İçeriğe atla

Glagol alfabesi

Glagol alfabesi (Slavca: ⰃⰎⰀⰃⰑⰎⰉⰜⰀ - glagolitsa), bilinen en eski Slav dili olan Kilise Slavcası için kullanılmış olan alfabedir. Artık kullanılmayan bu alfabe sadece Yunan Ortodoks kiliselerinde Slav destekçilerinin, yani Rusların, Bulgarların, Sırpların ayin düzeni kitaplarında yer alır.

Bu yazının biri yuvarlak diğeri de köşeli karaktere sahip yazı tarzı vardır. Chodzko (grammiare paléoslave) tarafından birincisi Bulgarca ikincisi de İlirce olarak adlandırılmıştır. Göstergelerin rakam olarak kullanıldığı iki nokta arasına alınarak belirtilir. Genel noktalama işaretleri geçerlidir. Glagolitik Alfabe, Kiril Alfabesi'nden önce kullanılan Slav alfabesidir. 9. yüzyıla kadar bu alfabe kullanılıyordu. Bu alfabeyi Aziz Kiril Selanik'te, Yunan alfabesi etkisinde kalarak geliştirdi. Glagol alfabesinden türeyen Kiril alfabesinin harf isimlendirmeleri aynıydı. Sonra türetilen bu alfabe Selanik ve çevresine yayıldı, ayin kitaplarında yer aldı, Hırvatistan'a kadar Balkanlarda Slavların yaşadığı çoğu yerde kullanıldı. Dubrovnik ve çevresinde kalıntılarını bulmak mümkündür. Rahipler ve papazlar yüzyıllarca dini kitaplarında bu alfabeyi kullandılar. 19. yüzyılda ise alfabe dini kitaplarda kullanılmamasıyla bir daha hiç kullanılmadı.

Glagol alfabesinin adı Eski Slavcada glagolati kelimesinden gelir. “Glagolati” Eski Slavcada “konuşmak” anlamına gelir.

Karakterler

Harf Kiril Ses EKS adı KS adı Anlam Köken
Ⰰ AzuА /ɑ/Azъ Az I Fenike alfabesi Alef veya haç/çapraz işareti[1]
Ⰱ BoukyБ /b/Buky Buky kâğıtlar Bilinmiyor[1]
Ⰲ VedeВ /ʋ/Vědě Vedi bilmek Muhtemel Latince V[1]
Ⰳ GlagoluГ /ɡ/Glagoli Glagoli yapmak/konuşmak Muhtemel kürsiv Grekçe gamma γ[1]
Ⰴ DobroД /d/Dobro Dobro nezaket/iyi Grekçe delta Δ[1]
Ⰵ JestuЄ, Е, Э /ɛ/Estъ, jestъ, yestъ Jest (-dır) Muhtemel Samaritan he ࠄ veya Grekçe sampi ϡ[1]
Ⰶ ZhiveteЖ /ʒ/Živěte Zhivete yaşam/yaşamak Bilinmiyor,[1] Muhtemel Koptik janja ϫ[] veya Balık burcu
Ⰷ DzeloЅ /dz/Dzělo Dzelo çok Bilinmiyor[1]
Ⰸ ZemljaЗ /z/Zemlja Zemlja Dünya/zemin/toprak Muhtemel Grekçe theta θ varyantı[1]
Ⰹ, Ⰺ I, IzheИ, Й /i, j/Iže Izhe olan/(prefiks) Muhtemel Grekçe dieresis ϊ ile iota[1]
Ⰻ IІ, Ї /i, j/I I ve Bilinmiyor,[1] Hristiyan simgeler
Ⰼ GjervЋ, Ђ /dʑ/Djervь, ǵervь ağaç/ahşap Bilinmiyor[1]
Ⰽ KakoК /k/Kako Kako nasıl/gibi İbranice qoph ק‎[1]
Ⰾ LjudieЛ /l, ʎ/Ljudie Ljudi insanlar Muhtemel Grekçe lambda λ[1]
Ⰿ MysliteМ /m/Myslite Mislete fikir/düşünmek Grekçe mu μ[1]
Ⱀ NashiН /n, ɲ/Našь Nash bizim Bilinmiyor[1]
Ⱁ OnuО /ɔ/Onъ On o (eril) Bilinmiyor[1]
Ⱂ PokoiП /p/Pokoi Pokoj dinginlik/barış Muhtemel erken Grekçe pi Π varyantı[1]
Ⱃ RiciР /r/Rьci, rьtsi Rtsi Konuş!/Söyle! Muhtemel Grekçe rho ρ[1]
Ⱄ SlovoС /s/Slovo Slovo söz/konuşma Bilinmiyor,[1] Christian symbols circle and triangle
Ⱅ TvridoТ /t/Tvrьdo Tverdo katı/sert/kesin Büyük ihtimalle Grekçe tau τ ızgarası[1]
Ⱆ UkuУ /u/Ukъ Uk bilgili/aydınlanmış onъ ve izhitsa ligatürü[1]
Ⱇ FrituФ /f/Frьtъ Fert Grekçe phi φ varyantı[1]
Ⱈ HeruХ /x/Xěrъ, Khěrъ Kher Bilinmiyor, Glagoli ve Latince h ile denk[1]
Ⱉ OutѠ/ɔ/Otъ Oht, Omega onъ ligatürü ve onun tersi[1]
Ⱋ ShtaЩ /tʲ, ʃt/Šta/Šča Shta/Shcha tvrьdo üstünde sha ligatürü[1]
Ⱌ CiЦ /ts/Ci, tsi Tsi İbranice tsade ץ‎ son formu[1]
Ⱍ ChriviЧ /tʃ/Črьvъ Cherv solucan Bilinmiyor, shta ile denk[1] perhaps non-final form of İbranice tsade צ
Ⱎ ShaШ /ʃ/Ša Sha İbranice shin ש‎[1]
Ⱏ JeruЪ /ɯ/Erъ, jerъ, yerъ Yer Muhtemel onъ modifikasyonu[1]
ⰟⰉ JeryЫ /ɨ/Ery, jery, yery Yery Ligatür
Ⱐ JeriЬ /ə/Erь, jerь, yerь Yerj Muhtemel onъ modifikasyonu [1]
Ⱑ JatiѢ/æ, jɑ/Jatь, Yatь Yat Muhtemel epigrafik Grekçe alpha Α[1]
Ⱖ Ё[*/jo/Bilinmiyor:[1] Hipotetik jonsь
Ⱓ JouЮ /ju/Ju, yu Yu Bilinmiyor[1]
Ⱔ Ensu (small jousu)Ѧ, Я /ɛ̃/[Ensь] Ya, Small yus Grekçe epsilon ε, ayrıca nazalliği işaretlemekte kullanılmış[1]
Ⱗ Jensu (small jousu)Ѩ/jɛ̃/[Jensь, Yensь] [Small iotated yus] Nazallik için jestъ ve ensь ligatürü[1]
Ⱘ Onsu (big jousu)Ѫ/ɔ̃/[Onsь] [Big yus] Nazallik için onъ and ensь ligatürü [1]
Ⱙ Jonsu (big jousu)Ѭ/jɔ̃/[Jonsь, Yonsь] [Big iotated yus] Bilinmeyen harf ligatürü ve nazal ensь [1]
Ⱚ ThitaѲ/θ/[Thita] Fita Grekçe theta θ[1]
Ⱛ YzhicaѴ/ʏ, i/Ižica, Izhitsa Izhitsa Bilinmiyor[1]

Resimler

  • Glagol alfabesinin Bulgar harfleriyle karşılıkları
    Glagol alfabesinin Bulgar harfleriyle karşılıkları
  • Glagol alfabesi
    Glagol alfabesi
  • Glagol alfabesiyle yazılmış Slavonya'da bulunan bir metin
    Glagol alfabesiyle yazılmış Slavonya'da bulunan bir metin

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an Schenker, Alexander M. (1995). "Early Writing". The dawn of Slavic: an introduction to Slavic philology. New Haven and London: Yale University Press. ss. 168-172. ISBN 0-300-05846-2. 
Konuyla ilgili yayınlarlar

İlgili Araştırma Makaleleri

Alfabe veya abece, her biri dildeki bir sese karşılık gelen harfler dizisidir. "Abece" kelimesi, Türkçedeki ilk üç harfin okunuşundan oluşur. Benzer biçimde Fransızca kökenli “Alphabet” kelimesinden Türkçeye geçen "alfabe" sözcüğü, eski Yunancadaki ilk iki harf olan "alfa" ile "beta"nın okunuşundan gelir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Rusça</span> Doğu Slav dili

Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya) ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir. Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Eski Türk yazısı</span> Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı düzeni

Orhun, Göktürk ya da Köktürk alfabesi, Göktürkler ve diğer erken dönem Türk kağanlıkları tarafından kullanılmış, Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı sistemlerinden biridir. Alfabe, 4'ü ünlü olmak üzere 38 damga (harf) içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Makedonca</span> Güney Slav dili

Makedonca, Güney Slav dillerinin doğu grubundan bir dildir. Makedonların ve Kuzey Makedonya Cumhuriyeti'nin resmî dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzca</span>

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.

Koptik veya Kıptice, Antik Mısır'da konuşulan ve bugünkü Kıptilerin konuştuğu dile verilen ad. Hami dillerinden olup, alfabesinde 32 harf vardır. Bunların 24 tanesini Yunan alfabesinden almıştır. Alfabe, ünlü Rosetta Taşı vasıtasıyla çözülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Kiril ve Methodios</span>

Kiril ve Methodios MS 9. yüzyılda Selanik'te doğmuş olan Bizanslı Yunan kardeşler, Moravya ve Panonya'da Slavlar arasında Hristiyanlığın yayılmasını sağlayan misyonerler. Misyonerlik görevleri sayesinde Slav halklarının kültürel gelişmelerini etkilemiş ve “Slavların Önderleri” unvanına layık görülmüşlerdir. Glagolitik alfabeyi geliştirmişlerdir. Bu alfabe Eski Slav dilinin yazılabilmesi için geliştirilen ilk alfabedir. Kiril alfabesi bu alfabeyi temel almıştır ve bugün Slav dillerinde kullanılmaktadır. Ölümlerinden sonra Slav halkları arasındaki çalışmalarına öğrencileri tarafından devam edilmiştir. Ortodoks Kilisesince iki kardeş de “Havarilere denk” aziz ilan edilmiştir. 1880 yılında Papa XIII. Leo kardeşlerin bayramını Roma Katolik Kilisesi takvimine dahil etmiş, 1980 yılında ise Papa II. İoannes Pavlus kardeşleri Benedict ile birlikte Avrupa'nın koruyucuları ilan etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kiril rakamları</span>

Kiril rakamları, Kiril alfabesinden türemiş sayısal sistemdir. İlk olarak 10. yüzyıl sonlarında Birinci Bulgar İmparatorluğu'nda geliştirilmiş ve Birinci Bulgar İmparatorluğu, Güney ve Doğu Slavları tarafından kullanılmıştır. Rusya'da bu sistem 18. yüzyılda I. Petro'nun Arap rakamları kullanılmasının başlamasına kadar kullanıldı. Günümüzde Kiril rakamları hala Kilise Slavcası'yla yazılmış kitaplarda bulunmaktadır.

Eski Kilise Slavcası ilk Slav yazı dilidir. 9. yüzyılda Aziz Kiril ve Metodius bu dili standartlaştırdı ve Slavların Hristiyanlaştırılma süreci kapsamında İncil ve Grekçe kilise metinlerini çevirdi. Bu çalışmalar Slav dilleri tarihinde oldukça önemli bir yer almış, sonraki dil dönemi olan Kilise Slavcasının sistemleşmesine etki etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kilise Slavcası</span>

Kilise Slavcası, Bulgar, Sırp, Makedon, Rus, Çek Ortodoks kiliselerinin ayinlerde kullandığı yazı ve konuşma dilidir. Telaffuz ve yazımın kökeni Eski Doğu Slavcadan kelimeler ve ifadelere uygun şekilde uyarlanmıştır. Yazı dillerinde Erken Kiril Dönemi ve eskiden kalma Glagolitik etkiler kaldı. 1491 yılında kitapları ilk kez Kraków'da basıldı.

<span class="mw-page-title-main">Bosna Kiril alfabesi</span>

Bosna Kiril alfabesi veya Bosna alfabesi, kiril alfabesinin Bosna-Hersek, orjinli bir tipi olan alfabedir. Bu yazı sistemi, Bosna bölgesi ve çevresinde yaygın olarak kullanılmıştır. Özellikle Hırvat bilim ve yazı çevresinde, bu alfabeyi belirtmede “Hırvat Kiril alfabesi” türünden kullanım da görülmüştür. Alfabenin kullanıldığı dönem 10-18. yüzyıldır.

Çengel işareti, dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.

Ukrayna alfabesi Ukrayna'nın resmî dili olan Ukraynacayı yazmak için kullanılan alfabedir. Kiril alfabesi'nin ulusal varyasyonlarından biridir.

Türk yazı sistemleri Türk dilinin bütün tarihî ve çağdaş dönemlerinde kullanılmış olan alfabeleridir. Türklerin en geniş ölçüde kullandığı yazı sistemleri Göktürk, Uygur, Arap, Kiril ve Latin alfabesidir. Türk dilinin tarihi sürecinde ticari, kültürel, dinî vb. sebeplerle bu dilin yazımında Göktürk, Mani, Soğut (Sogd), Uygur, Brahmi, Tibet, Süryani, İbrani, Grek, Arap, Kiril, Latin asıllı alfabeler Türk diline çeşitli düzeyde uyarlanmış varyantlarıyla kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bulgaristan'ın Hristiyanlaşması</span>

Bulgaristan'ın Hristiyanlaşması 9. yüzyıl Orta Çağ Bulgaristan'ının Hristiyanlığa geçiş sürecidir. Dini olarak bölünmüş Bulgar devleti içinde birlik ihtiyacını ve ayrıca Hristiyan Avrupa'da uluslararası sahnede eşit kabul ihtiyacını yansıtıyordu. Bu süreç, Bulgaristan kralı I. Boris'in Doğu Frank Krallığı ve Bizans İmparatorluğu ile değişen siyasi ittifaklarının yanı sıra Papa ile diplomatik yazışmalarıyla nitelendirilmiştir.

Modern Gagavuz alfabesi, Türk alfabesini temel alan 31 harfli Latin kökenli bir alfabedir. Daha önceleri, Sovyet yönetimi sırasında Gagauzya'nın resmi alfabesi Kiril alfabesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Etrüsk alfabesi</span> Orta ve Kuzey İtalyada Etrüskler tarafından kullanılan alfabe

Etrüsk alfabesi Etrüskler tarafından, İtalya'nın orta ve kuzey bölümlerinde, dillerini yazıya geçirmek için MÖ 700 ve MS 100 yılları arasında kullanıldı.

<span class="mw-page-title-main">Slavların Hristiyanlaşması</span>

Slavlar, 7. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar dalgalar halinde Hristiyanlaşmamıştır, ancak eski Slav dini uygulamalarının değiştirilmesi süreci 6. yüzyıldan itibaren başlamıştır. Genel olarak konuşursak, Güney Slavların hükümdarları 9. yüzyılda, Doğu Slavları 10. yüzyılda, Batı Slavları ise 9. ve 12. yüzyıllar arasında Hristiyanlığı benimsemişlerdir. Aziz Kiril ve Methodios, Bizans-Slav ayinini ve bilinen en eski Slav alfabesi ve Erken Kiril alfabesinin temeli olan Glagol alfabesini tanıtmış olan "Slavların Havarileri" olarak atfedilirler.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.