İçeriğe atla

Ginseng

Ginseng
Panax quinquefolius yaprak ve meyvesi
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Magnoliopsida
Takım:Apiales
Familya:Araliaceae
Cins:Panax
L., Sp. Pl.: 1059 (1753).
Türler
Metne bakınız.
Wisconsin Ginseng tarlası
Kuzey Kore'den ginsengli el kremi

Ginseng, Panax cinsinden bitkilerin köküne verilen ad. Panax quinquefolius (Amerikan ginsengi), Panax ginseng (Kore ginsengi) gibi türleri vardır. Ginsengin bitki bilimindeki adı olan Panax, Yunanca "tam iyileşme" anlamına gelen "panacea" sözcüğünden türetilmiştir.

Büyük kazık köklü, çok yıllık otsu bir bitkidir. 6-8 yaşındaki bitkilerin köklerinin çapı 10 santimetreyi bulmakta olup, beyaz veya kırmızı renklidir. Bitkinin yaşlı, etli ve çatallı kökleri, ilaç olarak kullanıldığından, Çin, Japonya, Kore gibi Uzakdoğu ülkelerinde yabani olarak bulunmasının yanı sıra, kültürü (yetiştirilmesi) de yapılmaktadır.

Piyasa şartlarında Sibirya ginsengi olarak adlandırılan Eleuterococcus senticocus, bitki bilimi açısından ginseng değildir.

Ginseng geleneksel tıpta yüzyıllardır kullanılagelmiş olsa da tıbbi etkinliğine dair çağdaş bilimsel araştırmalar yetersizdir.[1] Ginsengin herhangi bir tıbbi sorunu iyileştirmede etkili olduğuna dair belirgin bir bulgu yoktur. ABD Gıda ve İlaç Dairesi tarafından reçeteli ilaç olarak kullanımı onaylanmamıştır.[2] Besin takviyesi olarak yaygın kullanılmasına karşın çözümlemeler, üretim uygulamalarındaki tutarsızlıklar nedeniyle ginseng ürünlerinin zehirli metaller veya ilgisiz dolgu bileşikleri ile kirlenmiş olabileceğini göstermiştir.[3] Aşırı kullanımı yan etkilere yol açabilir ve reçeteli ilaçlarla etkileşimlere girebilir.[2]

Etimoloji

İngilizce ve Türkçedeki ginseng kelimesi, Çince rénshēn (kısaca: 人参; geleneksel: 人蔘) kelimesinden kökenini alır. Rén "insan" (adam) ve shēn bir tür "ot" anlamındadır; bu şekilde insan ayağına benzeyen çatallı kazık köküne atıf yapılmıştır. "İnsan otu" anlamındadır.[4] İngilizce ve Türkçe söylenişi Kanton Çincesinde jên shên (Jyutping: jan4sam1) ve Hokkien söylenişinde "jîn-sim" olarak yapılan güney Çince söylenişinden gelmektedir.

Botanik/cins adı Panax ise "her şey-iyileştirme" anlamında yunanca bir kelimedir kısaca "her şeyi iyileştiren" demektir. "Panacea" kelimesi ile aynı kökeni taşır; çünkü Linnaeus bu adı koyarken Çin tıbbında bu bitkinin kas gevşetici olarak da kullanıldığının farkındaydı ve bu sebeple bu cinse bu ad konulmuştur

Panax ginseng, yanında pek çok bitki ginseng kökü olarak bilinip karıştırılmaktadır. En bilinen örnekler Xiyangshen, olarak bilinen Panax Ginsengin yakın akrabası ve neredeyse aynı etkilere sahip Amerikan Ginsengi 西洋参 olarak da bilinen Panax quinquefolius dur; bunun yanında Japon ginsengi 东洋参 (Panax japonicus), veliaht prens ginsengi 太子參 (Pseudostellaria heterophylla) ve Sibirya ginsengi 刺五加 Eleutherococcus senticosustur. Hepsinin adı ginseng olsa da bu bitkilerin her biri farklı fonksiyonel yararlara sahiptir. Gerçek ginseng Panax cinsine mensuptur.[5]

Geleneksel kullanım

Hem Amerikan ginsengi (Panax quinquefolius) hem Asya ginsengi (Panax ginseng) kökleri adaptojen, afrodizyak, besleyici uyarıcı,[] tip II diyabet tedavisinde ve erkeklerde cinsel iktidarsızlıkta ağızdan alınarak kullanılmaktadır. Kökler çoğunlukla kuru formda bütün veya dilimlenmiş olarak kullanılmaktadır. Ginseng yaprakları, pahalı olmasa da kimi zaman kök gibi kullanılmakta ve çoğu halde kurutulmuş form halinde satılmaktadır. Yapraklarından çay yapılmaktadır.

Ginseng içeriği enerji içeceklerinde ve çoğunlukla "çay" varyetesi olarak klinik dozajın altında kullanılmakla tıbbi etkileri ölçülememiştir.[6][] Yine bir kısım kozmetik ürünlerinde kullanılmaktadır ancak bu ürünlerde ginseng kullanımının klinik tıbbi bir etkisi tespit edilmemiştir.

Yan etkileri

Sports Nutrition FAQ adlı UMass Amherst tarafından basılan esere göre, P. ginseng'in en çok bilinen yan etkisi uykusuzluk, uyuma zorluğudur.[7] Ancak bazı kaynaklar bunun aksi yönde hiçbir uykusuzluk sorununa ginsengin neden olmadığını belirtmektedir.[8] Diğer yan etkiler ise bulantı, ishal, baş ağrısı, epistaxis (burun kanaması),[9] hipertansiyon, düşük tansiyon ve mastalji (meme ağrısı)nı içerir.[10] Ginseng antidepresanlarla birlikte karıştırılarak kullanılırsa, kullanılan depresyon hastalarında mani başlangıcına neden olabilir.[11]

Ginseng'in alternatifleri

Ginsenge alternatif olan çeşitli benzer adaptojen etkilere sahip bitkiler de bulunmaktadır. Bu bitkilerin ginsenge yanında tercih edilmesinin bir diğer sebebi de ucuzluklarıdır. Ancak her ne kadar insanlarla ginseng diye anılsalar da tamamen ginsengden farklı bitkilerdir. Ayrıca ginsenoit adlı maddeye çoğunda rastlanmaz, sadece Gynostemma pentaphyllum aslı bitkide kısmen ginsenge benzer ginsenoitler bulunur ancak ginseng kadar ginsenoitlerinin tek başına etkisi tespit edilememiştir.Bu ürünlerin her birinin farklı bir kullanım alanları olup, kullanmadan evvel yararlanılacak alan tespit edilip ona göre bu bitkiler seçilmelidir.[12]

  • Schisandra chinensis (Çin ginsengi)
  • Gynostemma pentaphyllum (Güney ginsengi, jiaogulan)
  • Eleuterococcus senticocus (Sibirya ginsengi)
  • Pseudostellaria heterophylla (Prens ginsengi)
  • Withania somnifera (Hint ginsengi, ashwagandha)
  • Pfaffia paniculata (Brezilya ginseng, suma)
  • Lepidium meyenii (Peru ginsengi, maca, maca turpu)
  • Oplopanax horridus (Alaska ginsengi)

Bazı aşağıda verilen ginseng diye ifade edilen türlerinde adaptojen etkisi bulunmaktadır. Bu türlerden Panax notoginseng ginseng ailesindendir ancak adaptojen etkisi yoktur.:

  • Angelica sinensis (kadın ginsengi, dong quai)
  • Panax notoginseng (san qi, tian qi or tien chi adı ile Çin'de bilinir, Yunnan Bai Yao'adlı ilacın hemostatik içeriği)

Kaynakça

  1. ^ "Asian Ginseng". US National Institutes of Health. Ağustos 2020. 20 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  2. ^ a b "Ginseng". Drugs.com. 28 Mayıs 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  3. ^ "Herbal supplements filled with fake ingredients, investigators find". CBS News. 3 Şubat 2015. 3 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  4. ^ Oxford Dictionaries Online, s.v. "ginseng 9 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".
  5. ^ Chinese Medical Herbology and Pharmacology, by John K. Chen, Tina T. Chen
  6. ^ "Safety issues associated with commercially available energy drinks". 
  7. ^ "http://www.umass.edu/cnshp/faq.html". 30 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
  8. ^ "The Ginseng Book." Stephen Fulder, PhD
  9. ^ "Ginseng definition - Medical Dictionary definitions of some medical terms defined on MedTerms". 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012. 
  10. ^ "http://www.aafp.org/afp/20031015/1539.html". 24 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
  11. ^ Fugh-Berman, Adriane (2000). "Herb-drug interactions". The Lancet. 355 (9198). ss. 134-138. doi:10.1016/S0140-6736(99)06457-0. PMID 10675182. 1 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012. 
  12. ^ David Winston-Steven Maimes (2007). Adaptogens: Herbs for Strength, Stamina, and Stress Relief. Healing Arts Press. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Farmakoloji</span> İlaçlarla ilgili biyoloji dalı

Farmakoloji ya da eczabilim günümüzdeki anlamıyla canlı organizmadaki ilaç etkilerini ve canlı organizmaya alınan ilaçların yapısını inceleyen bir bilim dalıdır. Yeni sentezlenmiş veya bitkilerden ayrıştırılmış maddelerin etkilerini biyolojik yapısını laboratuvar çalışmaları ile deney hayvanlarında, klinik araştırmalar ile insanlarda inceleyerek ilaç geliştirme çalışmalarına katkı veren bir tıp ve eczacılık bilimidir. Diğer bir deyişle, ilaçların yapımından, kullanıma sunulmasına, ilaçlar ile biyolojik dizgeler arasındaki etkileşimleri inceleyen bilim dalıdır. Farmakoloji, deneyleri ve canlılar üzerindeki araştırmalardan klinik uygulamaya değin uzanan bu karmaşık ve yoğun süreci birçok alt dalı ve yardımcı bilim dalları ile yakından bağlantılı yürütür.

Antipsikotik ya da nöroleptik ilaçlar başta şizofreni olmak üzere psikozların tedavisinde kullanılan ilaçlardır.

<span class="mw-page-title-main">İlaç</span> bir sayrılığı iyi etmek ya da önlemek için türlü yollarla kullanılan madde

İlaç ya da em, canlı hücre üzerinde oluşturduğu etki ile bir hastalığın tanısını, iyileştirilmesi veya semptomlarının azaltılması amacıyla tedavisini veya bu hastalıktan korunmayı mümkün kılan, canlılara değişik uygulama yöntemleri ile verilen doğal, yarı sentetik veya sentetik kimyasal preparatlardır. İlaçların tüketimi inhalasyon, enjeksiyon, sigara içme, yutma, derideki bir yama yoluyla emilim, fitil veya dil altında çözünme yoluyla olabilir. Ticari ilaçlar ilaç firmaları tarafından üretilir ve genellikle patentlidir. Etken maddesinin patent süresi dolmuş ve birden çok firmanın üretebildiği ilaçlara ise jenerik ilaçlar denir. İlaçlar uygulama yoluna, kimyasal özelliklerine ve etkilediği biyolojik sistemlere göre sınırlandırılabilir. Daha güvenilir ve geniş kullanım alanına sahip sınıflandırma sistemi ise Anatomical Therapeutic Chemical Classification Systemdir.

Flurbiprofen, fenilalkanoik asit türevi güçlü bir steroid olmayan antienflamatuar ilaçtır. Türkiye'de Majezik (Sanovel), Maxaljin(MeCom) ve Maximus ticari adı ile, Dünya'da Ansaid (Pfizer) ve Froben(Abbott) olarak satılmaktadır. Bazı boğaz pastillerinde de bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Eczacılık</span>

Eczacılık; hastalık teşhisi, önlenmesi, tedavi edilmesi ve semptomların azaltılmasında kullanılan her türlü madde ve ilacın; keşfi, üretimi, geliştirilmesi, imha edilmesi, güvenli ve etkin kullanımı ve kontrolü ile ilgilenen, tıp bilimini kimya ile ilişkilendiren klinik sağlık bilimidir. Eczacılığın uygulanması; ilaçlar ve ilaçların etki mekanizmaları, yan etkileri, etkileşimleri, vücuttaki hareketleri ve toksisitesi konularında üst düzey bilgi sahibi olmayı gerektirir. Aynı zamanda tedavi süreçlerinin ve patolojik süreçlerin anlaşılması konularında da yetkinlik gerektirir. Klinik eczacılık gibi eczacılığın bazı uzmanlık dalları da, tıbbi verilerin ve laboratuvar verilerinin değerlendirilmesi hakkında bilgi sahibi olmak gibi başka nitelikler gerektirir.

Alternatif tıp, biyolojik akla yakınlık, test edilebilirlik, tekrarlanabilirlik veya klinik deneylerden elde edilen kanıtlara sahip olmamasına rağmen tıbbın iyileştirici etkilerini elde etmeyi amaçlayan uygulamalara verilen isimdir. Alternatif terapiler tıp biliminin ve bilimsel yöntemin dışındadır ve tanıklık, anekdot, din, gelenek, hurafe, doğaüstü enerjiler, sözde bilim, propaganda, dolandırıcılık veya diğer bilim dışı kaynaklar gibi akıl yürütmedeki hatalara dayanır. Sıklıkla kullanılan terimler New Age tıbbı, sözde tıp, holistik tıp, alışılmışın dışında tıp, marjinal tıp ve şarlatanlıktan az farkla geleneksel olmayan tıptır.

Tedavi (Sağaltım). Sağlığı bozulmuş olan bireyi sağlıklı duruma kavuşturma amacıyla yapılan tıbbi işlemler bütünüdür. Tanı, anamnez ve fizik muayeneden sonra yapılır. Tedavi doğal, spor, ilaç, tıbbi cihaz, tıbbi test, tıbbi görüntüleme, ameliyat ve farklı tıbbi prosedürlerle yapılabilir. Özel tedavi şekillerine terapi adı verilmektedir. Tek başına ruhsal yolla tedavi şekline de terapi denilmektedir. Hastalık tedavisi evde, doğada, hastane, sağlık ocağı ve başka yerlerde yapılır.

<span class="mw-page-title-main">Meyan</span>

Meyan, yaklaşık 120–150 cm'e kadar boylanabilen, Baklagiller ailesinden çok yıllık bir çalımsı bitkidir. Anavatanı Rusya ve Çin'dir.

Fitoterapi, bitkilerle doğal tedavi anlamına gelmektedir. Terim ilk olarak Fransız hekim Henri Lenclerc (1870-1953) tarafından La Presce Medical adlı tıp dergisinde kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Psikotrop madde</span> beyin fonksiyonunu veya algısını etkileyen kimyasal madde

Psikotrop madde ya da psikoaktif madde, asıl olarak merkezi sinir sisteminde etkisini gösteren ve beynin işlevlerini değiştirerek algıda, ruh hâlinde, bilinçlilikte ve davranışta geçici değişikliklere neden olan kimyasal maddelerdir. Bu ilaçlar eğlence amaçlı olarak bilerek bilinç düzeyini değiştirmek, entojen olarak ritüel ve spiritüel amaçlı, zihni incelemek amaçlı ya da tedavi amaçlı ilaç olarak kullanılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Minoksidil</span> minoxil

Minoksidil bir vazodilatör ilaçtır .Saç büyümesi sağlaması ve kelliği önlemesiyle bilinen bir etken maddedir. Androjenik alopesi başta olmak üzere birçok kellik türünün tedavisinde kullanılmaktadır.Ama tedavinin bırakılmasıyla birkaç ay içinde etkiler kaybolmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İntravenöz tedavi</span> Damar içine verilen ilaç

İntravenöz tedavi veya Damar içi tedavi, herhangi bir sıvı, ilaç veya besin kaynağının doğrudan kişinin damarına uygulayan tıbbi bir tekniktir. Damar içi tedavi özellikle rehidrasyon veya bireyin akli denge kaybı gibi herhangi bir sebepten ötürü, ağızdan sıvı veya yiyecek alamaması durumunda sıkça kullanılan bir yöntemdir. Ayrıyeten elektrolit dengesizliğini düzeltmek veya ilaç, kan bağışı ve elektrolit gibi tedavileri uygulamak için de kullanılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Kortikosteroid</span>

Kortikosteroid, böbrek üstü bezlerinde salgılanan bir steroid hormon türü ve bu hormonların sentetik analoglarına verilen addır. Glukokortikoid olan kortizon ile hidrokortizon kan şekeri seviyesi ve inflamasyon tepkisinde, mineralokortikoid olan aldosteron ise böbrek borucukları düzeyinde, su ve sodyumun geri emilimini ve potasyumun atılımını kolaylaştırarak su mineral dengesinde rol oynarlar.

<span class="mw-page-title-main">Çarkıfelek (bitki)</span> bitki cinsi

Çarkıfelek (Passiflora), çarkıfelekgiller (Passifloraceae) familyasından 550'den fazla türden oluşan asma ya da sarmaşık tipte bitki cinsi.

<i>Eleutherococcus senticosus</i>

Eleutherococcus senticosus, eski Çin tıbbında kullanılan adaptojen olarak kabul edilen bitkilerden biridir. Genel olarak karışık ve iğne yapraklı ormanlarda grup olarak çalımsı şekilde bulunurlar. E. senticosus'a bazen meşe ormanlarında tepe yamaçlarında, nadiren nehir kıyısında ormanlık alanlarda bulunmaktadır. Doğu Asya, Çin, Japonya ve Sibirya bitkinin doğal yaşam alanıdır. Diğer bir özelliği de bilinen Ginsengin aksine kumlu, az verimli, killi, besin değeri yüksek asidik veya nötr alkali toprakları tolere edebilmesidir. Güneşli veya yarı gölge yeri ve hatta belli ölçüde kirliliği de tolere edebilir. İki metreye kadar boylanabilir ancak gelişimi yavaştır. Pek çok alanda temmuzda çiçek açar ve Çin ginsengi gibi türlere benzer şekilde dişi ve erkek organlar aynı çiçek üstünde olmakla (hermafroit) birlikte tozlaşması böceklerle olur. Gövdesinde ufak dikenleri bulunmaktadır. Soğuğa dayanıklılık haritası'nda USDA 2B-8 bölgeleri arasında bir dayanıklılığa sahiptir. Araliaceae ailesinden olması nedeniyle bilinen ginseng ailesinden sayılmamaktadır.Bu sebeplerle her ne kadar adı ginseng olarak bilinse de ginseng ailesinden sayılmaz. Batı dünyasındaki doğal tıp alemine yeni girmiş bir bitki olsa da pahalı ve iyi bilinen Panax Ginsengi kadar ün kazanmaya başlamıştır. Ginseng adı Panax türleri için verilmiş olsa da ABD'de ve dünyada yasadışı şekilde ginseng adıyla pazarlanmaktadır.

<i>Lepidium meyenii</i>

Lepidium meyenii, Brassicaceae (turpgiller) familyasındandır, turplarla akrabadır. Yıllık veya iki yıllık otsu bir bitkidir. Soğuk ve fakir tarım topraklarında iyi şekilde yetişmektedir. Ancak ılık bölgeler ve And dağları dışında seralarda da belli zorluklara karşın yetiştirilmektedir. Genel olarak etli hipokotil kazık kökü için genelde yetiştirilmekle bu kök diğer turp türleri gibi sebze olarak kullanılabilir veya tıbbi bitki olarak kullanılır. Ortalama 8-10 ayda bitki hasat edilecek olgunluğa erişir. Maca kökleri altın veya krem, kırmızı, mor, mavi, siyah veya yeşil renkte olabilir. Krem şeklindeki kökü olan türü tatlı bir türdür, siyah türü biraz acımsı bir tada sahip olup dayanıklılık enerji için kullanılmaktadır, kırmızı türünün ise fareler üzerinde yapılan deneylerde prostata iyi geldiği, prostatı küçülttüğü tespit edilmiştir.

<i>Panax quinquefolius</i> bitki türü

Panax quinquefolius, çok yıllık sarmaşıkgiller familyasından,bir bitkidir,şifalı bitki olarak kullanılmaktadır. Çin gibi ülkelerde yetiştirilse de, anavatanı Kuzey Amerika'nın doğusudur.

<span class="mw-page-title-main">İyatrojenez</span> Herhangi bir tıbbi faaliyetin zarara yol açması

Iatrogenesis, sağlık meslek mensupları gibi hareket eden ya da sağlık için yararlı olduğunu savunduğu ürün veya hizmet tanıtımı üstlenen bir veya daha fazla kişinin herhangi bir faaliyetinden kaynaklanan, etkilenen kişide desteklemeyen etkiler oluşturan olgulardır.

<span class="mw-page-title-main">Withania somnifera</span>

Withania somnifera veya yaygın bilinen adıyla ashwagandha; Hindistan, Orta Doğu ve Afrika'nın bir bölümünde yetişen, Solanaceae familyasına mensup, her dem yeşil, çalı formunda bir bitkidir. Withania cinsine mensup birkaç tür ile morfolojik olarak benzerlik gösterir.

Panacea, adını Yunan evrensel ilaç tanrıçası Panacea'dan almıştır, tüm hastalıkları iyileştirdiği ve yaşamı süresiz olarak uzattığı iddia edilen herhangi bir sözde çaredir. Geçmişte simyacılar tarafından yaşam iksiri ve ortak metallerin altına dönüştürülmesini sağlayacak efsanevi bir madde olan felsefe taşı ile bağlantılı olarak aranıyordu. 18. ve 19. yüzyıllar boyunca birçok "patentli ilacın" panacea olduğu iddia edildi ve bunlar çok büyük bir iş haline geldi. "panacea" terimi, özellikle tıpta, birçok farklı sorunu çözmek için herhangi bir çözümün aşırı kullanımını tanımlamak için olumsuz bir şekilde kullanılır. Kelime, yılan yağı ve şarlatanlık çağrışımları kazanmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.