İçeriğe atla

Gezek kültürü

Gezek kültürü, Bursa'da sürdürülen bir müzik geleneği.

Farklı yaş ve mesleklerden Türk müziği sevenlerin oluşturduğu ve "gezek" adı verilen amatör müzik topluluklarının düzenli olarak üyelerinin evlerinde toplanıp belli kurallar içinde sohbet etmesi ve müzik icra etmesini içerir. Kökü, kimi kaynaklara göre Orta Asya'ya, kimi kaynaklara göre Selçuklu Hanedanı'na dayanan bir gelenektir.[1] Ahilik teşkilatından etkilenerek meydana gelmiş bir gelenektir.

Bursa gezeklerinin Anadolu'daki diğer geleneksel sohbet ortamlarından farkı Türk halk müziği değil, Türk sanat müziği icra edilmesidir.[1] Topluluğun üyeleri için eğlence, dayanışma ihtiyacını karşılayan gezekler, kimi saz ve ses sanatçısının yetişmesinde bir okul işlevi görmüştür.

Gezek Kültürü UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras çalışmaları kapsamında Geleneksel Sohbet Toplantıları adı altında Türkiye Ulusal Envanterinde kayıt altına alınmıştır.[2]

Adlandırma

Gezek kültürü Balıkesir'de "barana", Gaziantep ve Urfa'da "sıra gecesi", Çankırı ve Simav'da "yaren", Isparta ve Akşehir'de "keyf", "keşik, Afyonkarahisar ve Sandıklı'da "gezekferfene" adıyla bilinir.[1]

Gezek adetleri

Geleneksel olarak bir gezek grubu 41 kişiden oluşur.[3] Gezek toplantısı, her hafta farklı bir üyenin evinde düzenlenir. Üyeler, her biri ayrı meslek dalını temsil eden, seçilmiş kişilerdir ve Anadolu'daki tüm sohbet gelenekleri gibi erkekler arasında bir faaliyettir.[1][3] Ancak zamanla gezek toplantıları üyelerin eşlerinin de katılması ile kadın-erkek karışık düzenlenmeye başlamış ve kadınlar gezek üyesi olmaya başlamıştır.[4]

Toplantının yapıldığı evin kapısına renkli bir fener asılır. Bu geleneğin amacı, katılımcıların evi kolay bulmasıdır. Modern yaşamda apartmanlarda gezeklerin yapılması güçleştiğinden bazı gezekler evde değil, bir lokanta veya meyhanede yapılmaktadır.

Toplantılar, herkesin gelmesinden sonra hal hatır sorma, bilgisine güvenilen bir kişinin söyleşi yapması, fasıl icrası, yiyecek ikramı ile devam eder. Her hafta sadece bir makam çalınır. Başkanın "Saz başlayınca söz biter" lafı ile gezeğin tamamen solo şarkılardan oluşan ikinci bölümü başlar.[5]

Geçiş taksiminin ardından ilk soloyu ev sahibi yapar. Sololar arasında şiirler ve fıkralar söylenir, toplantı armağan çekilişi, geleneksel oyun ve eğlenceler, yeni katılanlara şakalar ile gelişir, ikramlar yapılır. Gezek sonunda zeybek ve oyun havaları oynanır. Bir hafta sonra gezeğin hangi üyenin evinde yapılacağı belirlenerek sonlanır.

Üyeler her hafta para toplayarak gezek bütçesini oluştururlar. 41 kişinin her birinin evinde toplanıldıktan sonra başka bir kente gezi düzenlenir, buna "dış gezek" denilir. Dış gezeklerde de fasıl ve eğlentiler devam eder.


Başlıca gezek toplulukları

Bursa Dostlar Gezeği, Yeşil Bursa Sevgi Gezeği, Yeşil Bursa Dostlar Gezeği, Tahtakale Gezeği, İpekyolu Gezeği, adları en çok bilinen gezeklerdendir. Müzeyyen Senar, Zeki Müren, Kutlu Payaslı, Erdinç Çelikkol, İnci Çayırlı Bursa gezeklerinden yetişen tanınmış sanatçılardır.[1]

Diğer gezeklerden farklı olarak Bursa Tasavvuf Gezeği, dinî içeriktedir. Kuran ayetleriyle başlayan tasavvuf gezekleri, ölüm yıldönümleri gibi vesilelerle dini merasim haline dönüşür.[1] Bu gezek, Bursa Tasavvuf Müziği Derneği'nin kurulmasıyla resmî bir yapı kazanmıştır.[5] 2016 yılında "Bursa Kadın Gezekleri" adıyla bir topluluk kurulmuş ve topluluk, gezek geleneğinde değişiklik yaparak, uygulamalarını kısmen sahnelemiştir.[6]

Çalışmalar

Gezek kültürü hakkında Bursa'da bulunan Aykırı Sinema Derneği tarafından "Gezek Kültürü: Müziğin Sönmeyen Feneri" (2021) adlı belgesel film hazırlanmıştır.[7]

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Doğuş Varlı, Özlem; Çılgın, Sedat. "Bursa Gezek Geleneğinde Kültürle Kimlik Unsurları". Uluslararası Anadolu Sohbet Gelenekleri ve Yaren Sempozyumu, Çankırı, 2-4 Şubat 2016. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021. 
  2. ^ "Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Envanter Listesi". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma Geliştirme Müdürlüğü. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ a b "Gezek". bgc.org.tr sitesi. 21 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021. 
  4. ^ "Bursa'nın 650 yıllık kültürü: Gezek". Gazete Duvar. 11 Ekim 2021. 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2021. 
  5. ^ a b Kaplanoğlu, Raif (1 Ağustos 2015). "Bursa gezekleri". Bursa.com sitesi. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021. 
  6. ^ "Bursa Gezeği'ni kadınlar yaparsa". blog.milliyet.com.tr. 7 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021. 
  7. ^ "Bursa'nın gezek kültürü belgesel oldu - Bursa Haberleri". Habertürk. 5 Aralık 2021. 6 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çankırı (il)</span> Türkiyenin İç Anadolu Bölgesinde bir il

Çankırı, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde bulunan bir ildir. Kuzey ilçeleri Karadeniz Bölgesi'nde kalan il, kuzeyde Karabük ve Kastamonu, doğuda Çorum, güneydoğuda Kırıkkale, güneyde Ankara ve batıda Bolu illeriyle çevrilidir.

<span class="mw-page-title-main">Kâzım Koyuncu</span> Türk müzisyen (1971-2005)

Kâzım Koyuncu, Doğu Karadeniz ve Laz müziğini rock müziği ile sentezleyerek kendi tarzını oluşturan Laz kökenli Türk müzisyen, söz yazarı, oyuncu ve aktivisttir.

Yurdal Tokcan Türk ud sanatçısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Necdet Yaşar</span> Klasik Türk müziği sanatçısı, tanburi (1930-2017)

Necdet Yaşar,. Klasik Türk müziği sanatçısı, tanburi.

<span class="mw-page-title-main">Alâeddin Yavaşca</span>

Mehmet Alaettin Yavaşca, Türk tıp doktoru ve Klasik Türk müziği sanatçısı.

Semah, Alevi ve Bektaşi topluluklarında cem olunarak canların dayanışma ruhunu yükseltip, doğayla/evrenle bir olma halinin saz, deyiş ve hareketle temsil eden törendir. Aynı zamanda yeni nesillerin sözlü gelenekle bilgi edinmelerini sağlayan yöntemlerden biridir. Belli bir disiplin içinde törensel niteliği olan semah, eşitlik, sevgi ve birlik gözetilerek uygulanır.

Hâfız Post, Klasik Türk musikisi bestekârı olup, asıl adı Mehmet'tir. "Post" lâkabının kendisine, vücudunun çok kıllı olmasından dolayı verildiğine dair bir rivayet vardır. Sultan IV. Mehmed döneminin klâsik Türk büyük müzik ustalarındandır. Saray'da yapılan fasıllara sazı ve sesi ile katılmış, bütün çağdaşları gibi Selim Giray Han'dan yardım ve ilgi görmüş, bu sanatsever devlet adamının düzenlediği edebiyat ve müzik toplantılarına katılarak sanatçı kişiliğinin gelişmesini sağlamıştır. Gençliğinde resmî görev almamış, son zamanlarına Divan hocaları zümresine katılmış, daha sonra Bîrun Kâğıt Eminliği'ne getirilmiştir. Hafız Post 1694 yılında vefat ederek Karacaahmet Mezarlığı'nda, Divan şairi Nabi'nin mezarının yanı başında toprağa verildi. Ölümüne o dönem şairlerince anısına beyitler yazılmıştır.
Fenni, "Çergehte eyleyüb âhır karar/ Postu şîr-i ecel çâk eyledi", Itrî ise: "Dedi Itrî Hâfız'a mevâ ola ya Rab cinan" demiştir.

<span class="mw-page-title-main">Göksel Baktagir</span> Türk kanun sanatçısı

Göksel Baktagir, kanun sanatçısı ve bestekârdır.

<span class="mw-page-title-main">Flamenko</span> İspanyada bir dans ve müzik türü

Flamenko, akademik olmayan Avrupa müzik formlarından biri, Endülüs Halk Müziği ve bu müzik eşliğinde yapılan dansın adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Neşet Ertaş</span> Türk halk ozanı

Neşet Ertaş, Türk halk ozanı, Türkmen/Abdallık kültürünün ve müzik geleneğinin son büyük temsilcisidir. "Bozkırın Tezenesi" olarak da tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Festival</span> belli bir sanat dalına ya da sanatçıya ayrılmış gösteri dizisi

Festival, genellikle yerel bir topluluk tarafından belirlenmiş ve geleneksel olmuş gün ve tarihlerde kutlanan, yapıldığı yörenin imgesi hâline gelmiş etkinlikler bütünüdür. Festival kelimesi Latince festa kelimesinden gelir. İlk kez 1200'lü yılların başında kullanıma girmiş ve yerleşmiştir. Festivaller genelde doyasıya yemeklerin yendiği, çevrenin en güzel şekilde süslenip, temizlendiği olgulardır.

Türk tiyatrosu, Türkiye'de kırsal kesimlerdeki köy tiyatrosu ile kentlerdeki halk tiyatrosunu içeren geleneksel Türk tiyatrosu ve 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti'ndeki Batılılaşma hareketi ile ortaya çıkan batılı tarzdaki Türk tiyatrosunu ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Niyazi Sayın</span> Türk neyzen

Niyazi Sayın, Türk neyzen, ebru sanatçısı ve fotoğrafçı. Sanat Musıkisinin ney üstatlarından Mesut Cemil Bey ve İstanbul ekolünün temsilcisidir.

Fatih Kaya Kuzucu, Ülkücü halk ozanı, bağlamacı ve Türk halk müziği sanatçısı.

<span class="mw-page-title-main">Sema (tasavvuf)</span>

Sema veya Sama,, sufinin musiki nağmelerini dinlerken sesi ve anlamı işitmesi, vecde gelip hareket etmesi ve kendinden geçip dönmesi anlamında bir tasavvuf terimidir.

Mehmed Fahri Kopuz, Türk müziği bestecisi ve ud virtüözü.

Ömer Tuğrul İnançer,, Türk avukat, sofî-meşrep, kudümzen, musikişinas ve Halvetiyye'nin Cerrâhiyye şubesinin 21'inci postnişîni. Kültür Bakanlığı'na bağlı İstanbul Tarihî Türk Müziği Topluluğu'nun kurucu genel müdürlüğü görevinden emekli oldu.

Sıra gecesi veya Sıra geceleri ya da Urfa'da bilinen adıyla Sıra gezmek, Türkiye'de Şanlıurfa iliyle özdeşleşen halk kültüründe ses, saz ve söz üzerine sohbet yapılan toplantı ve aktüalite meclisidir. Sıra gecesi tam anlamıyla baştan sona musiki, muhabbet ve edebiyat bütünü olarak ele alınabilir. Sıra geceleri ariflerin söze geldiği, çırakların dize geldiği, şiirlerin saza geldiği gecelerdir. Sıra gecelerinin günümüzde en çok bilinen ve tanınan sanatçısı Kazancı Bedih'tir. Sıra kelimesinin kullanılması, gecelerin sırasıyla herkesin evinde yapılmasından kaynaklanmaktadır.

Geleneksel Sohbet toplantıları topluluk sohbetlerinin Türkçe sosyal uygulamasıdır. Topluluklar, etnik köken, din veya statüden bağımsız olarak, yalnızca belirli bir yaşın üzerindeki erkeklerden oluşur. Üyelerin, sırları saklamak için güvenilir ve büyüklerine saygılı olması, kumar oynamaması veya kamu sarhoşluğu göstermemesi gerekir ve dürüst ailelerden gelmesi gerekir. Görüşmelere ek olarak, toplantılar dans, müzik, oyun ve geleneksel yemek ziyafetlerini de içerebilir.

Danışık gecesi, Bursa'nın dağ yöresi ilçelerindeki düğünlerde düğün sahibi tarafından Cuma akşamı düzenlenen yemekli toplantılardır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.