Giganotosaurus

Giganotosaurus Yaşadığı dönem aralığı: 99,6-97 myö Üst kretase-Turoniyen[1]  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
İskelet rekonstrüksiyonu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Klad: Dinosauria Klad: Saurischia Klad: Theropoda İnfra takım: †Carnosauria Familya: †Carcharodontosauridae Oymak: †Giganotosaurini Cins: †Giganotosaurus Coria & Salgado, 1995 Tür: †G. carolinii
İkili adlandırma
†Giganotosaurus carolinii Coria & Salgado, 1995

Giganotosaurus (Latince: "Dev güneyli sürüngen"), Geç Kretase döneminin erken Senomaniyen çağında (yaklaşık 97-98 milyon yıl önce) Güney Amerika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsi.

Bu canlının tam bilimsel adı Giganotosaurus carolinii'dir. Cins adı Giga (Latince: büyük), Notos (Antik Yunanca: güney) ve Sauros (Antik Yunanca: kertenkele) sözcüklerinin birleşmesinden oluşur. Tür adı olan carolinii ise fosil kalıntılarını keşfeden Ruben D. Carolini'ye ithafen verilmiştir.^[2]

Amatör bir fosil avcısı olan Ruben D. Carolini bu canlının kalıntılarını 1993 yılında Arjantin'in güneyinde Patagonya bölgesinde keşfetmiştir.^[3] İlgili bölgenin stratigrafik çözümlemesi yapılmış ve bölgedeki fosillerin paleoekolojik yorumlamaları için kullanılmıştır. Neuquen Eyaleti içinde Villa El Chocon şehrinin 15 km güneyinde yer alan fosil bölgesi, Candeleros üyesi, Rio Limay Formasyonu ve Neuquen grubuna aittir. MUCPv- CH-1 olarak adlandırılan (Museo de la Universidad Nacional del Comahue, El Chocon Koleksiyonu) fosil numunesi parçalı bir kafatası, neredeyse tam bir omurga dizisi, leğen kemiği kemeri, göğüs kemiği kemeri, uyluk kemiği ve sol kaval kemiği ile sol kamış kemiğinden oluşan eklemli bir iskeletten oluşur.^[2] 1995 yılında Coria ve Salgado tarafından bu fosil parçaları incelenmiş ve bilimsel olarak adlandırma ve sınıflandırma yapılmıştır.^[2]

Bu dinozor cinsinin ortalama uzunluğunun, yaklaşık 13 metre olarak düşünülmektedir. Ağırlığı konusunda ise eksik iskeleti nedeniyle tam bir ortak noktaya varılamamıştır. Kafatası boyutu ve ağırlık arasında kurulan deneysel formüllerle 13 ton kadar geldiği ileri sürülmektedir. Coria ve Salgado ise 6,5 ton gibi bir ağırlık değeri üzerinde durmaktadırlar.^[4]

Giganotosaurus'un üst çene kemiği çok uzun ve yüksektir. 1,56 m kafatası uzunluğuyla teropodlar içindeki en büyük kafataslarından birisine sahiptir.^[4] Kafatasında belirgin bir burun aşağısı çıkıntısı yer alırken; Allosaurus veya Tyrannosaurus gibi cinslerdekine benzer üst çene kemiği oyukları vardır. Bu canlının boyun yapısı pek ve güçlüdür, zira boynu güçlü bir merkeze (centrum) sahiptir, ayrıca dişsi çıkıntılar barındırır. Göğüs kemeri oransal olarak Tyrannosaurus'unkinden ufaktır. Kalıntılarının eksik olması diğer teropodlarla doğrudan kıyaslanması konusunda sorun yaratsa da uyluk kemiğinin ünlü Tyrannosaurus rex fosili Sue'dan 5 cm uzun olduğu bilinmektedir.^[2]

Değerleri kesin olarak bilmek olanaksız da olsa Giganotosaurus'un ısırma kuvvetinin Tyrannosaurus rex kafatasının yarattığı ısırma kuvvetinden düşük olduğu düşünülmektedir. Tyrannosauridlerin çeneleri kemik kırmak ve ezmek için adaptasyonlara sahipken; Giganotosaurus ve akrabalarının çeneleri daha çok eti parçalamak ve avı ısırarak yere devirmek yönünde evrimleşmişlerdir.^[5]

Aşağıdaki kladogram Sebastián Apesteguía ve ark., 2016'daki çalışmasına göre Giganotosaurus'un Carcharodontosauridae içindeki yerini gösterir.^[6]

Dinozorların hareket yetenekleri de bilimsel çalışmaların konusu olmaktadır. Özellikle teropod dinozorların nasıl ve ne kadar hızla hareket ettikleri, bu hareket süresince iskelet ve kas sisteminin ne kadar yüklere maruz kaldığını inceleyen çalışmalar yapıldı. Giganotosaurus'un da hareketi bu açıdan ayrıntılı incelenmiştir. 9 tonluk bipedal (iki ayak üstünde yürüyen) bir canlının hareketinin sınırlarına odaklanılmıştır. Giganotosaurus bipedaldir ve olası bir düşme anında düşmeyi engelleyecek veya hafifletecek gelişmiş ön kollardan yoksundur. Üstelik canlılar büyüdükçe kütlelerine oranla yüzey alanları azalır ve hareket sırasında düşme olursa büyük canlılarda birim yüzey alan daha büyük bir kütleyi karşılamak zorunda kalır. Özellikle büyük teropodların hızları onların avlanma teknikleri üzerinden çok tartışılmıştır, kimi araştırmalarda büyük teropodların hızlı koşamadığı bu nedenle avcı değil leşçil olduğu iddia edildi. Blanco ve Mazzetta'nın (2001) yaptığı çalışmada deve kuşu, insan ve Giganotosaurus'un fizyolojisi ve hareket yeteneği karşılaştırıldı. Pelvis kası ve uyluk kemiği üzerinden yapılan hesaplamalarla uyluk dayanım indikatörü değeri 7 GPa⁻¹ olarak bulundu ve bu değer yaşayan bipedal bir dinozor olan deve kuşunun uyluk dayanım indikatöründen oldukça düşüktü (44 GPa⁻¹). Bu değerlerin farklı olmasında temel olarak deve kuşunun uyluk kemiğinin hareket sırasında neredeyse yatay konumlanabilmesi ve hareket kinematiklerindeki farklılık yatar. Çalışmada Giganotosaurus'un bir düşme tehlikesi yaşamadan en fazla 14 m s⁻¹'lik bir hıza ulaşabileceği belirtildi.^[7]

Canale ve ark.'nın (2022) yaptığı çalışmada Arjantin'deki Geç Kretase yaşlı Huincul formasyonundan Meraxes adı verilen Carcharodontosaurid bir dinozoru tanımladı. Bu dinozorun iyi biçimde korunmuş önayağı sayesinde farklı ailelerden gelen devasa teropodlarda büyük kafatası ve arka ayaklara karşılık ufalmış önayakların bulunmasının yakınsak evrim örneği olduğu ortaya kondu. Bunun yanı sıra Carcharodontosauridlerin yok olmalarından kısa süre önce kendi çeşitlilik ve yayılımlarının doruk noktasına vardıkları belirlendi. Bu canlıların sosyal işaretleşme konusunda özelleşmiş olduğu düşünülen kafatası yapıları (süslemeleri) da vardı.^[8]

Günümüz Patagonya toprakları ciddi olarak farklı tür dinozorları içeren formasyonlara sahiptir, sadece teropodlar değil ünlü saurapodlar da bu fosilli tabakalardan çıkarılmaktadır, en büyük dinozorlardan biri olan Argentinosaurus huinculensis de buralı dinozorlardan biridir. Candelos formasyonu içinde bir sauropod olmasa da taşkın ovası dahilinde öncü titanosauruslardan biri Andesaurus delgadoi ve henüz isimlendirilmemiş bir diplodocus benzeri sauropod fosilleri bulunmuştur. Bu formasyon, Geç Kretase (Cenomanian) yaşlı sedimanter kayalardan oluşur, stratigrafik olarak kaba-orta daneli kumtaşları (akarsu koşullarını işaret eder), rüzgar kaynaklı çökeller ile kil-silt çökelleri barındıran bu paleoçevre yaklaşık 99-97 milyon yaşındaki bir bataklık çevresini gösterir.^[9] Etçil dinozorların da bölgede bulunması Giganotosaurus'un bulunduğu paleoekosistem hakkında bilgiler vermektedir.^[2] 2006 yılında yapılan bir çalışmada akraba bir cins olan Mapusaurus ile ilgili bir keşif gerçekleşmiştir. Bu çalışmaya göre aynı fosil yatağında birçok Mapusaurus üyesine ait fosiller çıkarılmıştır. Bu konuda kesin kanıtlar bulunmasa da akraba bir tür olan Giganotosaurus'un da grup halinde avlandığı ileri sürülebilir.^[3]

Erken Kretase'nin sonuna doğru Carcharodontosauridlerin yakın akraba üyelerinin kıtalararası dağılım gösterdiği ileri sürüldü. Kuzey Amerika'da Acrocanthosaurus, Güney Amerika'da Giganotosaurus, Mapusaurus ve Meraxes ve Afrika'da Carcharodontosaurus gibi cinsler, kıtalar izole olmadan önce Carcharodontosauridlerin farklı kıtalara yayıldığını gösterdi.^[10]