Girikihaciyan

Girikihaciyan, Diyarbakır ili Ergani ilçesinin 20 km. güneydoğusunda yer alan bir höyüktür. Eski adı Ekinciyan olan Ekinciler Köyü'nün 1 km. doğusundaki höyük Gerikihaciyan adıyla da bilinir. Çapı 175-250 metre olan tepe 3 metre yüksekliktedir.^[1]

İstanbul Üniversitesi Prehistorya Kürsüsü ve Chicago Üniversitesi Doğu Bilimleri Enstitüsü ortak çalışmasında (Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi) çerçevesinde 1963 yılında yapılan yüzey araştırmaları sırasında saptanmıştır. Kazı çalışmaları aynı yıl, proje üyelerinden P. J. Watson ve C. Redman başkanlığında başlatılmıştır. Bu çalışmaları 1970 yılında üç haftalık ikinci bir kazı çalışması izlemiştir.^[2]

Höyük kazılarında iki ana kültür evresi ortaya çıkarılmıştır. Alt ve üst yerleşme katları olarak adlandırılan bu kültür evreleri, Geç Halaf ve Halaf Sonrası'dır.^[2]

En üstteki kültür evresi olan Halaf Sonrası yerleşme katında ulaşılabilen tek kalıntının 60 cm. kalınlığında bir taş duvar olması nedeniyle bu dönemin mimarisi bilinmemektedir. Ayrıca bazıları sıvanmış olan çukurlar bulunmuştur. Halaf Sonrası dönem yapı katlarında çapları 2,27 ile 4,5 metre arasında değişen, Halaf mimarisine özgü yuvarlak yapılar (tolos) gün ışığına çıkarılmıştır. Bu yapılardan birinin tabanı sıkıştırılmış toprak, daha geç olan diğeri ise çamur sıvadır. En küçük tolosun çapı 2,25 olarak ölçülmüştür. Bir çeşit kiler olarak kullanılmış olduğu düşünülmekle birlikte bu yönde bir kanıt ele geçirilmemiştir.^[2]

Halaf Sonrası Dönem, Halaf Dönemi'nde olan boyalı çanak çömlek gibi çok az buluntu vermektedir. Diğer buluntular arasında kilden yapıma sapan taşları (kaplardaki suyu ısıtmak için kullanılmış da olabilir), kil kaşık, mühür, insan ve hayvan heykelcikleri, ağırşaklar ve süzgeç parçalarıdır.^[2]

Halaf yontma taş endüstrisinde hammaddenin % 70'i çakmak taşı, kalanı obsidiyendir. Özellikle dilgi yapımında obsidiyen kullanılmıştır. Atık obsidiyen bulunmamasının bu malzemenin yerleşmeye, imal edilmiş olarak getirildiğini düşündürmektedir. İyi kaliteli olmayan çakmak taşı ise yerel kaynaklardan çıkarılmış taşlardır. Halaf Sonrası Dönem'de ise tümüyle çakmak taşı kullanılmıştır. Sürtme taş buluntular ise çoğu bazalttan öğütme taşları, havan ve havan elleri, topuzlar, yassı baltalar, taş kaplar, halkalar ve süs eşyası (boncuk) olarak bulunmuştur.^[2]

Halaf Dönemi'ne dayandırılan kemik aletler, olasılıkla deri işçiliğinde kullanılan kaburga ya da yassı kemiklerden, ucu yuvarlatılmış aletler ve çeşitli bızlerdir.^[2]

Bulunan üç gömüt sağlam, biri ise tahrip olmuş durumdadır. Gömütler, başları doğuya gelecek şekilde ve büzülmüş durumda gömülmüştür ve hiçbirinde gömüt hediyesi yoktur.^[2]

Buluntulara göre höyük sakinleri evcil türlerden koyun (Ovis aries), keçi (Capra hircus), sığır (Bos taurus), köpek (Canis lupus familiaris) ve domuz beslemiş, yabanıl türlerden ise yaban koyunu, keçi, kızıl geyik, yaban eşeği, kızıl tilki, tavşan avlamış, kaplumbağa yakalamıştır. Bunların yanında tatlısu kabukluları, kuşlar, kemirgenler, balık ve küçük etçilere ait kemikler de bulunmuştur. Bitkisel kalıntılarsa emmer buğdayının temel besin olduğunu göstermektedir. Emmer buğdayının yanı sıra arpa tarımı da yapılmıştır. Nohut ve mercimek, acı burçak gibi baklagiller de tarımı yapılan bitkilerdir. Sığırın varlığı, saban kullanıldığına bir işaret olarak kabul edilmektedir.^[2]

Girikihaciyan, MÖ 5. binyılda iskan edilmeye başlanan, 200-500 kişilik tarımcı küçük bir köy yerleşimi olarak görülmektedir. Halaf Kültürü etkisindeki bu yerleşimin, Halaf'tan ya da yakın bir bölgeden geldikleri ve 200-500 yıllık bir süre içinde iskan edildiği düşünülmektedir.^[2]

• Yakın plan kroki 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.