Gigis'in yüzüğü

Gigis'in yüzüğü, Platon'un Devlet adlı eserinin ikinci cildinde (2:359a–2:360d) bahsi geçen varsayımsal sihirli yüzüktür.^[1] Yüzük parmağa takıldığında sahibine görünmezlik yeteneği sağlamaktadır. Devlet'in bu bölümü, yüzüğü bir örnek olarak kullanarak, adaletsizlik yapmanın olumsuz sonuçlarından korkmasına gerek olmayan rasyonel ve akıllı bir kişinin yine de adil davranıp davranmayacağını sorgular.

Lidyalı Gigis, Mermnad hanedanının kurucusu olan tarihi bir kraldır. En bilineni Herodot'un Histories'i^[2] olmak üzere çeşitli antik eserler onun iktidarı ele geçirme koşullarını farklı şekillerde anlatmışlardır.^[3] Bununla birlikte, hepsi Giges'in başlangıçta Lidya Kralı Candaules'in bir astı olduğunu, Candaules'i öldürüp tahtı ele geçirdiğini ve Candaules'in kraliçesini cinayet işlemeden önce baştan çıkardığını, daha sonra onunla evlendiğini ya da her ikisini de yaptığını iddia etmekte hemfikirdir.

Efsanenin Glaucon (Platon'un ağabeyi, Devlet'in bir karakteri olarak) tarafından anlatılışında, Gigis'in isimsiz bir atası Lidya kralının hizmetinde bir çobandı.^[4][5] Bir depremden sonra, sürüsünü beslediği dağın yamacında bir uçurum ortaya çıktı. Uçuruma girdiğinde, buranın aslında içinde bronz bir at ve altın bir yüzük takan, bir insanınkinden daha büyük bir ceset bulunan bir mezar olduğunu keşfetti. Yüzüğü takarak görünmezlik gücü kazandığını keşfetti. Daha sonra sürülerin durumuyla ilgili olarak kralın habercilerinden biri olmayı başardı. Saraya vardığında, yeni görünmezlik gücünü kraliçeyi baştan çıkarmak için kullandı ve onun yardımıyla kralı öldürüp kendisi Lidya kralı oldu.

Devlet'te Gigis'in yüzüğünün hikâyesi Platon'un kardeşi Glaucon karakteri tarafından anlatılır. Glaucon, herhangi bir insanın, fark edilmeden yapabildiği takdirde, öldürme, soyma, tecavüz etme veya genel olarak istediği kimselere adaletsizlik yapma cazibesine direnebilecek kadar erdemli olup olamayacağını sorgulamaktadır. Glaucon, Sokrates'in, itibarımızı düşünmeksizin adil olmanın bizim için faydalı olduğunu savunmasını ister.

Glaucon şöyle der:

Şimdi böyle iki sihirli yüzük olduğunu ve adil olanın bunlardan birini, adil olmayanın da diğerini taktığını varsayalım; hiçbir insanın adalete sadık kalacak kadar katı bir yapıya sahip olduğu düşünülemez. Hiç kimse, pazardan istediği şeyi rahatlıkla alabilecekken, evlere girip istediği kişiyle yatabilecekken, istediği kişiyi öldürebilecekken ya da hapisten çıkarabilecekken ve her bakımdan insanlar arasında bir tanrı gibi olabilecekken, kendisine ait olmayan şeylerden elini çekmez.

O zaman adil olanın eylemleri adaletsiz olanın eylemleri gibi olur; her ikisi de sonunda aynı noktaya gelir. Ve bunun, bir insanın isteyerek ya da adaletin kendisi için iyi olduğunu düşündüğü için değil, zorunluluktan adil olduğunun büyük bir kanıtı olduğunu söyleyebiliriz, çünkü bir kimse nerede rahatça adaletsiz olabileceğini düşünürse, orada adaletsizdir.

Çünkü tüm insanlar bireyler için adaletsizliğin, adaletten çok daha faydalı olduğuna yürekten inanır ve benim varsaydığım gibi tartışan herkes onların haklı olduğunu söyleyecektir. Herhangi birinin görünmez olma gücüne sahip olduğunu ve asla yanlış yapmadığını ya da başkasına ait bir şeye dokunmadığını hayal edebilseydiniz, bu görenler tarafından kişinin çok zavallı bir aptal olduğunu düşünülürdü, ancak birbirlerinin yüzüne karşı onu överler ve kendilerinin de adaletsizliğe uğrayabilecekleri korkusuyla birbirlerine görünürlerdi.

— Plato, Republic, 360b–d

Glaucon'un meydan okumasına cevabı gecikmiş olsa da, Sokrates nihayetinde adaletin bu sosyal yapıdan kaynaklanmadığını savunur: Gigis'in yüzüğünün gücünü kötüye kullanan adam aslında kendini iştahlarına köle ederken, onu kullanmamayı seçen adam rasyonel olarak kendini kontrol etmeye devam eder ve bu nedenle mutludur (Devlet 10: 612b).

Cicero De Officiis'te Gigis'in hikâyesini anlatarak bilge ya da iyi bir bireyin kararlarını ceza ya da olumsuz sonuçlar yerine ahlaki bozulma korkusuna dayandırdığı tezini örneklendirir. Cicero bunu düşünce deneylerinin felsefedeki rolüne dair bir tartışma ile takip eder. Söz konusu varsayımsal durum, yüzüğünün Gigis'e sağladığı türden bir cezadan tamamen muaf olmaktır.^[6]

J.R.R. Tolkien Platon'un efsanesine aşinaydı^[7] ve muhtemelen hikayenin Antik Yunanca orijinal metninin bir kısmını okumuştu;^[8] bu hikaye onun edebi başyapıtı Yüzüklerin Efendisi'ni yazmasını etkiledi.^{[9][10][11][12][13][14]}

• Gigis
• Görünmezlik şapkası
• Görünmezlik pelerini
• Devlet (Platon)

• Platon, Devlet Kitap 2, Benjamin Jowett tarafından çevrilmiştir (1892).
• Gyges Yüzüğü Analizi, Bernard Suzanne (1996).