargoyle. Ai Khanoum, MÖ 2. yy.
    Gargoyle. Ai Khanoum, MÖ 2. yy.
  • Aslanlar tarafından çekilen bir arabadaki Kibele'yi tasvir eden plaka. Ai Khanoum.
    Aslanlar tarafından çekilen bir arabadaki Kibele'yi tasvir eden plaka. Ai Khanoum.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Genel

  1. ^ Doumanis, Nicholas. A History of Greece 14 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Palgrave Macmillan, 16 dec. 2009 978-1137013675 p 64
  2. ^ Baumer, Christoph. The History of Central Asia: The Age of the Steppe Warriors 5 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Vol. 1 I.B.Tauris, 11 dec. 2012 978-1780760605 p 289
  3. ^ Kaushik Roy. Military Manpower, Armies and Warfare in South Asia 6 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Routledge, 28 jul. 2015 978-1317321279
  4. ^ "Justin XLI, paragraph 1". 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019. 
  5. ^ EUTHYDEMUS. 12 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019. 
  6. ^ "Polybius 11.34". 20 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019. 
  7. ^ "Polybius 10.49, Battle of the Arius". 19 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019. 
  8. ^ "Polybius 11.34 Siege of Bactra". 20 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019. 
  9. ^ "Strabo XI.XI.I". 19 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019. 
  10. ^ "Strabo 11.11.2". 19 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019. 
  11. ^ "Parthians and Sassanid Persians", Peter Wilcox, p15
  12. ^ "The COININDIA Coin Galleries: Greek: Apollodotus I (Apollodotos I)". coinindia.com. 29 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2024. 

Özel

  • Boardman, John (1994). The Diffusion of Classical Art in Antiquity. Princeton University Press. 0-691-03680-2
  • Boardman, John, Jasper Griffin, and Oswyn Murray (2001). The Oxford Illustrated History of Greece and the Hellenistic World. Oxford University Press. 978-0-19-285438-4
  • Bopearachchi, Osmund (1991). Monnaies Gréco-Bactriennes et Indo-Grecques, Catalogue Raisonné. Bibliothèque Nationale de France, 2-7177-1825-7.
  • Bopearachchi, Osmund and Christine Sachs (2003). De l'Indus à l'Oxus, Archéologie de l'Asie Centrale: catalogue de l'exposition. 2-9516679-2-2
  • McEvilley, Thomas (2002).The Shape of Ancient Thought. Comparative studies in Greek and Indian Philosophies. Allworth Press and the School of Visual Arts. 1-58115-203-5
  • Puri, B. N. (2000). Buddhism in Central Asia. Motilal Banarsidass, Delhi. 81-208-0372-8
  • Tarn, W. W. (1966) The Greeks in Bactria and India. 2nd Edition. Cambridge University Press.
  • Watson, Burton, trans. (1993). Records of the Great Historian. Han dynasty II, by Sima Qian. Columbia University Press. 0-231-08167-7

İlgili Araştırma Makaleleri

Helenistik Dönem, Büyük İskender'in istilalarıyla başlayan, Antik Dünya'da Grek etkisinin doruğa ulaştığı dönemdir. Dönem, Klasik Grek Dönemini izlemiştir ve Helenistik Dönem'in ardından, Klasik Grek egemenliğindeki bölge Roma Cumhuriyeti hakimiyetine geçmiştir. Bu dönemde dahi Klasik Grek kültürü hâlen Roma hakimiyetine sızmıştır. Öyle ki Latincenin yanı sıra Grekçe konuşulmaya ve yazılmaya devam edildi. Helenistik Dönem bazen, Klasik Grek Uygarlığı'nın gerileme ve çöküş dönemi olarak görülmektedir. Bir başka açıdan da Klasik Grek Uygarlığı ile Roma Uygarlığı arasında bir geçiş dönemi olarak görülür. Dönemin başlangıcı çoğu kez Büyük İskender'in ölüm tarihi olan MÖ 323 olarak alınır. Dönemin sonu ise Yunanistan Yarımadası'nın Roma Cumhuriyeti tarafından işgal edildiği MÖ 146 olarak kabul edilir. Bazı tarihçiler ise Büyük İskender'in imparatorluğu'ndan kalan son devlet olan Ptolemaios Hanedanlığı'nın Aktium Savaşı'nda yenilgiye uğrayıp yıkıldığı tarih olan MÖ 31-30 tarihini Dönem'in sonu olarak kabul ederler.

<span class="mw-page-title-main">Selefkî İmparatorluğu</span> Antik Helen devleti

Seleukos İmparatorluğu, Türkçe kullanımlar ile Selefkos veya Selevkos, İskender'in ölümünden sonra Makedonya İmparatorluğu'nun parçalanmasıyla İskender'in generallerinden I. Seleukos tarafından kurulan Helenistik imparatorluk. Başkentleri önce Seleukia, sonraları ise Antakya'ydı. Doğu Akdeniz'de, Irak'ta, İran'da, Türkmenistan'da, Pamir'de ve Hindistan'ın batısında bulunan topraklarda egemenliklerini sürdürmüşlerdir. Toprakları Roma İmparatorluğu tarafından ele geçirilinceye kadar Doğu Akdeniz'in hâkimiydiler. Seleukosların geniş toprakları 25 civarında eyalete bölünmüştü. “Strategos” veya “satrap” unvanlı valilerce yönetilen bu eyaletler Pers zamanındaki satraplıklardan daha küçüktü.

<span class="mw-page-title-main">I. Dimitrios (Seleukos imparatoru)</span> Seleukos imparatoru

I. Dimitrius Soter, , Unvânı Soter. MÖ 161 – MÖ 150 doneminde Helenistik Seleukos İmparatorluğu'nun hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">VII. Antiohos</span>

VII. Antiohos Sidetes (Sayda'dan), (MÖ 138-MÖ 129 döneminde Helenistik Seleukos İmparatorluğu'nun hükümdarıdır. Doğum tarihi bilinmemektedir. Son büyük Seleukos kralıdır.

<span class="mw-page-title-main">I. Seleukos</span>

I. Seleukos Nikatōr Büyük İskender'in Makedon kumandanı. İskender'in ölümünden sonra başlayan Diadoki Savaşları'nda Seleukos, Seleukos hanedanını ve Seleukos İmparatorluğu'nu kurmuştur. Krallığı İskender'den sonra kurulan devletler arasında Roma yayılmasına karşı en uzun süre direnen ülkelerden biridir. Mısır'daki Ptolemaios Krallığı Seleukosların çöküşünden sonra 34 yıl daha dayanabilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yüeçiler</span> antik bir Ortaasya halkı

Yüeçiler, antik bir Orta Asya halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">I. Aleksandros (Seleukos imparatoru)</span>

I. Aleksandros Balas, MÖ 150-146 yılları arasında Seleukos İmparatorluğu'nun kralıydı.

<span class="mw-page-title-main">IV. Antiohos</span>

IV. Antiohos Epifanis Seleukos İmparatorluğu'nun MÖ 175-164 döneminde kralıydı. Ölene kadar krallığı devam etti. III. Antiohos'un oğullarından birisiydi. Asıl adı Mithradatēs idi. Tahta geçtikten sonra Antiohos ismini kendisi için benimsedi. IV. Antiohos'un zamanında yaşanan en önemli olaylardan birisi, Mısır'ı neredeyse ele geçirmesidir. Ancak Mısır'ı fethedemedi. Bu teşebbüs, Ptolemaioslarla Seleukosların arasında bir çatışma sürecini doğurdu. Onun döneminde yaşanan önemli diğer bir olay İsrailoğulları tarafından başlatılan Makkabi Ayaklanması'dır. Bu ayaklanmanın temel sebebi, IV. Antiohos'un, Makkabileri zorla inançlarını terkedip onun inançlarına uymaya ve her bakımdan onu efendileri olarak kabul etmeye zorlamasıdır. Bu vakânın İsrailoğullarının bakış açısından bir hikâyesi, Makkabiler kitaplarında anlatılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">I. Antiohos</span>

I. Antiokhos Soter ; d. MÖ 324; ö. MÖ 261) MÖ 281'den itibaren Seleukos İmparatorluğu'nun kralıydı. Büyük İskender'in silah arkadaşı I. Seleukos Nikator ve Pers prensesi Epeme'nin oğludur. Soter namı, kurtarıcı anlamında kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">III. Antiohos</span>

III. Antiohos, Seleukos İmparatorluğu'nun 6. hükümdarı. MÖ 222'den MÖ 187'ye kadar hükümdarlık yapmıştır. Krallık topraklarını I. Seleukos dönemindeki en geniş sınırlarına tekrar ulaştırarak “Büyük” unvanını almış ancak Romalılar karşısında Magnesia Muharebesi'nde aldığı ağır yenilgi nedeniyle kendi döneminde Avrupa ve Batı Anadolu'daki topraklarını kaybetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">II. Antiohos</span> Seleukos kralı

II. Antiohos Theos MÖ 261'den MÖ 246'ya kadar Seleukos İmparatorluğu'nun kralıydı.

<span class="mw-page-title-main">I. Mithridatis (Part kralı)</span> Part kralı (171-132 MÖ)

I. Mithridatis; MÖ 165-MÖ 132 yılları arasında Part kralı.

<span class="mw-page-title-main">VI. Ptolemaios</span>

VI. Ptolemaios Filometor Ptolemaios dönemi Mısır kralıydı. M.Ö. 180'den 164'e ve M.Ö. 163'ten 145'e kadar hüküm sürdü. V. Ptolemaios ve Kleopatra'nın en büyük oğlu, M.Ö. 180'de çok küçük bir çocuk olarak tahta çıktı ve krallık naipler tarafından yönetildi: annesinin M.Ö. 178 veya 177'deki ölümüne kadar annesi ve ardından iki arkadaşı, Eulaeus ve Lenaeus tarafından M.Ö. 169'a kadar yönlendirildi. M.Ö. 170'ten itibaren kız kardeşi II. Kleopatra ve küçük erkek kardeşi VIII. Ptolemaios, onun yanında ortak hükümdarlardı.

<span class="mw-page-title-main">I. Euthydemus</span>

I. Euthydemus c. MÖ 260 – MÖ 200/195), bir Grek-Baktriya kralı ve Euthydemus Hanedanı'nın kurucusuydu. Aslen, MÖ 224'te II. Diodotus'tan tahtı zorla ele geçiren bir Soğd valisi olduğu düşünülmektedir. Euthydemus, Baktriya topraklarını Soğdya'ya kadar genişletti, Demirkapı'daki Derbent Duvarı da dahil olmak üzere birkaç kale inşa etti, ve çok önemli bir sikke bastı.

<span class="mw-page-title-main">II. Dimitrios (Seleukos imparatoru)</span> Seleukos kralı

II. Dimitrios Nikator, I. Dimitrios Soter'in oğullarından biridir. Annesi, kardeşi VII. Antiohos Sidetes'te olduğu gibi Laodice V olmuş olabilir. Demetrius, Parthia'daki Hyrcania'da birkaç yıllık esaretle ayrıldığı ilk olarak MÖ 145 Eylül'den MÖ Temmuz/Ağustos 138'e ve yine MÖ 129'dan MÖ 125'teki ölümüne kadar iki dönem boyunca Seleukos İmparatorluğu'nu yönetti, Kardeşi VII. Antiohos, iki hükümdarlığı arasındaki ara dönemde Seleukos İmparatorluğu'nu yönetti.

<span class="mw-page-title-main">I. Dimitrios (Baktriya kralı)</span> MÖ 2. yüzyılda Greko-Baktriya ve Hint-Yunan kralı

I. Dimitrios Anicetus, Damaytra olarak da bilinir Grek-Baktriya ve daha sonra Hint-Grek kralıydı, Baktriya'dan eski kuzeybatı Hindistan. Greko-Baktriya Krallığı hükümdarı Euthydemus I'in oğluydu ve MÖ 200 civarında onun yerine geçti, ardından günümüzde Afganistan'ın güneyinde, İran'da, Pakistan'da ve Hindistan'da geniş alanları fethetti.

<span class="mw-page-title-main">Euthydemus Hanedanı</span> Helenistik hanedan

Euthydemus Hanedanı, M.Ö. 230 yılında I. Euthydemus tarafından kurulan ve son hükümdarı III. Strato'nun Gandhara'daki ölümüne kadar M.Ö. 230'dan M.S. 10'a kadar Helenistik dönem boyunca Greko-Baktriya ve Hint-Yunan krallıklarını yöneten Helenistik bir hanedandır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.