Grafiti

Grafiti, çoğunlukla kamusal bir alanda yer alan bir duvar ya da yüzeye çizilmiş, kazınmış veya püskürtülmüş yazı ve çizimlerdir.

Kelime, Yunanca "graphein" (yazmak) kelimesinden gelmiş ve İtalyanca "sgraffio" (karalamak) kelimesinden türemiştir.^[1] İlk çağlardan beri bir durumu resmetme, tanımlama ya da dikkat çekme yöntemlerinden birisidir.^[2] Bugün bilinen anlamıyla grafiti, 1960'ların sonlarında Amerika Birleşik Devletleri'nin hip hop kültürüyle birlikte doğmuştur.

Modern şehirlerde otobüslerin içlerine sivri bir aletle kazınan yazılardan sokak duvarlarına sprey boyayla çizilen resimlere kadar pek çok uygulama grafitinin kapsamına girmektedir. Kimi çevrelerce bir sanat dalı olarak kabul edilirken, bir başka bakış açısı da, grafitiyi vandalizm olarak değerlendirmekte ve suçla ilişkilendirmektedir.

Tarihsel olarak grafitinin mağara duvarlarına çizilen şekiller nedeniyle ilkçağ, 4. veya 5. yüzyıl dönemlerine dayandığı düşünülür.^[1] Antik Yunan’da bugünkü Türkiye’de Efes antik kalıntılarındaki fahişelik ilanı bilinen ilk grafiti olarak kabul edilir.^[3] Pompei kentindeki buluntularda da duvara kazınmış benzer ilanlara rastlanmıştır. Eski Mısır'da yolculuğa çıkanlar da geçtikleri yerlerin duvarlarına adlarını ya da resimlerini çizerek kendilerinden iz bırakmışlardır; Bu antik dönem duvar yazılarına ve resimlerine de ‘graffito’ denilmektedir.^[4]

II. Dünya Savaşı'nda propaganda aracı olarak kullanılan grafiti, günümüzdeki anlamıyla 1960'lı yıllarda Amerika'da, özellikle New York'ta politik eylemciler ve sokak çeteleri, seslerini duyurmak ve kendi çetelerinin sınırlarını belirlemek için benimsenen bir yöntem olarak ortaya çıktı. 1970'li yıllarda ortaya çıkan rap ve hip-hop kültürü, grafitinin dünyada yaygınlaşmasını sağladı.

Kendisini tarihteki ilk yazıcı (writer) olarak tanımlayan ‘Corn Bread’ ilk grafitisini 1967 yılında yapmıştır ancak bu tarihten önce de grafiti çalışmalarına rastlanmaktadır.^[2] Grafiti yapmakla ünlenen ilk yazıcı, 1969 yılında yaşadığı New York'un Yunan mahalesinde duvarlara keçeli kalemle imza atmaya başlayan TAKIdir. Grafiti sanatının ilk kez dünya kamuoyunda duyulması, "TAKI183" takma ismiyle duvarlara imza atan postacı hakkında 21 Temmuz 1971'de New York Times gazetesinde yayımlanan bir makale ile gerçekleşti.^[2] New York'ta hip hop kültüründen beslenen grafiti, şehirde binaların dış cephelerine koruyucu kaplamalar kapatılmaya başlanması üzerine duvarlardan metrolara yani yer altına indi ve imza atma geleneği New York şehir metrosunda otoriteye karşı çıkma ritüeline dönüştü.‘Futura2000’, ‘Revolt’, ‘Haze’, ‘Skeme’ ve ‘Vandal Squad’ gibi yazıcılar, metro grafiti sanatının ortaya çıkmasını sağladı. Yazar sayısının artması ile rekabet de arttı ve tanınır olma kaygısı ile bireyselleşme çabaları görüldü; pek çok al yazısı ve hat tarzı geliştirildi. New York banliyölerinde yaşayan yazıcılar içinde ‘Dondi’, grafitinin küresel bir sanat hareketi olarak doğuşunda temel bir rol oynadı.^[2] Grafiti, 1970'lerde ABD'nin hemen hemen tümüne yayıldı. Ancak o dönemde grafiti kamuoyunda suçla ilişkilendirilmekte idi.

Grafiti, “tag" adı verilen grafiti yazarları tarafından özel konutlar ve tarihsel eserler dahil herhangi bir yeri grafiti zemini kabul edip rastgele boyayarak uygulanmış; bunun sonucu olarak vandalizm kabul edilip grafitiler silinmiş; uygulayanlar hakkında yasal işlemler yapılmıştır. Grafiti yapanlar kendini gizlemekte papo184, junior 161, barbara 62, TAKI 183 gibi takma isimler kullanmıştırr.^[1] Günümüzde kimliğini açıklamaktan çekinmeyen, bu konuda yasal dernekler, sinema filmleri, bilgisayar oyunları, web siteleri, grafik bilgisayar programları vb. oluşturanların temsilciliğinde, çeşitli iniş çıkışlarla varlığını sürdürmektedir.^[]

Grafiti altkültürünün merkezindeki rekabet ve “Stil Savaşları" balon şeklinde olan harflerden, “stamp” (damga) olarak bilinen üç boyutlu grafitilere ve karmaşık “wild style” (vahşi stile) doğru bir evrimleşmeyi sağlamıştır.^[3]

1980'lerde “Style Wars” ve “Wild Style” adlı iki belgesel grafiti ve hip hop kültürünün geniş kitlelere yayılmasında rol oynadı.^[5] Avrupa'nın ve Güney Amerika'nın politik sorunlar yaşayan bölgelerinde yoğun olarak görülmeye başladı. Doksanlı yıllarda grafiti kendine özgü bir giyim, yaşam tarzı ve literatür oluşturdu. Thiery Noir adlı bir sokak sanatçısının Berlin Duvarı'nın yıkılışına eşlik eden grafitileri uluslararası bir ün kazanarak grafiti üzerinden özgürlük isteminin sanatsal bir ifadesi oldu.^[2]

Grafitinin kaligrafik biçimi, ikibinli yılların sunduğu kültürel ve teknik olanaklar ile yepyeni bir boyut kazanmıştır. Günümüzde sokak sanatçısı, ismini değil vermek istediği mesajı yaymayı amaçlamakta ve çok daha çeşitli materyalleri kullanmaktadır.^[2]

• Piece; görüntüler içinde isim ya da harf, çizikler.
• Stencil, kâğıt, karton, metal malzemelerden kesilerek oluşturulmuş; karikatür, rakam, harf, resim ve baskı kalıplarının boyanması ile yüzeye çıkan görüntüler.
• Etiket, Yapıştırılmaya hazır, kesilmiş kâğıtların üzerine tag (paraf), desen çizmek veya yapılmış hazır yapışkan yüzeyli grafiklerin yüzeylere uygulanması
• Poster, kâğıt malzemelerin tutkal gibi malzemelerle yüzeye yapıştırılması
• Mozaik, seramik malzemelerin yüzeye tutturulması
• Light grafiti, ışıkla yapılan, kalıcı olmayan grafitidir ve bu özelliğinden ötürü yasal kabul edilir.
• 3B Tebeşir sanatı, kaldırıma tebeşirle üç boyutlu görünen resim çizilmesi.
• Tag, Yazarların seçtiği nicklerin (lakap) yüzeylere marker kalemlerle aktarılması
• Piece; görüntüler içinde isim ya da harf, çizikler.
• Stencil, kâğıt, karton, metal malzemelerden kesilerek oluşturulmuş; karikatür, rakam, harf, resim ve baskı kalıplarının boyanması ile yüzeye çıkan görüntüler.
• Etiket, Yapıştırılmaya hazır, kesilmiş kâğıtların üzerine tag (paraf), desen çizmek veya yapılmış hazır yapışkan yüzeyli grafiklerin yüzeylere uygulanması
• Poster, kâğıt malzemelerin tutkal gibi malzemelerle yüzeye yapıştırılması
• Mozaik, seramik malzemelerin yüzeye tutturulması
• Light grafiti, ışıkla yapılan, kalıcı olmayan grafitidir ve bu özelliğinden ötürü yasal kabul edilir.
• 3B Tebeşir sanatı, kaldırıma tebeşirle üç boyutlu görünen resim çizilmesi.

• Writer, Grafiti yapan sanatçı.
• Sketch, duvara çizilecek grafitinin defter, tablo ya da sunta üzerine çizilen taslağı.
• Blackbook, tasarladığı sketchleri çizmek için writerların taşıdığı defter.
• Character, grafiti bittiği zaman yanlarına yapılan genellikle insan şeklinde olan karikatür.
• Marker, taslak yapılırken kullanılan farklı renk ve değişik kalınlıkları olan kalem. Grafiti bittikten sonra imza atmak için de kullanılır.
• Firstline, Grafiti yapılırken atılan ilk çizgi.
• Outline, grafiti harf çizgileri ya da dış çizgileri.
• Secondline, dış çizgileri çevreleyen çizgi.
• Highlights, grafitinin bazı noktalarına, genellikle harflerin sağ alt köşesine verilen parlaklık ya da ışık efekti.
• Fill in, grafiti dış çizgileri yapıldıktan sonra içini boyanması. Tek renk veya çok renkli olabilir.

Wikimedia Commons'ta Grafiti ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Hip Hop
• Sokak Sanatı
• M. Chat

• Style Wars belgeseli 11 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sokak Sanatı Grafiti ve Writer Hakkında Bilmeniz Gerekenler