Gorgosaurus
| Gorgosaurus Geç Kretase (Maastrihtiyen) | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Tip tür | ||||||||||||||||||
Gorgosaurus libratus Lambe, 1914 |
Gorgosaurus (anlamı: dehşetli kertenkele) Geç Kretase döneminde Kuzey Amerika'nın batısında yaşamış teropod dinozor cinsidir.[1]
Kökenbilim
Gorgosaurus cins adı Latinceleştirilmiş bir ad tamlamasıdır. Gorgo sözcüğü Antik Yunanca korkunç anlamına gelirken; Sauros sözcüğü kertenkele anlamındadır. Bu cinsin adı korkunç kertenkele şeklinde çevrilebilir.[2]
Keşif
1913 yılında Charles Sternberg ve ekibinin yer aldığı Berry Creek'in 6 km güneyinde Alberta'da gerçekleştirilmiş bir saha çalışmasında önemli fosil parçaları keşfedilmiştir. Ertesi yıl (1914) bu dinozor cinsi Lawrence Lambe tarafından CMN 2120 numaralı olarak kaydedilen fosil numuneler üzerinden tanımlanmıştır. CMN 2120 adlı fosil numune kafatası, arka ayaklar, büyük oranda korunmuş omurga, bir ön ayak ve diğer parçalardan oluşmaktadır. Bu fosil stratigrafik olarak Geç Kretase (Geç Campanian) yaşlı kumtaşı ve çamur çökellerinden oluşan Dinozor Park Formasyonu içinden çıkarılmıştır.[1]
Fiziksel özellikler
Gorgosaurus'un vücut ağırlığı iskelet parçalarının uzunluğunun kullanıldığı ampirik eşitlikler yardımıyla yaklaşık olarak 2500 kg olarak tahmin edilmektedir. Kafatası uzunluğu da AMNH 5458 numunesi üzerinden 1040 mm olarak ölçülmüştür, aynı olmasa da yakın bir coğrafyada yaşadığı düşünülen Daspletosaurus gibi akraba bir cinsle hemen benzer büyüklükte avlanma silahlarına sahiptir (kafatası boyutu). Yine Gorgosaurus ortalama 1040 mm uzunluğunda bir uyluk kemiğine sahiptir. Erişkin bir bireyin 9 metre kadar bir uzunluğa eriştiği tahmin edilmektedir. Ayrıca Daspletosaurus'a göre daha hafif yapılı bir canlı olduğu düşünülmektedir.[3]
Habitat, beslenme ve paleobiyoloji
Habitat ve beslenme
Geç Kretase dönemi çökelleriyle temsil edilen (76-75 milyon yıl önce) Dinozor Park Formasyonu bol miktarda fosil içeren jeolojik bir oluşumdur. Otçul, hepçil ve etçil çok sayıda dinozor iskeleti çıkarılmıştır.[1]
Tyrannosauridler de bölgede Gorgosaurus ve Albertosaurus ile temsil edilmişlerdir. Belli çıkarımlara dayanarak Daspletosaurus'un Gorgosaurus ile aynı habitatı paylaşmadığı ileri sürülmüştür. Bu hipotezler iki temel gözleme dayanmaktadır; ilki dinozor park formasyonunda 23 adet Gorgosaurus iskeleti çıkmışken, 7 Daspletosaurus iskeleti çıkarılmasıdır. İkincisiyse bölgedeki Gorgosaurusların çoğunlukla yavru bireyler olmalarıdır, bu da bölgenin Gorgosauruslarca üreme veya yuva yapma alanı olarak kullanıldığını ve Gorgosaurus habitatı olduğunu işaret etmektedir. Yine beden ölçüleri ile habitat genişlikleri arasında yaşayan hayvanlar örnek alınarak bir deneştirme yapılırsa yaklaşık 2 tonluk bu teropodların yüzlerce hatta binlerce kilometre kare yaşam alanına ihtiyaç duyması işten bile değildir. Bunun yanında boyutlarına bakılarak Gorgosaurusların genel olarak Hadrosauridlerle beslenirken; Daspletosaurusların daha çok zorlu Ceratopsidleri avlayabileceği tahmin edilmektedir.[4]
Paleobiyoloji
Fosil buluntular doğaları gereği yumuşak dokuların korunmasının zor olduğu yapılardır, ancak nadiren de olsa ilginç organik kalıntılar barındırırlar. 1997 yılında ABD'nin Montana eyaletinde bulunan bir Gorgosaurus fosili kemik yapısı incelemelerine tabi tutuldu. Larson ve arkadaşları tarafından X-ışını yöntemi ve elektron mikroskobu ile fosil üzerinde yapılan incelemeler sonucu yaklaşık 5 cm'lik siyah bir materyal kafatası üzerinde keşfedilmiştir ve bu fosil bir canlıdan çıkan ilk tümör dokusu olarak tarihe geçmiştir.[5]
Sınıflandırma
| Tyrannosauridae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tyrannosauridler içinde ayrı bir grup oluşturan Albertosaurus ve Gorgosaurus erken tarihlerde bazı araştırmalarda aynı tür olarak kabul edilmekteydi, ancak genel kabulde bu canlıların belli özellikler üzerinden farklılaşmalar gösterdikleri görüldü. O yüzden iki ayrı tür olarak Albertosaurinae alt ailesine dahil edildiler. Tam olarak altı fiziksel özellikler nazarında bu alt aile tyrannosaurinae alt ailesinden ayrılmaktadır. Albertosaurinae alt ailesi içinde de Gorgosaurus ile Albertosaurus, ayrı türler olarak, ortak atadan miras alınan altı genetik karakter üzerinde birleşmektedir.[3]
Kaynakça
- ^ a b c Bradley, Gavin. "Assessing Social Behaviour, Ontogenetic Change and Taxonomic status in a Juvenile Gorgosaurus libratus (Dinosauria; Theropoda; Tyrannosauridae): A multidisciplinary analysis" (PDF). era.library.ualberta.ca/. University of Alberta. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Editor, Editor. "Meet the Gorgosaur". www.childrenmuseum.com. Children Museum. 30 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2021.
- ^ a b Currie, Philip; ve diğerleri. "Skull structure and evolution in tyrannosaurid dinosaurs" (PDF). www.app.pan.pl/home.html. Acta Palaeontologica Polonica. 31 Ekim 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Farlow and Pianca, James and Eric. "Body Size Overlap, Habitat Partitioning and Living Space Requirements of Terrestrial Vertebrate Predators: Implications for the Paleoecology of Large Theropod Dinosaurs". citeseerx.ist.psu.edu/index;jsessionid=1545D904CC0388049CB48B7DAD4A548B. citeseerx. 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2021.
- ^ Svitil, Kathy A. "Killer Cancer in the Cretaceous". www.discovermagazine.com. Discover. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
