İçeriğe atla

Gilaburu

Gilaburu
Bitki ve meyvesi
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Magnoliopsida
Takım:Dipsacales
Familya:Adoxaceae
Cins:Viburnum
Tür: V. opulus
İkili adlandırma
Viburnum opulus
Meyveler
Yakın çekimde meyveler

Gilaburu[1] veya bilimsel adıyla Viburnum opulus; Caprifoliaceae familyasına mensup; Avrupa, Kuzey Afrika ve Orta Asya'ya özgü çiçekli bir bitki türüdür.[2]

Filogenetik

Gilaburu, 160-170 tür içeren Viburnum cinsinin bir üyesidir. Bu cins içinde, yaklaşık 5 tür içeren Opulus alt bölümünde sınıflandırılır. Filogenetik analizler bu türler arasındaki ilişkileri şu şekilde önermektedir:

klad Sambucina, Lobata, Coriacea ve Succodontotinus bölümlerini içerir

Opulus sect.

V. edule — Kanada ve ABD'nin üst kesimleri

V. koreanum— Çin, Kore

V. sargentii — Kuzey Doğu Asya

V. opulus

V. trilobum — Kuzey Amerika'nın kuzeyi

Tavsif

Çiçekler (solda) ve meyve

Viburnum opulus 4–5 m boya erişebilen ve kışın yaprak döken bir çalıdır. Yapraklar karşılıklı, üç loblu, 5–10 cm uzunluğunda ve geniş, yuvarlak tabanlı ve kabaca tırtıklı kenarlıdır; yüzeysel olarak bazı akçaağaçların yapraklarına benzerler, en ayırt edici özellikleri, biraz buruşuk yüzeyleri ve baskılı yaprak damarlarıdır. Yaprakların tomurcukları kapak şeklinde yeşil renkli pullarla birlikte bulunur.

Hermafrodit çiçekler beyazdır, sapların tepesinde 4–11 cm çapında korimbuslarda üretilir; her korimbus, küçük (5 mm), verimli çiçeklerin merkezini çevreleyen, göze çarpan yaprakları olan, 1.5–2 cm çapında, dış steril çiçeklerden oluşan bir halka içerir; çiçekler yaz başında üretilir ve böcekler tarafından tozlaşır. Meyve, tek bir tohum içeren, 7–10 mm çapında, küresel parlak kırmızı bir drupadır. Tohumlar kuşlar aracılığıyla yayılır.

Kültivasyon

'Roseum', syn. 'Kartopu'
Viburnum opulus meyveleri Novosibirsk, Sibirya, Rusya

Viburnum opulus çiçeklerinden ve meyvelerinden dolayı süs bitkisi olarak yetiştirilir, çoğu toprak türünü iyi tolere etmesine rağmen, nemli, orta derecede alkali topraklarda en iyi şekilde büyür. Bazı kültivarlar (Roseum (syn. Kartopu) gibi) çiçekleri küre şeklinde, büyükçe ve tekli oldukları için özellikle seçilmiştir. Viburnum cinsinin kendisi de dahil kartopu çalısı olarak adlandırılan başka bitkiler de olduğu için bu konuda bir karışıklık vardır.

Çalı aynı zamanda çit çalılarının, örtü bitkilerinin bir bileşeni olarak ve kendine özgü bölgelerdeki diğer doğal plantasyonun bir parçası olarak yetiştirilmektedir. Kuzey Amerika'da "European cranberrybush" adıyla natüralize edilmiştir.

Kültivarlar: 'Notcutt's Variety',[3] 'Roseum'[4] ve sarı meyveli 'Xanthocarpum'[5] Kraliyet Bahçıvanlık Derneği'nin Bahçe Başarı Ödülü'nü kazanmıştır.[6]

Kullanımı

Meyve çok asitli tadından ötürü az miktarda yenerek tüketilebilir; jöle yapımında kullanılabilir. Ancak hafif derecede toksiktir ve çok miktarda yenildiğinde kusma veya ishale neden olabilir.[7]

Kabuğu düz kaslardaki gerginliği azaltarak krampları çözebilir. Bu tür kas gerginliğini gidermek, çoğunlukla kadınların âdet kramplarını hafifletmekle ilişkilendirilir. Aynı zamanda hamilelik sırasındaki kramplar veya ağrı ve genel kas krampları için de kullanılabilir.[8]

Kültürde yeri

Doğu Slav kültürlerinde Viburnum opulus veya kalyna genellikle genç bir bayanın güzelliğini temsil eder.

Viburnum, Ukrayna folklörunde; şarkılarında, süslemelerinde, şiirlerinde, nakışlarında yer alır. Sembolik kökenleri bin yıllık Slav paganizmine kadar izlenebilir. Bir efsaneye göre, kalyna, Ateş Üçlemesi olarak adlandırılan Evrenin doğuşuyla ilişkilendirilmiştir: Güneş, Ay ve Yıldız.[9][10] Meyveleri kişinin evini ve anavatanını, kanını ve aile köklerini sembolize eder. Kalyna genellikle Ukrayna nakışlarında tasvir edilir; geleneksel giysilerde ve gömleklerde. Slav paganizminde kalyna, Ukrayna dilinde yapılan iyi bir kafiyeyle genç bir bayanın güzelliğini de temsil eder: ka-ly-na - div-chy-na.[11][12][13] Chervona Kalyna şarkısı, Ukrainian Sich Riflemen ve Ukrayna İsyan Ordusu'nun marşıydı ve bir meyve kümesi bugün Ukrayna Ordusu'nun bir nişanında yer alır.

Viburnum opulus (kalina) aynı zamanda Rusya'nın ulusal sembollerinden biridir.[14][15] Rusya'da Viburnum meyvesine kalina (калина) denir ve ulusal bir sembol olarak kabul edilir. Kalina, Rusçada "kızarmak" anlamına gelen kalit veya raskalyat'tan türetilmiştir. Böğürtlenlerin kırmızı ateşli rengi Rus kültüründe güzelliği temsil eder ve tatlı ahududu ile birlikte güzel bir bakirenin tutkulu aşkını sembolize eder, çünkü böğürtlenler Rusya'da her zaman erotik bir sembol olmuştur.[15]:149 Kırmızı meyvenin acı tarafı da Rus halk kültüründe aşk ayrılığını simgelemektedir.[16] Rus şarkısı Kalinka'nın adı Kalina'nın küçüğüdür. Viburnum opulus, Khokhloma adı verilen Rus ulusal süs ahşap boyama el sanatı tarzının da önemli bir simgesidir.

Doğu Slav kültüründen etkilenen Rumence'de Viburnum opulus'a călin denir. Călin ayrıca hem belirli bir ad hem de soyadı olarak kullanılır.

Kaynakça

  1. ^ Aksoy, N. (2012). Viburnum. Şu sitede: Bizimbitkiler (2013). <http://www.bizimbitkiler.org.tr>, [er. tar.: 26 08 2021].
  2. ^ RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley. 2008. s. 1136. ISBN 978-1405332965. 
  3. ^ "RHS Plant Selector - Viburnum opulus 'Notcutt's Variety'". 18 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2019. 
  4. ^ "RHS Plant Selector - Viburnum opulus 'Roseum'". RHS. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021. 
  5. ^ "RHS Plant Selector - Viburnum opulus 'Xanthocarpum'". RHS. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021. 
  6. ^ "AGM Plants - Ornamental" (PDF). Royal Horticultural Society. July 2017. s. 107. 5 Ocak 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2019. 
  7. ^ "Plant Database Search". www.pfaf.org. 26 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "Cramp Bark: Uses, Side Effects, Interactions, Dosage, and Warning". www.webmd.com. 26 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  9. ^ Lady of Prykarpattia 7 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ukraynaca)
  10. ^ Ukrainian embroidery 13 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ukraynaca)
  11. ^ Doctor Bozhko, Agrarian Sciences. Trees in culture by folk. 4 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ukraynaca)
  12. ^ Doctor Kuzmenko, Philological Sciences. The symbolics of guilder rose in Ukrainian songs of the 20th century national liberating movements. 4 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  13. ^ darpoj (17 Temmuz 2007). "a kalyna ne verba-live(Natalka Karpa)". 18 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi – YouTube vasıtasıyla. 
  14. ^ Peacebuilding with Women in Ukraine: Using Narrative to Envision a Common Future 26 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Maureen Flaherty, Lexington Books, 2012, 0739174045 (page 172)
  15. ^ a b Prokhorov, Vadim (2002). Russian folk songs : musical genres and history. Lanham, Md.: Scarecrow Press. ISBN 0810841274. OCLC 47208585. 
  16. ^ MacLaury, Robert E.; Paramei, Galina V.; Dedrick, Don (2007). Anthropology of color interdisciplinary multilevel modeling. J. Benjamins Pub. Co. ss. 418. ISBN 9789027232434. OCLC 928983471. 

Dış bağlantılar

Vikitür'de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur:
  1. Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. Hodder & Stoughton.
  2. Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan.
  3. Flora Europaea: Viburnum opulus 6 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. Plants for a Future: Viburnum opulus

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ihlamur</span> bitki cinsi

Ihlamur (Tilia), Malvaceae (ebegümecigiller) familyasına bağlı, Kuzey Yarımküre'nin ılıman ve yarı tropik bölgelerinde yetişen ağaç cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Kivi (bitki)</span> Meyve

Kivi, asma benzeri odunsu bir tırmanıcı bitki türü olan Actinidia deliciosa'dan ve A. deliciosa ile diğer Actinidia türleri arası melezlerden elde edilen kültivar grubundaki bitkiler ile bu bitkilere ait yenilebilir meyvelerin ortak adıdır. Kivinin ifade ettiği kültivar grubu ve bu grup içinde yer alan ticari açıdan en önemli kültivarların tam adları şöyledir:

  • Kültivar: Actinidia deliciosa 'Hayward'
  • Kültivar: Actinidia deliciosa 'Chico'
  • Kültivar: Actinidia deliciosa 'Saanichton 12'
<span class="mw-page-title-main">Ortanca</span>

Anayurdu Japonya olan ortanca, 70-75 cinsiyle Asya ve Amerika'nın yerel bitkisi olup, gösterişli çiçekleri nedeniyle Dünyanın birçok yerinde yaygın olarak yetiştirilen, 1-3 metre arası boylanabilen, kışın yapraklarını döken, çalı gövdeli bir süs bitkisidir. En büyük tür çeşitliliği doğu Asya'da özellikle Kore, Çin ve Japonya'dadır.

<i>Lonicera</i>

Lonicera (Hanımeli), Caprifoliaceae familyasına ait, çalı ve/veya sarmaşık grubundan bir bitkidir. Yaklaşık 180 türü vardır, bunun 100 kadarı Çin'dedir. Avrupa ve Kuzey Amerika'da 20şer türü vardır. En çok bilinen türleri Lonicera periclymenum, Lonicera japonica ve Lonicera sempervirens dir.

Ukrayna alfabesi Ukrayna'nın resmî dili olan Ukraynacayı yazmak için kullanılan alfabedir. Kiril alfabesi'nin ulusal varyasyonlarından biridir.

<i>Eschscholzia californica</i>

Eschscholzia californica, Papaveraceae familyasından Amerika Birleşik Devletleri ve Meksika'da yetişen çiçekli bir süs bitkisi türüdür. Yaz aylarında çiçek açan bitki, kırmızı, turuncu, sarı ve bazen pembe tonlarında, fincan şeklinde çiçeklere sahiptir. Aynı zamanda yiyecek veya garnitür olarak da kullanılır. 1903'te Kaliforniya'nın resmi "eyalet çiçeği" olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Colchicum speciosum</span>

Vargit çiçeği, şepart veya bilimsel adıyla Colchicum speciosum, Colchicaceae familyasından, Kuzey Türkiye, Kafkasya ve Kuzey İran'ın dağlık bölgelerine özgü çiçekli bitki türüdür. 18 santimetre uzunluğa ve 10 santimetre genişliğe ulaşabilir. C. speciosum sonbaharda kırmızımsı/mor çiçekler açar. Kayış şeklindeki yapraklar ilkbaharda büyür, sonra sararır, yaz ilerledikçe solup ölür. Vargit çiçeği tüm kısımları yutulduğunda toksiktir.

<i>Geranium sylvaticum</i>

Orman turnagagası, Orman ıtırı veya bilimsel adıyla Geranium sylvaticum, turnagagasıgiller familyasından çiçekli bitki türüdür. Avrupa ve Türkiye'nin Doğu Karadeniz bölgesinde yaygındır. Ayrıca Türkiye'nin Bolu ve Bursa illerinde de bu türe rastlanmıştır.

<i>Campanula lactiflora</i>

Campanula lactiflora, Campanulaceae familyasından çok yıllık bir bitki türüdür. Kafkasya, Türkiye'nin Doğu Karadeniz bölgesi ve Iğdır'da görülmektedir. 1.2 metreye kadar büyüyebilen bitkinin yaprakları dar, dişli ve 5-12 santimetre uzunluğundadır. Çiçekler genellikle beyaz veya soluk mavidir. Temmuz ve Eylül ayları arasında çiçeklenir.

<span class="mw-page-title-main">Ukrayna mutfağı</span>

Ukrayna mutfağı, Ukrayna halkının uzun yıllar biriktirdiği çeşitli yemek pişirme geleneklerinin bir koleksiyonudur. Mutfak, bileşenlerinin geldiği zengin koyu topraktan (chornozem) büyük ölçüde etkilenir ve çoğu zaman birçok bileşeni içerir.

<span class="mw-page-title-main">Astrantia major</span>

Havaifişek çiçeği veya bilimsel adıyla Astrantia major, Apiaceae familyasından çok yıllık bir bitki türüdür. Bahçelerde yetiştirilen bu bitki, 90 cm uzunluğa ve 45 cm genişliğe erişebilir.

<span class="mw-page-title-main">Lomelosia caucasica</span>

Zarif uyuzotu veya bilimsel adıyla Lomelosia caucasica, hanımeligiller familyasından çok yıllık bir bitki türüdür. Kafkasya, Türkiye'nin kuzeydoğusu ve Kuzey İran'a endemiktir. 60 santimetreye kadar büyüyebilir. Temmuz veya Ağustos aylarında çiçeklenir.

<span class="mw-page-title-main">Brunnera macrophylla</span> bitki türü

Göğcegözü veya bilimsel adıyla Brunnera macrophylla, hodangiller familyasından Kafkasya ve Artvin'e özgü çok yıllık bir bitki türüdür. Dayanıklı ve köksaplı olan göğcegözü, 30 ila 45 santimetreye kadar büyüyebilir. Mart ve Mayıs ayları arasında çiçeklenir. Türün kültivarlarından 'Hadspen Cream' ve 'Jack Frost' Kraliyet Bahçıvanlık Derneği tarafından verilen Garden Merit Ödülü'nü kazanmıştır.

<i>Eryngium giganteum</i>

Eryngium giganteum, Carl Linnaeus tarafından tanımlanmış, Apiaceae (maydanozgiller) familyasından iki yıllık bir bitki türüdür. Kafkasya ve Türkiye'nin Karadeniz bölgesine endemik olan tür, 800 ila 2300 metre yükseklikteki orman açıklıkları, çalılıklar, kayalıklar ve çıplak yamaçlarda yetişmektedir. Temmuz ve Ağustos aylarında çiçeklenir.

<i>Bistorta officinalis</i>

Bistorta officinalis, Avrupa, Batı Asya ve Kuzey Asya'ya endemik, kuzukulağıgiller familyasından çok yıllık bir bitki türüdür. Tür, Türkçede çimen eveliği olarak bilinmektedir. Kafkasya ve Türkiye'nin Doğu Karadeniz bölgesine endemik olan Polygonum bistorta subsp. carneum alttürü ise dağlahanası adıyla bilinmektedir.

<i>Cyclamen coum</i>

Cyclamen coum, çuhaçiçeğigiller familyasından çok yıllık bir bitki türüdür. 5 ila 8 cm uzunluğa erişebilen bitkinin, yuvarlağımsı kalp şeklinde yaprakları ve pembe kabuk şeklinde çiçekleri vardır. Bahçecilikte yer örtücü süs bitkisi olarak yetiştirilen Cyclamen coum, kışın ve Mart ayında çiçeklendiği için değerlidir.

<span class="mw-page-title-main">Arabis caucasica</span>

Kafkas kazteresi veya bilimsel adıyla Arabis caucasica, turpgiller familyasından çok yıllık bir bitki türüdür.

<i>Viburnum davidii</i>

Viburnum davidii, Adoxaceae familyasıdan herdemyeşil bir çalı türü.

<span class="mw-page-title-main">Ukrayna folkloru</span> Ukrayna halk gelenekleri

Ukrayna folkloru, Ukrayna'da ve etnik Ukraynalılar arasında gelişen bir halk geleneğidir. Ukrayna'da bulunan en eski folklor örnekleri, Doğu Slavların eski Slav mitolojisine dayanan pan-Slavların folklor katmanıdır. Zaman içinde, Ukraynalılar kendi farklı halk kültürünün bir katmanını geliştirdiler. Folklor, komşu ülkelerden gelen güçlü asimilasyon baskıları karşısında Ukrayna'da kültürel bir farklılığın tanımlanması ve korunmasında önemli bir araç olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Lavandula angustifolia</span>

Lavandula angustifolia, eski adıyla L. officinalis, Akdeniz'e özgü Lamiaceae familyasındaki çiçekli bitkidir. Yaygın isimleri arasında lavanta, İngiliz lavantası ; ayrıca bahçe lavantası, ortak lavanta ve dar -yapraklı lavanta' vardır.