Giyim tarihi
Giyim tarihi, giyim ve tekstillerin insanlık tarihi boyunca gelişimini, kullanımını ve bulunabilirliğini izler.[1] Giyim ve tekstil, farklı medeniyetlerde farklı zamanlarda mevcut olan malzeme ve teknolojileri yansıtır. Bir toplumdaki giyim ve tekstillerin çeşitliliği ve dağılımı, sosyal gelenekleri ve kültürü ortaya koyar.[2] Giyim ve tekstil tarihi, insanlık tarihi boyunca giyim ve tekstillerin mevcudiyet, kullanım ve gelişiminin izini sürer. Giyim ve tekstil, farklı medeniyetlerde farklı zamanlarda mevcut olan malzeme ve teknolojileri yansıtır. Bir toplumdaki giyim ve tekstilin çeşitliliği ve dağılımı, toplumsal adet ve kültürleri ortaya çıkarır.
Giysi giymek münhasıran bir insan ve insan toplumunun özelliğidir. Bilim adamları arasında, insanların ne zaman giysi giymeye başladıkları konusunda anlaşmazlıklar bulunuyor, ancak vücut bitlerinin evrimini içeren araştırmalar, bunun yaklaşık 170.000 yıl önce başladığını öne sürüyor. Antropologlar, özellikle insanlar yeni iklimlere göç ederken bitkiler ve hayvan derilerinin soğuk, sıcak ve yağmurdan korunmak için uyarlandığına inanıyor.
Tekstil tarihi insan uygarlığı kadar eskidir ve zaman geçtikçe daha da zenginleşmiştir. Hindistan'da ipek dokuma MS 400 dolaylarında tanıtıldı, oysa Hindistan'da pamuk eğirme tarihi MÖ 3000'e kadar uzanıyor.[3]
Tekstiller, Orta Doğu'da geç Taş Devri'nde ortaya çıkmış iplik veya bükülmüş liflerin daha sonra ağ, ilmek, örgü veya keçe kumaş yapımı ile ilk kez elde edilmiş olabilir. Antik çağlardan günümüze tekstil üretim yöntemleri sürekli olarak gelişmiştir ve mevcut seçenekler, insanların eşyalarını taşıma, giyim ve çevre dekorlarını etkilemiştir.[4]
Giyim ve tekstil araştırmalarında kullanılan kaynaklar arasında arkeoloji yoluyla keşfedilen malzeme kalıntıları; tekstillerin temsili ve sanatta üretimi; kumaş, alet ve hazır giyim üretimi, satın alınması, kullanımı ve ticareti ile ilgili belgeler bulunuyor. Tekstil tarihi bilimi, özellikle erken dönemleri, maddi kültür çalışmalarının bir parçasıdır.
Tarih öncesi gelişme
−10 — – −9 — – −8 — – −7 — – −6 — – −5 — – −4 — – −3 — – −2 — – −1 — – 0 — | Pleyistosen Chororapithecus Oreopithecus Sahelanthropus Homo sapiens |
| ||||||||||||||||||||||||||
(milyon yıl önce) | ||||||||||||||||||||||||||||
Tarih öncesinde tekstil ve giysinin gelişimi, 20. yüzyılın sonlarından bu yana bilimsel çalışmaların konusu olmuştur. Bu kaynaklarla, tarih öncesi gelişmelerin tutarlı bir tarihi çıkartılabilmiştir. Bununla birlikte, bilim adamları, insanların ne zaman giysi giymeye başladıkları konusunda hiçbir zaman anlaşamadılar ve çeşitli uzmanların önerdiği tahminler, 40.000 ila 3 milyon yıl öncesine kadar değişiyordu.
Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nden antropologlar Ralf Kittler, Manfred Kayser ve Mark Stoneking tarafından yapılan araştırmalar, bitlere dayanan dolaylı bir yöntemle giysinin ilk kullanım tarihini bulmaya çalıştı. Bu tarihleme yönteminin gerekçesi, insan vücut bitinin (P. humanus corporus) giysi dışında yaşayamaması ve barınak olmadan sadece birkaç saat sonra ölmesinden kaynaklanmaktadır. Bu, vücut bitinin ebeveyni olan Pediculus humanus'tan türleşme tarihinin, insanların giyim kuşamını ilk benimsemesinden daha önce gerçekleşmiş olamayacağının kuvvetli bir işaretidir. Vücut bitinin hem ebeveyn, hem de kardeş alt türü olan baş bitinden (P. humanus capitus) ayrıldığı tarih, mutasyonlar üzerinden belirlenebilir. Bu çalışmalar, 40.000 ila 170.000 yıl öncesine ait tarihler üretti ve en büyük türleşme olasılığı yaklaşık 107.000 yıl önceydi.[5]
Kittler, Kayser ve Stoneking, giysinin icadının, modern Homo sapiens'in başladığı düşünülen Afrika'nın sıcak ikliminden kuzeye doğru göçüyle aynı zamana(100.000 ila 50.000 yıl önce) denk gelmiş olabileceğini öne sürüyor. Yine genetik saate dayanan ikinci bir araştırmacı grubu, giysinin 30.000 ila 114.000 yıl önce ortaya çıktığını tahmin ediyor.[6] Bu tahminlerden bazılarının, Afrika'dan bilinen ilk insan göçünden önceye dayandığına dikkat etmek önemlidir. Bununla birlikte, artık soyu tükenmiş olan diğer Hominid türleri de giysi giymiş olabilir ve daha önce göç etmiş gibi görünebilir.[7] Şu anda insan giysilerini istila eden bitler, Homo sapiens tarafından daha soğuk iklimlerde bu kuzen homininlerin vücutlarından veya atılan giysilerinden alınmış olabilir.
Doğrudan arkeolojik kanıtlarla tarihleme, bitlerin ima ettiği tarihlerle tutarlı tarihler üretir. Eylül 2021'de bilim adamları, Fas'taki tortulardaki bulgulara dayanarak kıyafetlerin 90.000 ila 120.000 yıl önce yapıldığına dair kanıtlar bildirdiler.[8][9] Bununla birlikte, bu arkeolojik göstergeler ve genetik kanıtlara rağmen, yaygın olarak kabul edilen tek bir tahmin yoktur.[10][11][12][13]
Mağara resimleri ve resimli kanıtlar, yaklaşık 30.000 yıl önce, Paleolitik dönemde elbisenin varlığını öne sürüyor, ancak bunlar deri etekler idi. Tekstil kıyafetleri yaklaşık 27.000 yıl önce fark edilirken, arkeologlar tarafından MÖ 7000'den kalma gerçek tekstil parçaları keşfedildi.[14][15]
Kıyafet giymek yalnızca bir insan özelliğidir ve çoğu insan toplumunun bir özelliğidir. Erkekler ve kadınlar, son Buzul Çağı'ndan sonra kıyafet giymeye başladılar. Antropologlar, özellikle insanlar yeni iklimlere göç ederken, hayvan derilerinin ve bitki örtüsünün soğuktan, sıcaktan ve yağmurdan korunmak için örtülere adapte edildiğine inanırlar.[16]
Tekstiller, Orta Doğu'da son Taş Devri'nde ortaya çıkdı. Bunlar keçe veya eğrilmiş liflerden ipliğe dönüştürülebilir ve daha sonra kumaş yapmak için ağ, ilmek, örgü veya dokunabilir.[17]
Giysilerin erken benimsenmesi
Mümkün olan en eski örnek, 60.000 yıl önce, Güney Afrika'daki Sibudu Mağarası'nda bulunan bir iğne ucu (eksik gövde ve göz) 'dir. 41.000 ila 15.000 yıl öncesine ait iğnelerin diğer erken örnekleri, Slovenya, Rusya, Çin, İspanya ve Fransa gibi birçok yerde bulunur Dikiş iğneleri en az 50.000 yıl öncesine (Denisova Mağarası, Sibirya) tarihlendi ve muhtemelen H. Denisova/H. Altay tarafından Neandertal ve insan gruplarının gelişinden yaklaşık 10.000 yıl önce yapılmış olması olasıdır. Mümkün olan en eski örnek, 60.000 yıl önce, Güney Afrika'daki Sibudu Mağarası'nda bulunan bir iğne ucu (eksik gövde ve göz)dur. Diğer erken iğne örnekleri 41.000 ila 15.000 yıl öncesine aitler ve birden fazla yerde bulunur, örneğin Slovenya, Rusya, Çin, İspanya ve Fransa.
En eski boyalı keten lifleri, Gürcistan'daki tarih öncesi bir mağarada bulundu ve 36.000 yıl öncesine uzanıyor.
Güney Fransa Pireneler'de bulunan 25.000 yıllık Venüs figürü" Lespugue Venüsü ", bükülmüş bir elyaf veya kumaş eteği tasvir ediyor. Diğer bazı Batı Avrupa figürlerinin sepet şapkaları, bel kemerleri ve göğsün hemen üstünde vücudun etrafına sarılmış bir bez kayış vardı. Doğu Avrupa heykelcikleri kalçaların üzerinde kemer takıyordu, bazen de bunların altından sarkan ipli etekler vardı. Arkeologlar James M. Adovasio, Soffer ve Hyland'a göre, giysiler daha çok gerçek veya hayali, farklı sosyal kategorilerin bir göstergesi olarak hizmet eden ritüel giysileriydi.
Arkeologlar, aynı dönemde tekstil sanatlarında kullanıldığı düşünülen eserler keşfettiler: MÖ 5000'den kalma ağ ölçüleri, iğ iğneleri ve dokuma çubukları.
Eski tekstil ve giyim
Yakın geçmişte modern teknolojik gelişmeler nedeniyle antik tekstil ve giyim bilgisi genişledi. Birlikte dikilen derilerin aksine ilk gerçek tekstil muhtemelen keçeydi. Güney Amerika'nın bilinen ilk tekstili Peru'daki Guitarrero Mağarası'nda keşfedildi; Bitkisel elyaftan dokundu ve tarihi MÖ 8.000 yılına uzanır. Başka bir erken tekstil yöntemi olan Nålebinding'in hayatta kalan örnekleri İsrail'de bulundu ve MÖ 6500'den kalmadır.
Tezgahlar
Tarih öncesinden Orta Çağ'ın başlarına kadar, Avrupa'nın çoğu, Yakın Doğu ve Kuzey Afrika için, tekstil üretimine iki ana tip dokuma tezgahı hakimdi. Bunlar, çözgü ve iki uçlu dokuma tezgahıdır. Kirişin uzunluğu tezgâhta dokunan kumaşın enini belirler ve genişliği 2-3 metreye kadar çıkabilirdi. Erken dokuma giysiler genellikle tam tezgah genişliklerinde, dökümlü, bağlanmış veya yerine sabitlenmiş olarak yapılmıştır.
Korunma
Arkeolojik kalıntıların korunması maruz kaldığı iklim koşullarına göre büyük ölçüde değişir; Orta Doğu, Güney Amerika ve Çin'in kurak bölgeleri, kilden tekstil baskıları ve grafik tasvirlerle birlikte iyi durumda, çok erken dönemlere ait pek çok örnek sağladı. Kuzey Avrasya'da, turba bataklıkları, kaya tuzu madenleri, meşe tabutlar ve permafrost da tekstil ürünlerini korudu ve tüm Neolitik giysiler hayatta kalabildi. Hindistan alt kıtası, Sahra altı Afrika ve diğer nemli bölgelerde tekstilin erken gelişimi belirsizliğini koruyor.
Antik dünyada tekstil ticareti
Neolitik ve Tunç Çağlarında, Avrasya Bozkırlarının toprakları, göçebe topluluklar ağının gelişim ve etkileşimi için bir ortam sağladı. Bozkır Rotası, Asya'nın bölgelerini ticaret ve giyim de dahil olmak üzere kültür aktarımı ile birbirine bağlar. MÖ 114 civarında, Han hanedanı İpek ticaret yolunu başlattı. İpek Yolu, Çin'deki Chang'an (bugünkü Xi'an) ile Küçük Asya ve Akdeniz arasında, 8000 km üzerinde birbirine bağlı bir dizi antik ticaret yoludur. İpek Yolu üzerindeki ticaret, Çin, Mısır, Mezopotamya, İran, Hint Yarımadası ve Roma'nın büyük uygarlıklarının gelişmesinde önemli bir faktördü ve modern dünyanın temellerinin atılmasına yardımcı oldu. Tüccarları, hacıları, keşişleri, askerleri, göçebeleri ve şehir sakinlerini Akdeniz'e bağlayan İpek Yolu üzerinde lüks tekstil alışverişi hakimdi.
Yakındoğu
Yakın Doğu'nun en eski dokumaları Neolitik döneme ait Çatalhöyük'te elde edilen, ölüleri sarmak için kullanılmış keten kumaşlar olabilir; bunlar Kömürleşmiş ve "birkaç kat kil/alçı ile korunmuş, MÖ 6000 dolaylarına radyokarbon tarihlemesi yapılan kalıntılardır. Yakın Doğu'da MÖ 8000 dolaylarında keten yetiştiriciliğine dair kanıtlar var. Ancak yünlü yapağılı koyunların üremesi çok daha sonra gerçekleşir; MÖ 3000. İyi korunmuş keten kumaşlar Savaşçı Mağarası'nda bulundu ve MÖ 3200 yıllarına tarihleniyor.
Mezopotamya'da bir Sümer'linin giyimi, yaz aylarında özellikle basitti. Zengin erkekler bile kaunakes olarak bilinen kısa, kadınlar bileklerine kadar uzun elbiseler giyerlerdi. Kral ortasında bir kemer olan, dizlerine kadar uzanan bir tunik ve ceket giymişti. Kışın koyun kürkünden giysiler yapılırdı. Zamanla Mezopotamya'da yün dokumacılığın gelişmesi giyimde büyük bir çeşitliliğe yol açmıştır. MÖ 3. binyılın sonları ve sonrasında erkekler, kısa ve hatta dizlerinin üzerinde, kemerli (zenginlerin üzerine yün bir pelerin giydiği) tunikler giydiler. Kadın elbiseleri daha çeşitli tasarımlara sahipti: kollu veya kolsuz, dar veya geniş, genellikle uzun ve vücudu öne çıkartmayan.
Ayrıca bakınız
- Antik dünyada giyim
- Batı modası tarihi
- Moda tasarımı tarihi
- İpek tarihi
- Çıplaklık tarihi
- Mayo tarihi
- Sütyen tarihi
- Bikini tarihi
- Çıplaklık tasvirleri
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ "History of Textiles". Textile School (İngilizce). 16 Kasım 2010. 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2022.
- ^ Jenkins, pp. 1–6.
- ^ "How shall we save the planet?". Science. 359 (6374): 399. 26 Ocak 2018. doi:10.1126/science.aar2447. ISSN 0036-8075. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Reed ve diğerleri. (2004). "Genetic Analysis of Lice Supports Direct Contact between Modern and Archaic Humans". PLOS Biology. 2 (11): e340. doi:10.1371/journal.pbio.0020340. PMC 521174 $2. PMID 15502871.
- ^ Toups (2010). "Origin of Clothing Lice Indicates Early Clothing Use by Anatomically Modern Humans in Africa". Molecular Biology and Evolution. 28 (1): 29-32. doi:10.1093/molbev/msq234. ISSN 0737-4038. PMC 3002236 $2. PMID 20823373.
- ^ Hallett, Emily Y. ve diğerleri. (16 Eylül 2021). "A worked bone assemblage from 120,000–90,000 year old deposits at Contrebandiers Cave, Atlantic Coast,Morocco". iScience. 24 (9): 102988. doi:10.1016/j.isci.2021.102988. PMC 8478944 $2. PMID 34622180.
- ^ "Scientists find evidence of humans making clothes 120,000 years ago - Tools and bones in Moroccan cave could be some of earliest evidence of the hallmark human behaviour". The Guardian. 16 Eylül 2021. 28 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2021. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Ralf Kittler, Manfred Kayser & Mark Stoneking (2003), "Molecular evolution of Pediculus humanus and the origin of clothing", Current Biology, 13 (16), ss. 1414-1417, doi:10.1016/S0960-9822(03)00507-4, PMID 12932325
- ^ Kittler (2004). "Molecular Evolution of Pediculus humanus and the Origin of Clothing". Current Biology. 14 (24): 1414-7. doi:10.1016/j.cub.2004.12.024. PMID 12932325.
- ^ Toups ve diğerleri. (January 2011). "Origin of Clothing Lice Indicates Early Clothing Use by Anatomically Modern Humans in Africa". Molecular Biology and Evolution. 28 (1): 29-32. doi:10.1093/molbev/msq234. PMC 3002236 $2. PMID 20823373.
- ^ "Pair of lice lost or parasites regained: The evolutionary history of Anthropoid primate lice". BMC Biology. 5 (7): 7. 2007. doi:10.1186/1741-7007-5-7. PMC 1828715 $2. PMID 17343749. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Survey of historic costume : a history of Western dress. Internet Archive. New York : Fairchild Publications. 1998. ISBN 978-1-56367-142-5. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Archive Report 2013 | Conservation And Restoration | Archaeology". Scribd (İngilizce). 2 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
