İçeriğe atla

Gilehli Camii

Gilehli Camii
Yerel ad
KonumŞeki, Azerbaycan
Kuruluşu1749
KurucusuHacı Çelebi Han


Gilehli Camii veya Gileyli Camii, Şeki şehrinde bulunan, 18. yüzyılda inşa edilmiş tarihi bir camidir. Gilak Camii, 1749 yılında Şeki Han'ı Hacı Çelebi Han tarafından yaptırılmıştır. 1805 yılında Hacı Şemseddin Bey o caminin yerine yeni bir cami yaptırdı. Bundan sonra cami "Hacı Şemseddin Bey Camii" adıyla anılmaya başlandı.

Cami, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 2 Ağustos 2001 tarih ve 132 sayılı kararı ile ulusal öneme sahip taşınmaz tarihi ve kültürel anıtlar listesine dahil edilmiştir.

7 Temmuz 2019'da "Şeki'nin tarihi merkezi, Han Sarayı ile birlikte" UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alındı. Şeki'nin tarihi merkezinde yer alan Gilehli Camii de Dünya Mirasları arasında yer alıyor.

Tarihi

Gilehli camisinin yakınında, 20. yüzyılın başlarında, onun kitabesi toprak altında bulundu. Daha sonra kitabe, caminin yakınındaki bir çeşmenin üstüne yerleştirildi. 1936'da, Elesgerzade kitabenin fotoğrafını çekerek, dergide yazdı. Daha sonra bu haber ve fotoğraf birkaç kez bilimsel yayınlarda yayınlandı.[1] Kitabenin sonraki kaderi bilinmiyor.

Kitabenin üzerinde şunlar yazılıdır:


Gilək camisi, 1749'da Şeki hanı Hacı Çelebi Han tarafından inşa edilmiştir. 1805'te, caminin yerinde Hacı Şemseddin bey yeni bir cami yaptırdı. Bundan sonra cami, halk arasında "Hacı Şəmsəddin mey camisi" olarak bilinmeye başlandı.

Eskiden, caminin yakınındaki mezarlık zamanla Qurcan çayı tarafından tamamen yıkıldı. Mezarlıkta bulunan bazı baş taşları farklı müzelerde saklanmaktadır. 1805'te camiyi restore ettiren Hacı Şemseddin beyin baş taşı Şeki Tarih-Diyarşünaslık müzesinde saklanır. Hacı Şemseddin bey 1815'te öldü ve Gilehli camisinin yanındaki mezarlıkta defnedildi.

Sovyet işgali sırasında

Sovyet işgalından sonra resmi olarak 1928'den itibaren dine karşı mücadele başladı. Azerbaycan KP MK, o yılın Aralık ayında, birçok cami, kilise ve sinagogu eğitici amaçlı kulüplerin bütçesine vermek için karar aldı. Eğer 1917'de Azerbaycan'da 3.000 cami varsa, 1927'de bu sayı 1.700'e, 1933'te ise 17'ye düştü.[2]

20. yüzyılın 30'lu yılların ortalarında evleri yıkılmış bir aile, caminin binasında yaşamaya başladı. Cami uzun süre bakımsız kaldığı için yıkılmaya yüz tuttu ve sonunda yıkıldı. Sadece minaresi kaldı.[3]

Bağımsızlıktan sonra

Cami, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 2 Ağustos 2001 tarihli 132 numaralı kararıyla ülkenin önemli taşınmaz tarihi ve kültürel anıtları listesine dahil edildi.[4]

Şeki şehrinin tarihi bölgesi, 2001'den beri UNESCO'nun Dünya Mirası adayları listesinde yer almaktadır. 7 Temmuz 2019'da "Han Sarayı ile birlikte Şekinin tarihi merkezi" UNESCO'nun Dünya Mirası Listesi'ne dahil edildi.[5] Karar, Bakü Kongre Merkezi'nde yapılan UNESCO Dünya Mirası Komitesi'nin 43. oturumunda kabul edildi.[6] Şeki şehrinin tarihi merkezinde yer alan Gilehli camii de Dünya Mirası Listesi'ne dahil edildi.

Mimari özellikleri

Şeki şehrinin kuzeydoğusunda, dere kenarındaki derin uçurumun yakınlığı mescidin inşası için seçildi. Gilehli Camii, planlama özelliklerine ve iç hacminin çözümüne - çok sayıda duvar nişi ve duvar yüzeyinin çok renkli işlenmesine - göre Şeki'nin yaşam binalarının mimarisine yakındır.[7]

Plan, 6x12 metre ölçüye sahip düzgün dikdörtgen şeklindeki caminin tavanını, binanın merkezinde yer alan dört ahşap sütun taşıyor. Cami, kil ve saman karışımından hazırlanmış çamurlu tuğla ve dere taşı karışımından inşa edilmiştir. Duvarlar dıştan sıvalı, içten sıvalı ve renkli resimlerle süslenmiştir.[7] Bu renkli resimler, anıtın temel değerli unsurlarıdır.

Zemin katta, duvarlar geceleri aydınlatılmış, su geçirmez katın üzerinde geometrik ve bitkisel desenler çizilmiş ve daha sonra bu desenler renkli boyalarla boyanmıştır. İç duvarların yüzeyi kemerlerle birkaç bölüme ayrılmıştır: zemin katta 1.5 metre derinliğe kadar olan duvarlar kil-saman karışımı ile sıvalı ve zarif ışıltılı sıva ile kaplanmıştır. Bu panellerin üzerinde oxvari çoklu nişler kemerine giden. Bu kemer geometrik ve bitkisel desenlerle doldurulmuştur. Nişlerin üstünde bitki desenli zarif şerit yer alır, üzerinde Arap alfabesi ile yazı şeridi geçer.[8] Tüm bu kompozisyon zarif desenlerle süslenmiş bardur kemeri ile tamamlanmaktadır.

Güneydoğu duvarının merkezinde, stalaktitler, desenler ve yazılarla süslenmiş oxvari şekilli mihrap yer alır. Mihrabın yanlarında da çoklu oxvari nişler vardır.[8]

Minaresi

Gilehli Camii'nin sadece minaresi günümüze kadar gelebilmiştir. Yüksekliği 13,5 metre olan minare, çatıya kadar yükselir. Mescidin yatay yönünde sarkan dayanma duvarı onun sağlamlığını ve dayanıklılığını daha da artırır. Dayanma duvarının kurtarılacağına kadar olan kısmı taşla, üst kısmı ise pişmiş kırmızı tuğla ile kaplanmıştır.Minareyi tamamlayan ve müezzinler için ayrılan alana çıkmak için istinat duvarına yirmiden fazla taş basamak yapılmış, onları yağmurdan, kardan, tipiden ve güneşten korumak için ahşapla kaplanmıştır. Işık için küçük pencereler de vardır. Merdivenlerin sonunda minareye giriş için kemerli bir kapı bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Camii", Известия АзФАН СССР, Bakı, I, s. 67, 1943 
  2. ^ Arif Yunusov (2004). Ислам в Азербайджане (PDF). Bakı: Zaman. s. 78. ISBN 9952-8052-0-9. 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Nisan 2023. 
  3. ^ Orkhan Ali (27 Nisan 2012). "İbadət evləri: hansı rayonda necə məscid var? - V YAZI" (Azerice). modern.az. 27 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2022. 
  4. ^ "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust Tarixli 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir" (PDF) (Azerice). mct.gov.az. 2 Ağustos 2001. 7 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2022. 
  5. ^ "Historic Centre of Sheki with the Khan's Palace" (İngilizce). unesco.org. 2019. 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2012. 
  6. ^ "Şəki Xan Sarayı Dünya İrsinin siyahısında" (Azerice). Amerikanın Səsi. 7 Temmuz 2019. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2012. 
  7. ^ a b Саламзаде 1964, s. 34
  8. ^ a b Саламзаде 1964, s. 35

Kaynak

  • Саламзаде, А. (1964). Архитектура Азербайдана XVI-XIX вв. Баку: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İshak Paşa Sarayı</span> Tarihî saray

İshak Paşa Sarayı; Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinde bulunan bir saraydır. Yapımına 1685 yılında başlanan ve 1784'te tamamlanan saray; içinde barındırdığı cami, türbe, kütüphane, mahzenler, koğuşlar, harem ve selamlık bölümleri ile büyük bir yapı kompleksidir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde inşa edilmesine karşın genel olarak Selçuklu mimarisinden izler taşıyan İshak Paşa Sarayı'nda; Batı kökenli barok, gotik, rokoko ve ampir gibi sanat akımlarının etkileri de gözlemlenir. 2000 yılından beri UNESCO'nun Dünya Mirası Geçici Listesi'nde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çankırı Ulu Camii</span>

Çankırı Büyük Camii veya Sultan Süleyman Camii, Mimar Sinan dönemi yapılarından olup, Kanuni Sultan Süleyman'ın emri ile Sadık Kalfa tarafından inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Gazi Atik Ali Paşa Camii</span>

Atik Ali Paşa Camisi ve Külliyesi, II. Mahmud Türbesi'nden Çarşıkapı'ya uzanan Yeniçeriler Caddesi üzerindedir. Külliyenin inşa edildiği alan, Bizans döneminde I. Konstantin tarafından yaptırılan dikilitaşın bulunduğu Konstantin Forumu’nun sınırları içindedir. Külliyenin banisi aslen Bosnalı olan “Hadım, Tavaşi, Şehit, Eski” lakapları ile de anılan ve iki defa sadrazam olup 1511’de Şah Kulu Vakasında şehit olan Atik Ali Paşa’dır. Külliyenin Vakfiyesi 1509 tarihlidir. Cami, “Sedefçiler”, “Eski Ali Paşa”, “Çemberlitaş”, “Dikilitaş”, “Vezirhanı” ve “Sandıkçılar Camisi” isimleriyle de tanınır. Fetih sonrası İstanbul’un en eski eserlerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Eşrefoğlu Camii</span> Konyada tarihî yapı

Eşrefoğlu Camii, Anadolu'daki ahşap direkli camilerin en büyüğü ve orijinalidir. Konya'nın Beyşehir ilçesinin kuzeyinde, İçerişehir Mahallesi'nde yer alır. UNESCO tarafından 2012 yılında Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alınan Eşrefoğlu Camii, bir türbe, kervansaray ve hamam ile birlikte külliye şeklinde 1296-1299 yılları arasında Eşrefoğulları Beyliği döneminde Eşrefoğlu Seyfettin Süleyman Bey tarafından yaptırılmıştır. 2023'te UNESCO Dünya Mirası listesine girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Arslanhane Camii</span> Ankaranın Altındağ ilçesinde bulunan bir cami

Ahî Şerafeddin Camii veya halk arasında bilinen adıyla Arslanhane Camii; Ankara'nın Altındağ ilçesinde, Ankara Kalesi'nin güney ucunda bulunan 13. yüzyıla tarihlenen bir camidir.

Şeki Han Sarayı

Şeki Han Sarayı, Azerbaycan'ın Şeki şehrinde bulunan eski bir han sarayıdır. Şu anda müze olarak faaliyet göstermektedir. Yukarı Baş Devlet Tarihi-Mimari Koruma Alanı topraklarında bulunan saray, dünya çapında öneme sahip tarihi ve mimari bir anıttır. 18. yüzyılda inşa edilen saray binası, şehrin kuzeydoğu kesiminde, kale duvarlarıyla çevrili alanda yer almaktadır

<span class="mw-page-title-main">İçerişehir</span> Bakünün tarihî çekirdeği

İçerişehir ya da Eskişehir, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'nün tarihî çekirdeği olarak bilinmektedir. Haydar Aliyev Vakfı'nın çalışmaları sonucunda UNESCO'nun Dünya Miras Komitesi'nin 2000 yılında Avustralya'nın Cairns kentinde yaptığı 24. oturumda Şirvanşahlar Sarayı ve Kız Kulesi ile birlikte Dünya Mirası olarak kabul edilen İçerişehir, Azerbaycan'dan listeye dahil olan ilk yapıdır. Bakü'nün en eski kısmı olan İçerişehir, iyi korunmuş kale duvarları ile çevrilidir. 221.000 m² alana sahip olan koruma alanında 1300'den fazla aile yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mahmut Bey Camii</span> Kastamonu merkez ilçesinde bir cami

Kasabaköy Mahmutbey Camii (halk arasında Çivisiz Cami olarak bilinir) Kastamonu'ya 18 km uzaklıktaki Kasaba Köyü'nde bulunan 1366 tarihli cami.

<span class="mw-page-title-main">Laal Paşa Camii</span> Mut ilçesinde tarihi bir camii

Karamanoğlu İbrahim Bey'in emriyle Laal Paşa tarafından yaptırılmıştır. Laal Paşa, asıl adı Musa olan bir köledir. Ve Karamanoğlu Beyliği'nde şehzade eğitmenliği de yapmıştır. Laal Paşa, önceleri Karamanoğlu Alaeddin Bey'in kölesi olarak Beyliğe dahil olmuştur. Devlet işlerinde verilen görevleri başarıyla yaptıktan sonra Alaeddin Bey'in gözüne giren köle Musa; Alaeddin Bey'in emriyle iyi bir eğitim görüp, iyi bir tahsil yapmıştır. Sonraları Laal Ağa'da gördüğü kabiliyeti takdir eden Alaeddin Bey, onu azad edip hür bir adam olmasını sağlamıştır. Hususi ve resmî devlet işlerinde gösterdiği yüksek başarıdan dolayı kendisini Niğde Kalesi dizdarı yapmıştır. Mut'ta bulunduğu sırada kasabanın içine cami, medrese ve hamam yaptırmıştır. Bu yapıların ayakta kalması için vakıf gelirler koymuştur. Laal Paşa'nın her kölede olduğu gibi doğum tarihi ve Karamanoğulları'na nasıl intisap etmiş olduğu belli olmadığı gibi mezarı ve ölüm tarihi de belli değildir.

<span class="mw-page-title-main">Alâeddin Camii (Niğde)</span>

Alâeddin Camii 1223 yılında Niğde'de yaptırılmış Selçuklu yapısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Veled-i Yaniç Camii</span> Erken dönem Osmanlı camisi

Veled-i Yaniç Camii ya da Yaniçoğlu Camii, Bursa'nın Osmangazi ilçesi, hisar semtinde bulunan erken dönem Osmanlı camisidir. Kapısı üzerindeki yazıtına göre 844 Hicri Safer ayında Yaniçoğlu Hacı Hayrûddin oğlu Mahmud Çelebi tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmeyen caminin kitabe ve vakfiyesi mevcuttur. Plan şeması ve özellikle son cemaat yerinin kullanılışı nedeniyle özel bir düzenlemeye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Kestanepazarı Camii</span> İzmir, Türkiyede bir cami

Kestanepazarı Camii, İzmir'in Konak ilçesinde bulunan (Hicri) 1078, (Miladi) 1667-68 yılında inşası tamamlanmış cami.

<span class="mw-page-title-main">Salepçioğlu Camii</span> İzmir, Türkiyede bir cami

Salepçioğlu Camii İzmir'in Konak ilçesinde bulunan Salepçizade Hacı Ahmed Ağa tarafından yaptırılmış ve 1897-1905 yılları arasında inşası tamamlanmış cami.

<span class="mw-page-title-main">Afyonkarahisar Ulu Camii</span>

Afyonkarahisar Ulu Camii, Türkiye'de Afyonkarahisar'ın merkezinde yer alan ahşap direkli anıtsal cami.

<span class="mw-page-title-main">Muradiye Camii (Bursa)</span>

Bursa Muradiye Camii, 15. yüzyılın ilk yarısında Bursa'da Osmanlı padişahı II. Murad tarafından yaptırılmış cami.

<span class="mw-page-title-main">Karabüyük Hanım sarayı</span>

Karabüyük Hanım sarayı veya Karabüyük Hanım kulesi, Şuşa şehrinin tarihi merkezinde bulunan tarihi bir saraydır. Kaynaklar, Şuşa Kalesinin topraklarında birkaç sarayın varlığı hakkında bilgi verse de, bunlardan sadece ikisi, Karabüyük Hanım sarayı ve Penah Ali Han sarayı günümüze kadar gelebilmiştir. Karabüyük Hanım sarayı'nın giriş kapısındaki kitabeden, hicrî takvimle 1182 (1768) yılında yapıldığı anlaşılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mehmandarovlar'ın evi</span>

Mehmandarovlar'ın evi, Şuşa'da bulunan saray tarzı tarihi bir konut kompleksidir. 18. yüzyıl Azerbaycan sivil mimarisinin en ilginç örneklerinden biridir. Bir zamanlar Mehmandarovlar ailesine ait olan konut kompleksi, bir Büyük konut binası, bir Küçük konut binası ve bir aile camisinden oluşmaktadır. Kompleks taş duvarlarla çevrilidir. Mehmandarovların büyük konut binası, Sovyet döneminde Şuşa Şehir Hastanesi olarak işlev gördü. İşgalden sonra büyük bina tamamen yıkıldı. Mehmandarovların küçük konut binası, işgalciler tarafından Şuşa Tarih Müzesi olarak kullanıldı. Külliyede bulunan cami aynı zamanda mahalle camisi olarak da hizmet vermiştir. Şuşa'nın işgalinden sonra cami işgalciler tarafından Jeoloji Müzesi olarak da kullanılmıştır. Şuşa'nın 2020'de işgalcilerden kurtarılmasının ardından Mehmandarovlar'ın konak kompleksi yenileniyor.

<span class="mw-page-title-main">Şeki Han Camii</span>

Şeki Han Camii18.-19. yüzyıllara ait tarihi-mimari bir eserdir. Azerbaycan'ın Şeki şehrinde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kısa Minareli Cami</span>

Kısa minareli cami, Şeki şehrinde bulunan, 19. yüzyılda inşa edilmiş tarihi bir camidir. Azerbaycan'ın Şeki kentindeki Yukarı Baş Devlet Tarihi-Mimari Koruma Alanı topraklarında yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Cuma Camii (Şeki)</span> Azerbaycandaki tarihî cami

Şeki Cuma Camii, 1900-1914 yıllarında yapılmış tarihi-mimari bir camidir. Azerbaycan'ın Şeki kentindeki Yukarı Baş Devlet Tarihi-Mimari Koruma Alanı topraklarında yer almaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.