İçeriğe atla

Gorgonopsia

Gorgonopsia
Yaşadığı dönem aralığı: 266,1-253,17 myö
Vordiyen-Mezozoyik[1] 
Lycaenops ornatus'un montelenmiş iskeleti, Amerikan Doğa Tarihi Müzesi
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Klad:Therapsida
Klad:Theriodontia
Klad:Gorgonopsia
Seeley, 1894
Tip cins
Gorgonops
Owen, 1876
Alt gruplar

Gorgonopsiyenler (Gorgonopsia),[a] Geç Permiyen'in baskın etçil terapsit grubu. Permiyen'de, kesit olarak oval olan ve tırtıklı bir arka kenar taşıyan büyük ölçüde genişlemiş üst ve alt köpek dişleri tarafından av üzerinde beslenmeye uyum sağlamış, nispeten nadir, küçük etoburlar olarak ortaya çıkarlar. Bununla birlikte, Geç Permiyen'in geri kalanında, gorgonopsiyenler baskın karasal etoburlardı ve aynı zamanda çağdaş Rus yataklarında da bulunurlar. Şimdiye kadar Güney Afrika ve Rusya dışında tamamen bilinmiyorlar ve diğer son Permiyen terapsit gruplarının aksine, tek bir gorgonopsiyenin bile Triyas'ın sonuna kadar hayatta kaldığı bilinmiyor.[3]

Daha önce yaşamış olası terapsit olarak bahsedilen Kuzey Amerika'nın Guadalupiyeni'nden büyük ölçüde gözden düşmüş parçalanmış örnekler arasında, bir bazal gorgonopsiyen olabilecek Watongia vardır. Watongia, iki kranial fragman ve birkaç postkraniyal kemik ile temsil edilir. Olson'a göre, kafatası çatısının parçası üzerinde bir preparietal kemik ve aynı zamanda biraz gorgonopsiyen benzeri omurlara sahipti. Ayrıca ince uzuv kemikleri ve arka ayağın belirli falanjlarının boyutunda bir miktar küçülme vardı.[4]

Morfoloji

(A) PIN 2212/6, Viatkogorgon ivakhnenkoi'nin holotipi, (B) yorumlayıcı çizimle birlikte sağ yan görünüm.

Gorgonopsiyenlerin vücut boyutları küçük bir köpeğinkinden, yaşayan herhangi bir memeli yırtıcı hayvandan biraz daha büyük olana kadar değişiyordu. Büyütülmüş köpek dişlerinin yanı sıra, beş üst ve dört alt iyi gelişmiş kesici diş bulunurken, postkaninler en fazla dört veya beş çok küçük, basit dişe indirgenir. Aşağıdakiler de dahil olmak üzere birkaç kranial özellik de grubu teşhis eder:[3]

  • kafatasının genişlemiş, düz tepeli preorbital bölgesi
  • intertemporal çatı geniş ve adduktor kas tarafından işgal edilmemiş halde kalırken, temporal fenestranın lateral ve posterior uzantı ile genişlemesi
  • preparietal kemik
  • vomerler kaynaşmış haldedir
  • damağın orta ventral hattında buluşan çift palatin kemikleri, pterygoidlerle birlikte derin tonozlu bir damak oluşturur.

Sistematik

Gorgonopsiyenler ayrıca etçil dişler, kafatası çatısının geniş intertemporal bölgesi ve çok muhafazakar postkraniyal iskelet gibi birçok ilkel therapsid özelliklerini de korurlar. Sonuç olarak, geçmişte onları, şu anda Biarmosuchia'ya dahil olan hipposauridler ve burnetiidler gibi diğer ilkel etçil taksonlarla sınıflandırmaya yönelik bir eğilim olmuştur.[3]

Daha sonraki yazarlar Sigogneau-Russell'in (1989) incelemesini takip etti ve Gorgonopsia'yı, kafatasının temporal fenestrasının ve damak notunun tanısal karakterlerine sahip iyi tanımlanmış formlarla sınırlandırdı. Taksonomik olarak bu şekilde kısıtlanmış olan grup içinde dikkate değer bir muhafazakarlık vardır. Cinsler kendi aralarında büyüklük, kafatası genişliğinin nispi oranları, interorbital genişlik, vb. ve postcanine diş sayısının önemsiz karakterinden biraz daha fazla farklılık gösterir ve hepsi tek bir Gorgonopsidae familyası içinde yer alabilir.[3]

Sigogneau-Russell (1989) üç alt aileyi tanır. Gorgonopsinae cinslerin çoğunluğundan oluşur. Rubidgeinae, geniş postorbital bar ve büyük elmacık kemerleri ile çok geniş, ağır yapılı bir kafatasına sahiptir. Inostranceviinae, esas olarak, tüm gorgonopsianların en büyüğü olan ve yarım metreden fazla kafatası uzunluğuna sahip olan Rus cinsi Inostrancevia'nın kendisinden oluşur. Bu boyuttan ayrı olarak ana özelliği, nispeten çok uzun preorbital uzunluktur.[3]

Dış sistematik

Rubidge & Sidor (2001) tarafından oluşturulmuş, Gorgonopsiyenlerin dış sistematiğini gösteren kladogram:[5]

Therapsida

Biarmosuchia

Eutherapsida

Dinocephalia

Neotherapsida

Anomodontia

Theriodontia

Gorgonopsia

Eutheriodontia (memelileri içerir)

İç sistematik

Bendel vd. (2018) tarafından yapılan çalışmaya göre oluşturulmuş, gorgonopsia'nın iç sistematiğini gösteren kladogram.[6]

Gorgonopsia

Nochnitsa

Viatkogorgon

Rusya kladı

Suchogorgon

Sauroctonus

Pravoslavlevia

Inostrancevia

Afrika kladı

Eriphostoma

Gorgonops

Cynariops

Lycaenops

Smilesaurus

Arctops

Arctognathus

Rubidgeinae

Aelurognathus

Ruhuhucerberus

Sycosaurus

Leontosaurus

Dinogorgon

Rubidgeini

Clelandina

Rubidgea

Paleobiyoloji

Inostrancevia, genç bir Scutosaurus'u avlıyor

Biyolojik olarak, gorgonopsiyenler son derece yırtıcı bir yaşam tarzına mükemmel bir şekilde adapte olmuşlardı.[3]

Çene hareketi

Scylacops capensis'in kafatası ilüstrasyonu

Gorgonopsiyenler, kafatasına sadece gevşek bir şekilde bağlı olan bir kuadrata sahiptiler (kuadrat ve skuamosal arasında sütür bağlantısı yoktu) ve çene tamamen açıldığında, çene ekleminin şekli eklemi kuadrata göre çevirmeye zorladı. (eklem çeneyi açmak için döndüğü için yana doğru da kaymaya zorlandı).[5]

Kemp (1969), çenelerin işleyişini ayrıntılı olarak analiz etti ve Leontocephalus'un olağanüstü iyi korunmuş bir örneğinin karşı kesici ve köpek dişlerinde korunan aşınma fasetlerinden, alt çenenin iki hareket tarzına sahip olduğunu gösterdi. En basiti, büyük üst ve alt köpek dişlerinin birbirini yeterince temizlemesi için yeterli olacak şekilde, çeneleri 90 derece kadar son derece geniş bir şekilde açmaktan ibaretti. Alt çene daha sonra güçlü bir şekilde eklendi, böylece keskin, tırtıklı kenarlı köpekler, onu etkisiz hale getirmek için avın içine batacaktı. İkinci ısırma şekli daha kesindi ve alt çenenin ileriye doğru bir propalinal kaymasından oluşuyordu, böylece kapatıldığında bir taraftaki dört tırtıklı alt kesici diş benzer şekilde tırtıklı beş üst kesici dişin arasından geçiyordu. İç içe geçen kesici dişin etkisi, ette pürüzlü bir kenar kesmek ve bu nedenle parçaların daha kolay yırtılıp yutulmasını sağlamak olurdu. Çenenin gerekli ön-arka hareketini elde etmek için, kuadrat ve skuamosal kemik arasında hareketli bir artikülasyon gelişti, bu sayede kuadrat kemiğinin top şeklindeki gövdesi, enine bir eksen etrafında yuva şeklinde bir skuamozal girinti içinde döndürüldü. Etki, kuadratın alt kısmının ileri veya geri kaymasına izin vermekti, bu da tüm alt çenenin ileri veya geri hareket etmesine neden oldu. Bu sayede, kesici dişlerin birbirine geçmesi için çene öne doğru veya kesici dişlerin güçlü köpek hareketinin önüne geçmemesi için geriye doğru kayabilir.[3]

Laurin (1998), gorgonopsiyenlerin kuadratının bu propalinal yeteneğe sahip olup olmadığından şüpheliydi, ancak alt çene, alt kesici dişler için yeterince uzun olmadığından, aksi takdirde kesici dişlerin yanlarındaki aşınma fasetlerinin nasıl oluşabileceği konusunda yorum yapmadı.[3]

Her halükarda, gorgonopsiyen diş yapısı, muhtemelen bol miktarda daha küçük dicynodontlar'dan oluşan nispeten büyük, aktif avlarla başa çıkmak için uyarlanmıştır.[3]

Taksonomi

  • Klad Gorgonopsia
    • Familya Gorgonopsidae
      • Aelurognathus
      • Aelurosaurus
      • Aloposaurus
      • Arctognathus
      • Arctops
      • Clelandina
      • Cynariops
      • Cyonosaurus
      • Dinogorgon
      • Eriphostoma
      • Gorgonops
      • Inostrancevia
      • Leogorgon
      • Leontosaurus
      • Lycaenops
      • Njalila
      • Nochnitsa
      • Pravoslavlevia
      • Rubidgea
      • Ruhuhucerberus
      • Sauroctonus
      • Smilesaurus
      • Suchogorgon
      • Sycosaurus
      • Viatkogorgon

Fosil dağılımı

Üst Permiyen ve Erken Triyas boyunca tetrapodların dağılımı ve sıcaklık kuşakları.

Gorgonopsiyenlerin fosilleri, Güney Afrika, Zambiya, Tanzanya, Malawi ve Rusya Federasyonu'nda bulundu.[1]

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Ad, Yunan mitolojisindeki Gorgonlar'dan esinlenerek türetilmiştir – ὄψις (ópsis) Antik Yunancada yüz veya görünüş anlamına gelir.[2]

Kaynakça

Dipnotlar

  1. ^ a b "Gorgonopsia". paleobiodb.org. 7 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2021. 
  2. ^ "ὄψις İngilizce içinde - Grekçe-İngilizce Sözlük | Glosbe". glosbe.com. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022. 
  3. ^ a b c d e f g h i T.S. Kemp The origin and evolution of mammals (2005) ss. 52-55.
  4. ^ T.S. Kemp The origin and evolution of mammals (2005) ss. 28-30.
  5. ^ a b Rubidge, Bruce S.; Sidor, Christian A. (Kasım 2001). "Evolutionary Patterns Among Permo-Triassic Therapsids". Annual Review of Ecology and Systematics. 32 (1): 449-480. doi:10.1146/annurev.ecolsys.32.081501.114113. ISSN 0066-4162. 
  6. ^ Kammerer, Christian F.; Masyutin, Vladimir (8 Haziran 2018). "Gorgonopsian therapsids (Nochnitsa gen. nov. and Viatkogorgon) from the Permian Kotelnich locality of Russia". PeerJ (İngilizce). 6: e4954. doi:10.7717/peerj.4954. ISSN 2167-8359. PMC 5995105 $2. PMID 29900078. 1 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2021. 

Bibliyografya

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Carnotaurus</i> boynuzlu teropod

Carnotaurus, Geç Kretase döneminde Güney Amerika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Mandibula</span> Kemik

Mandibula ya da alt çene kemiği, kafatasında yer alan bir kemiktir. Kafatasındaki oynar ekleme sahiptir. Şakak kemiğine bağlanır. Omurlarda olduğu gibi burada da bir eklem diski denilen kıkırdak yapıda bir disk bulunur. Evrimsel anlamda insandan evcil memeli hayvanlara doğru gidildikçe altçene kemiği oranı uzar. Hatta etçiller dışındaki hayvanlarda aralık diş denilen dişsiz bir bölüm vardır. Açıklığın arkaya bakan at nalı şeklinde, bir gövdesi ve gövdenin her iki yanında yukarıya doğru uzanan iki adet kolu vardır. Altçene kemiği gövdesinin üzerinde, üstçene kemiğinde olduğu gibi diş çukurları bulunur.

<i>Spinosaurus</i> teropod dinozor cinsi

Spinosaurus, günümüzden 99 ila 93.5 milyon yıl önce Kuzey Afrika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsi. Alman paleontolog Ernst Stromer tarafından tanımlanan bu cins ilk olarak 1910'larda Mısır'da keşfedilen kalıntılardan bilinir. Bu kalıntılar 2. Dünya Savaşı esnasında yok edildi; ancak kafatasına ait ekstra parçalar son yıllarda gün yüzüne çıktı. Tanımlanan fosillerin bir veya iki türe ait olduğu konusu açık değildir. Fas'ta toparlanan S. marocannus potansiyel bir tür olmasına rağmen cinsin en iyi bilinen türü Mısır'daki S. aegyptiacus'tur. Bilinen en büyük etçil dinozordu.

<span class="mw-page-title-main">Memelilerin evrimi</span>

Daha fazla bilgi için: Yaşamın evrimsel tarihi

<span class="mw-page-title-main">Paryetal kemik</span>

Paryetal kemik kafatası'nın kenarlarının ve çatısının birleştiği kemiktir. Her kemik düzensiz dörtgen biçimindedir ve iki yüzeyi, dört kenarı ve dört açısı vardır. İsmi Latince pariet-(duvar)'dan gelir.

<span class="mw-page-title-main">Köpek dişi</span> Memeli ağız anatomisinde bulunan uzun sivri diş

Köpek dişi, memeli oral anatomisinde incelenen uzun ve sivri diş. Fakat daha düz bir şekilde ortaya çıkabilirler. Bunun sonucu öndeki kesici dişlere benzerler. Öncelikli olarak sert yiyeceği parçalamakla görevlidirler. İkincil kullanımları ise saldırıya yöneliktir. Çoğunlukla bütün memelilerde en büyük dişlerdir. Çoğu memelide ikisi alt çenede ve ikisi üst çenede olmak üzere dört adet köpek dişi bulunur. Aynı çenede bulunan köpek dişlerini birbirinden, kesici dişler ayırır. Örneklerini köpeklerde ve insanlarda görebiliyoruz.

<span class="mw-page-title-main">Terapsit</span> yaşayan tek sinapsidler olan memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren sinapsid kladı

Terapsitler (Therapsida), memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren, gelişmiş bir sinapsit kladıdır. Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek sınıfı olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren sphenacodont grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Kraniyofasiyal yarıklar</span>

Kraniyofasiyal yarıklar, kraniyofasiyal malformasyonların en önemlilerinden biridir; baş-boyun ve yüz bölgesinin oluşma ve gelişme aşamalarındaki aksamalar ya da sapmalar sonucu ortaya çıkan yapısal ve işlevsel bozuklukların önemli bir bölümünü oluştururlar. Embriyolojik kökenlerine göre; nöral tüp kökenli anomaliler, 1. ve 2. farengeal ark kökenli malformasyonlar, ektodermal displaziler söz konusudur.

Delik-Taş 1, 1938'de Orta Asya'daki Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde, Bajsuntau Dağları'ndaki Delik Taş mağarasında keşfedilen bir Neandertal iskeletidir.

<i>Plesiadapis</i> soyu tükenmiş primat cinsi

Plesiadapis, yaklaşık 58-55 milyon yıl önce Kuzey Amerika ve Avrupa'da yaşamış, bilinen en eski primat benzeri memeli cinslerinden biridir. Plesiadapis, Eosen devrinde yaşamış adapiform primatı Adapis'e atfen "Adapise yakın" anlamına gelir. Bu cinsin tip türü olan Plesiadapis tricuspidens adını üst kesici dişlerinde bulunan üç tüberkülden alır.

<span class="mw-page-title-main">Eucynodontia</span>

Eucynodontia, memeliler ve çoğu memeli olmayan cynodonts dahil olmak üzere cynodont therapsidlerin bir koludur. En eski ökinodontlar Erken Triyas ve muhtemelen Geç Permiyen'den bilinmektedir. Eucynodontia, Cynognathia ve Probainognathia olmak üzere iki ana alt grup içerir.

<i>Andrewsarchus</i> tarih öncesi çift toynaklı cinsi

Andrewsarchus, Çin'in İç Moğolistan bölgesinde orta Eosen döneminde yaşamış, soyu tükenmiş bir plasentalı memeli cinsidir. Genellikle sadece bir tür tanınır, A. mongoliensis, 1923'te Amerikan Doğa Tarihi Müzesi Orta Asya'ya yapılan keşifler sırasında keşfedilen büyük boyutlu tek bir kafatasından bilinmektedir. Orijinal tanımından bu yana genellikle bir mezonikid olarak sınıflandırılırdı, ancak en son çalışmalar onu bir çift toynaklı olarak sınıflandırır. Bir çalışma, Andrewsarchus'u özellikle entelodontlar, su aygırları ve deniz memelileri ile yakından ilişkili olan Cetancodontamorpha soyunun bir üyesi olarak sınıflandırır.

<span class="mw-page-title-main">Eutheriodontia</span>

Eutheriodontia, therocephalianları ve sinodontları içeren bir terapsit kladı.

<span class="mw-page-title-main">Theriodontia</span> terapsid kladı

Teriyodontlar veya Theriodontia çeşitli bir terapsit grubudur. Geleneksel, Linnaean terimlerle tanımlanabilirler, bu durumda Orta Permiyen'den Orta Kretase'ye kadar yaşayan sinapsitlerin bir alt takımıdır veya kladistik terimlerle, bu durumda sadece geleneksel theriodonları değil aynı zamanda onların soyundan gelenleri de içerirler.

<i>Paranthropus aethiopicus</i> soyu tükenmiş hominid türü

Paranthropus aethiopicus, yaklaşık 2.7 ila 2.3 milyon yıl önce Doğu Afrika'nın Geç Pliyosen devri'nden Erken Pleistosen'e kadar yaşamış soyu tükenmiş bir güçlü australopithecine türüdür. Bununla birlikte, Paranthropus'un geçersiz bir gruplandırma olup olmadığı ve Australopithecus ile eş anlamlı olup olmadığı çok tartışılmaktadır, bu nedenle tür genellikle Australopithecus aethiopicus olarak da tanımlanır. Durum ne olursa olsun, çok daha sağlam olan P. boisei'nin atası olarak kabul edilir. P. aethiopicus'un P. boisei kapsamına alınması gerekip gerekmediği tartışmalıdır ve sırasıyla P. boisei sensu lato ve P. boisei sensu stricto terimlerinin kullanılabileceği tartışılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Dinocephalia</span> terapsid kladı

Dinocephalia, Geç Permiyen'in başında Rusya, Güney Afrika ve Çin'de fosil kayıtlarında görülen ilk therapsidler arasında yer alan büyük, ağır yapılı terapsidlerden oluşan bir gruptur. Kuzey Amerika'daki Guadalupiyem dönemine ait parça parça kalıntıların dinocephalian olabileceğine dair çok şüpheli ihtimalden daha önce bahsedilmiş ve Brezilya'da izole dişler bulunmuştur. En yaygın terapsidler olarak kısa bir süre sonra, dinocephalianlar, Permiyen'in sonundan çok önce ortadan kayboldu, Güney Afrika'daki Tapinocephalus Birleşim Bölgesi'nden veya Rusya'daki eşdeğerinden daha sonra keşfedilmedi. Tarihsel olarak, etçil ve otçul dinocephalianlar, sırasıyla daha gelişmiş etobur ve otobur terapsid taksonları ile ilgili olarak iki gruba ayrıldı. Bununla birlikte, daha sonraki çalışmalar, etoburlar arasındaki benzerliklerin plesiomorfik olduğunu ve Dinocephalia'nın iyi tanımlanmış bir monofiletik takson olarak kabul edildiğini açıkça ortaya koydu.

<i>Anomodontia</i> otçul terapsid kladı

Anomodontlar (Anomodontia), çeşitli kriterlere göre therapsidlerin en başarılı grubu, Permiyen döneminin son derece uzmanlaşmış otçul canlılarıydı. 40'tan fazla cins ile oldukça fazla takson içerirler ve bu sayı özellikle Rus ve Çin materyallerinin tanımlarından dolayı düzenli olarak artmaktadır. Geç Permiyen döneminde, bunlar, meydana geldikleri tüm fosil taşıyan bölgelerde en çok sayıda bireysel therapsid örneğiydiler ve karasal ekosistemde bol, genellikle sürüler halinde yaşayan birincil tüketiciler olarak, günümüzün toynaklı memelileriyle karşılaştırılabilir bir ekolojik rol işgal etmiş olmalılar. Antarktika ve Avustralya da dahil olmak üzere tüm kıtalarda henüz bulunan tek therapsidler – soylarının devamı olanlar hariç – olarak dünya çapında bir dağılıma sahiptiler.

<i>Sparassodonta</i>

Sparassodonta, bazıları büyük kedigillerle yakınsak evrime uğramış Güney Amerika'nın özel etobur keselilerini içeren, tamamen soyu tükenmiş bir memeli takımıdır.

<i>Kaprosuchus</i> domuz

Kaprosuchus, soyu tükenmiş bir mahajangasuchid crocodyliform cinsidir. Nijer'in Üst Kretase yaşlı Echkar Formasyonu'ndan çıkarılan neredeyse eksiksiz tek bir kafatasından bilinmektedir. Cins adı, Grekçe: κάπρος, kapros ("domuz") ve Grekçe: σοῦχος soukhos ("timsah") sözcüklerinden oluşan bir ad tamlaması olan Kaprosuchus yani "domuz timsahı"dır. Bu ad ona domuzlarınkine benzeyen sıra dışı köpek dişleri dolayısıyla verilmiştir. Bu cinsi ilk kez 2009 yılında ZooKeys'de yayınlanan bir monografide Anatosuchus ve Laganosuchus gibi diğer Sahra timsahlarıyla birlikte tanımlayan Paul Sereno ve Hans Larsson tarafından "BoarCroc" olarak adlandırılmıştır. Tip türü K. saharicus'tur.

<span class="mw-page-title-main">Masiakasaurus</span>

Masiakasaurus Geç Kretase döneminde Madagaskar'da yaşamış noasaurid bir teropod cinsidir. Alt çenesinin önünde yer alan ve nadir görülen farklı diş yapılarıyla ünlüdür.