İçeriğe atla

Gezegen kütleli uydu

Güneş Sistemi
Nesneler
Listeler
Gezegenler
Güneş sistemindeki en büyük cüce gezegen olan Plüton'dan daha büyük gezegen kütleli uydular.

Gezegen kütleli uydular, gezegen kütlesine sahip olan ancak aynı zamanda birincil başka bir gezegenin doğal bir uydusu olan gök cisimleridir. Şekilsel olarak oldukça büyük,elipsoit ya da küreseldirler. Uydular, kimi durumlarda bir yüzey altı okyanus oluşumu meydana getirebilecek gelgit veya radyojenik ısıma sebebiyle hidrostatik denge noktasında olabilirler. Güneş sisteminde yer alan iki doğal uydu olan Ganymede ve Titan, Merkür gezegeninden daha az kütleli olmakla birlikte daha büyüktür. Aynı zamanda cüce gezegenler Plüton ve Eris'ten daha büyük ve kütleli olan yedi adet doğal uydu bulunmaktadır.

Uydu gezegen kavramı, yani uydular da dahil olmak üzere gezegen kütleli cisimlerin, Güneş çevresindeki gökmekaniğindeki günmerkezli yörüngeleri yerine gezegensel coğrafi özellikler gösterip göstermediğine göre sınıflandırılması ve buna göre bir gezegen olarak kabul edilmesi gerektiği fikri, örneğin Alan Stern gibi bazı gök bilimciler tarafından benimsenmiştir.[1] Gezegenlerin üç sınıfta (klasik, cüce, uydu) kavramsallaştırılması Uluslararası Astronomi Birliği tarafından kabul edilmemektedir.

Erken tarihi

Uydular ve klasik gezegenler arasında ayrım yapılması Güneş Sisteminin günmerkezli modelinin ortaya atılmasına dek bulunmamaktaydı. 1610 yılında Galileo başka bir gezegenin ilk uydularını keşfettiğinde (Jüpiter'in dört uydusu), bu cisimleri " harika hızlarda ve eşit olmayan aralıklar ile dönemlerde Jüpiter yıldızı çevresinde uçuşan dört gezegen" olarak tanımlamıştı.[2] Benzer biçimde, Christian Huygens, 1655 yılındaki Satürn'ün en büyük uydusu Titan'ı keşfettikten sonra "planeta", "stella (star)", luna (ay) ve "satellite (eşlikçi)" terimlerini kullanarak onu tanımlamıştır.[3] Giovanni Cassini 1671 ve 1672 yıllarında Satürn'ün uyduları Iapetus ve Rhea'yı keşfini ilan ederken onları Nouvelles Planetes autour de Saturn ("Satürn etrafındaki yeni gezegenler") olarak nitelemiştir.[4] Ancak, Journal de Scavans 1986 tarihinde iki yeni Satürn uydusunun (Tethys ve Dione) Casssini tarafından keşfi için, zaman zaman Satürn'ü birincil gezegen olarak belirtmesine rağmen kesinlikle "uydular" terimini tercih etmiştir.[5] William Herchel 1787 yılında Uranüs yörüngesi etrafında keşfettiği iki cismi (Titania ve Oberon) ilan ederken bu cisimleri "uydular" ve "ikincil gezegenler" olarak tanımlamıştır.[6] Her ne kadar, 1868 yılında yayımlanan Smith's Illustrated Astronomi kitabında doğal uydular "ikincil gezegenler" olarak tanımlansa da, daha sonraki tüm doğal uydu keşfi ilanlarında sadece "satellite" yani uydu terimi tercih edilmiştir.[7][8]

Modern kavram

Triton'a kıyasla orta büyüklükteki uyduların kütleleri. Değerler ×1021 kg'dır. Dysomnia'nın bilinen aralığın merkezinde (0,3-0,5) bir değer verilir. Ölçülmeyen Vanth ve Ilmarë hariçtir. Enceladus, Miranda ve Mimas bu ölçekte neredeyse görünmez.
En büyük yedi uydunun karşılaştırmalı kütleleri. Değerler ×1021 kg.'dır. Triton'dan daha küçük olan uydular bu ölçekte zorlukla görülebilecektir.

Modern dönemde, Alan Stern uydu gezegenlerin de gezegen kategorileri arasında, cüce gezegenler ve klasik gezegenler ile birlikte üçüncü bir öğe olarak yer alması gerektiğini değerlendirmektedir.[9] Planemo terimi (Planetary mass object) bu üç popülasyonu da kapsamaktadır.[10] Stern'in ve IAU'nun gezegen tanımı hidrostatik dengeye dayanmaktadır. Buna göre, bir cismin kütlesinin değişebilmesi veya şekillendirilebilmesi için yeterli büyüklükte olması, böylece kendi kütleçekimi altında bir elipsoite dönüşebilmesi şartı aranmaktadır. IAU'nun tanımı kütlenin sabit cisim kuvvetinin üstesinden gelebilecek ölçüde büyük olması yönüyle ayrışmakta olup, bu tanım cismin yüzey altı okyanus oluşumu veya gelgit ısınması nedeniyle bir magma tabakası oluşumu yoluyla hidrostatik dengede bulunabilirliğine işaret etmemektedir.[11]

Yedi bütük doğal uydu hidrostatik denge durumunda olduğu bilinen cüce gezegen Plüton'dan daha büyüktür. Bu uydular aynı zamanda Plüton'dan da büyük olan diğer bir cüce gezegen Eris'ten dahi büyüktür. Bu yedi doğal uydu arasında, Dünya'nın uydusu Ay, Jüpiter'in dört Galileo uydusu (Io, Europa, Ganymede ve Callisto), Satürn'ün en büyük uydusu Titan ve Neptün'ün en büyük uydusu Triton yer almaktadır. Bunlara ilave olarak Ganymede ve Titan ise Merkür gezegeninden daha büyük olup, Callisto ise hemen hemen Merkür ile aynı büyüklüktedir. Tüm bu uydular elipsoit şeklindedir. Bununla birlikte, Merkür'den daha büyük olan iki uydunun kütlesi gezegenin kütlesinin yarısından daha azdır ve bir cismin hidrostatik dengede olacak kadar şekillendirilebilir olup olmadığını belirleyen şey, bileşim ve iç sıcaklığın yanı sıra kütledir. İo, Europa, Ganymede, Titan ve Triton'un genellikle hidrostatik denge durumunda oldukları kabul edilmekte ancak Ay'ın ve Callisto'nun denge durumu hakkında kesinlik bulunmamaktadır.

Bunlar dışında kalan yaklaşık bir düzine kadar uydu ise elipsoit şeklinde oldukları ve tarihlerinin belirli bir döneminde denge durumuna ulaştıkları varsayılmaktadır. Ancak, bu uyduların bazılarının zamanla katılaşacak kadar artan biçimde soğumuş olmaları nedeniyle halihazırda denge durumunda bulunmadıkları görülmüştür. Dysnomia'nın şekli bilinmemekte birlikte, katı bir cisim oluşturacak kadar çökmüş olması gerektiği kadar bir yoğunluğa sahip gibi görünmektedir.

Neptün'ün en büyük ikinci uydusu olan Proteus, jeofizik kavramsallaştırma konusunda tartışan ve savunan kimi yazarlarca zaman zaman bir gezegen olarak sınıflandırılmıştır.[12][13] Bu uydu, Mimas'tan daha büyüktür ama yuvarlak olmaktan oldukça uzaktır.

Halihazırda dengede bulunan uydular

Bir uydunun hidrostatik denge durumunda olup olmadığının tanımlanabilmesi yakın gözlem gerektirmektedir ve bu yolla kanıtlanması kolaydır.

Dünya'nın tümüyle kayaç uydusu milyarca yıl öncesinde denge durumundan katılaşmaya geçmiştir,[14] ancak Plüton'dan daha büyük olan diğer altı uydunun birçoğunun ki bunlardan dördü ağırlıklı olarak buzuldur, halen daha denge durumunda oldukları varsayılmaktadır. Buz kayaya oranlar daha az gerilme kuvvetine sahiptir ve alçak basınç ila düşük sıcaklık durumlarında kayalara göre daha fazla deforme olur. Bunun belki de en güçlü kanıtı, akışkan durumdaki maddenin metalik çekirdeği mi yoksa yer altı okyanusu mu olup olmadığı bilinmese bile, merkezindeki elektriksel olarak iletken durumdaki bazı maddelerin akışkan olarak hareket etmekte olduğu bir manyetik alana sahip olan Ganymede'dir.[15] Satürn'ün orta büyüklükteki uydularından biri olan Rhea ile Uranüs'ün iki uydusu Titania ve Oberonla birlikte denge durumunda bulunuyor olabilir.[11][16] Ancak Satürn'ün diğer elipsoit uyduları ise denge durumunda değildir.[16] Denge durumunda olmayanlara ilave olarak Mimas ve Tetys oldukça az düzeyde bir yoğunluğa sahiptir ve doğrulanması durumunda uydu gezegen olamayacak kadar ihmal edilemeyecek düzeyde bir iç gözenekliliğe sahip durumda olabilirler.[17][18] Uranüs'ün üç küçük elipsoit uydusunun durumları da Plüton'un uydusu Charon ile birlikte kesin olarak bilinmemektedir.[14]

Neptün ötesi cisim uyduları arasında yer alan Eris I Dysnomia, Orcus I Vanth ve muhtemelen Varda I Ilmarë en azından Satürn'ün en küçük elipsoit uydusu Mimas'ın boyutlarındadır. Ancak, Neptün ötesi cisimlerin yaklaşık 400 km çapındaki Satürn ve Uranüs'ün uydularına göre daha büyük (900–1000 km çapında) boyutlardaki katı cisimler oldukları değerlendirilmektedir. Hem Dysnomia hem de Vanth, 900–1000 km'den küçük karanlık cisimlerdir ve Dysnomia'nın düşük yoğunluklu olduğu bilinmektedir, bu da onun katı olamayacağını düşündürmektedir. Sonuç olarak bu cisimler kapsam dışı bırakılmıştır.[19]

Liste

Yes – dengede olduğuna inanılıyor
No – dengede olmadığı doğrulandı
Maybe– belirsiz kanıtlar
Gezegenlerin uyduları
Dünya'nın uydusuJüpiter'in uydularıUranüs'ün uyduları
Satürn'ün uydularıNeptün'ün uyduları
Genel olarak cüce gezegen olduğu kabul edilen cisimlerin uyduları
Plüton'un uyduları
Elipsoit uydular listesi[20]
Ay Resim Yarıçap Kütle Yoğunluk Yüzey kütleçekimi Keşif

yılı

Hidrostatik

denge

Adı Tanımı(km) (R☾) (1021 kg) (M☾) (g/cm3) (g)
GanymedeJupiter III
2634,1±0,3156,4% 148,2201,8% 1,942±0,0050,146 1610 Yes
TitanSaturn VI
2574,7±0,1148,2% 134,5183,2% 1,882±0,0010,138 1655 Maybe[21]
CallistoJupiter IV
2410,3±1,5138,8% 107,6146,6% 1,834±0,0030,126 1610 Maybe[22]
IoJupiter I
1821,6±0,5104,9% 89,3121,7% 3,528±0,0060,183 1610 Yes
Ay (Luna) Earth I
1737,05100% 73,4100% 3,344±0,0050,165 Tarih öncesi No[23]
EuropaJupiter II
1560,8±0,589,9% 48,065,4% 3,013±0,0050,134 1610 Yes
TritonNeptune I
1353,4±0,979,9% 21,429,1% 2,059±0,0050,080 1846 Yes
TitaniaUranus III
788,9±1,845,4% 3,40±0,064,6% 1,66±0,040,040 1787 Maybe[11]
RheaSaturn V
764,3±1,044,0% 2,313,1% 1,233±0,0050,027 1672 Maybe[16]
OberonUranus IV
761,4±2,643,8% 3,08±0,094,2% 1,56±0,060,036 1787 Maybe[11]
Iapetus Saturn VIII
735,6±1,542,3% 1,812,5% 1,083±0,0070,022 1671 No[16]
CharonPluto I
603,6±1,434,7% 1,532,1% 1,664±0,0120,029 1978 Maybe[14]
UmbrielUranus II
584,7±2,833,7% 1,28±0,031,7% 1,46±0,090,023 1851
ArielUranus I
578,9±0,633,3% 1,25±0,021,7% 1,59±0,090,028 1851
DioneSaturn IV
561,4±0,432,3% 1,101,5% 1,476±0,0040,024 1684 No[16]
TethysSaturn III
533,0±0,730,7% 0,6170,84% 0,973±0,0040,015 1684 No[16]
EnceladusSaturn II
252,1±0,214,5% 0,1080,15% 1,608±0,0030,011 1789 No[16]
MirandaUranus V
235,8±0,713,6% 0,064±0,0030,09% 1,21±0,110,008 1948
MimasSaturn I
198,2±0,411,4% 0,0380,05% 1,150±0,0040,006 1789 No[16]

(Saturn VII kütleçekimsel olarak yuvarlak olmayan ve Mimas'tan daha küçük boyutta olan Hyperion'dur.)

Atmosferleri

Titan Dünya'dan daha yoğun bir atmosfere (1,4 bar) sahiptir ve ciddi bir atmosfere sahip olduğu bilinen tek uydudur. Triton (14 μbar), Io (1,9 nbar) ve Callisto'nun (26 pbar) atmosferleri çok incedir, ancak yine de atmosferik moleküller arasında çarpışmalara yetecek kadar geniştir. Diğer gezegen kütleli uyduların en fazla dış atmosferleri vardır.[24] Ay, Europa, Ganymede,[24] Enceladus,[25] Dione[26] ve Rhea[27] etrafında dış atmosferler tespit edilmiştir. Titania'nın etrafında bir dışküre olması da bir olasılıktır, ancak bu henüz doğrulanmamıştır.[28]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Should Large Moons Be Called 'Satellite Planets'?". News.discovery.com. 14 Mayıs 2010. 25 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Galileo Galilei (1989). Siderius Nuncius. Albert van Helden. University of Chicago Press. s. 26. 
  3. ^ Christiani Hugenii (Christiaan Huygens) (1659). Systema Saturnium: Sive de Causis Miradorum Saturni Phaenomenon, et comite ejus Planeta Novo. Adriani Vlacq. ss. 1-50. 
  4. ^ Giovanni Cassini (1673). Decouverte de deux Nouvelles Planetes autour de Saturne. Sabastien Mabre-Craniusy. ss. 6-14. 
  5. ^ Cassini, G. D. (1686–1692). "An Extract of the Journal Des Scavans. On April 22 st. N. 1686. Giving an Account of Two New Satellites of Saturn, Discovered Lately by Mr. Cassini at the Royal Observatory in Paris". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 16 (179–191). ss. 79-85. Bibcode:1686RSPT...16...79C. doi:10.1098/rstl.1686.0013. JSTOR 101844. 
  6. ^ William Herschel (1787). An Account of the Discovery of Two Satellites Around the Georgian Planet. Read at the Royal Society. J. Nichols. ss. 1-4. 
  7. ^ Birincil alıntılara bakın Güneş Sistemi gezegenlerinin ve uydularının keşif zaman çizelgesi
  8. ^ Smith, Asa (1868). Smith's Illustrated Astronomy. Nichols & Hall. s. 23. secondary planet Herschel. 
  9. ^ "Should Large Moons Be Called 'Satellite Planets'?". News.discovery.com. 14 Mayıs 2010. 20 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2011. 
  10. ^ Basri, Gibor; Brown, Michael E. (2006). "Planetesimals to Brown Dwarfs: What is a Planet?" (PDF). Annual Review of Earth and Planetary Sciences. Cilt 34. ss. 193-216. arXiv:astro-ph/0608417 $2. Bibcode:2006AREPS..34..193B. doi:10.1146/annurev.earth.34.031405.125058. 31 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  11. ^ a b c d Hussmann, Hauke; Sohl, Frank; Spohn, Tilman (November 2006). "Subsurface oceans and deep interiors of medium-sized outer planet satellites and large trans-Neptunian objects". Icarus. 185 (1). ss. 258-273. Bibcode:2006Icar..185..258H. doi:10.1016/j.icarus.2006.06.005. 31 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  12. ^ Emily Lakdawalla et al., What Is A Planet? 22 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Planetary Society, 21 April 2020
  13. ^ Williams, Matt. "A geophysical planet definition". Phys.org. 4 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2022. 
  14. ^ a b c Nimmo, Francis; ve diğerleri. (2017). "Mean radius and shape of Pluto and Charon from New Horizons images". Icarus. Cilt 287. ss. 12-29. arXiv:1603.00821 $2. Bibcode:2017Icar..287...12N. doi:10.1016/j.icarus.2016.06.027. 
  15. ^ Planetary Science Decadal Survey Community White Paper, Ganymede science questions and future exploration 21 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  16. ^ a b c d e f g h P.C. Thomas (2010) 'Sizes, shapes, and derived properties of the Saturnian satellites after the Cassini nominal mission' 23 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Icarus 208: 395–401
  17. ^ Leliwa-Kopystyński, J.; Kossacki, K. J. (2000). "Evolution of porosity in small icy bodies". Planetary and Space Science. 48 (7–8). ss. 727-745. doi:10.1016/S0032-0633(00)00038-6. 
  18. ^ Schenk, Paul; Buratti, Bonnie; Clark, Roger; Byrne, Paul; McKinnon, William; Matsuyama, Isamu; Nimmo, Francis; Scipioni, Francesca (2022). "Red Streaks on Tethys: Evidence for Recent Activity". copernicus.org. Europlanet Science Congress 2022. 20 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2022. 
  19. ^ Grundy, W.M.; Noll, K.S.; Buie, M.W.; Benecchi, S.D.; Ragozzine, D.; Roe, H.G. (2019). "The Mutual Orbit, Mass, and Density of Transneptunian Binary Gǃkúnǁʼhòmdímà ((229762) 2007 UK126)". Icarus. Cilt 334. ss. 30-38. doi:10.1016/j.icarus.2018.12.037. 7 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  20. ^ Şekillerin birçoğu NASA/JPL listesinden Planetary Satellite Physical Parameters alınmıştır. 4 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Uranüs uyduları Jacobson (2014) çalışmasından alınmıştır.
  21. ^ Durante, Daniele; Hemingway, D. J.; Racioppa, P.; Iess, L.; Stevenson, D. J. (2019). "Titan's gravity field and interior structure after Cassini" (PDF). Icarus. Cilt 326. ss. 123-132. doi:10.1016/j.icarus.2019.03.003. hdl:11573/1281269. 7 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Nisan 2022. 
  22. ^ Castillo-Rogez, J. C.; ve diğerleri. (2011). "How differentiated is Callisto" (PDF). 42nd Lunar and Planetary Science Conference. s. 2580. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ocak 2020. 
  23. ^ Garrick-Bethell, I.; Wisdom, J; Zuber, MT (4 Ağustos 2006). "Evidence for a Past High-Eccentricity Lunar Orbit". Science. 313 (5787). ss. 652-655. Bibcode:2006Sci...313..652G. doi:10.1126/science.1128237. PMID 16888135. 
  24. ^ a b "A moon with atmosphere". The Planetary Society (İngilizce). 8 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  25. ^ Dougherty, M. K.; Khurana, K. K.; ve diğerleri. (2006). "Identification of a Dynamic Atmosphere at Enceladus with the Cassini Magnetometer". Science. 311 (5766). ss. 1406-9. Bibcode:2006Sci...311.1406D. doi:10.1126/science.1120985. PMID 16527966. 
  26. ^ Ghosh, Pallab (2 Mart 2012). "Oxygen envelops Saturn's icy moon". BBC News. 2 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2012. 
  27. ^ Teolis, B. D.; Jones, G. H.; Miles, P. F.; Tokar, R. L.; Magee, B. A.; Waite, J. H.; Roussos, E.; Young, D. T.; Crary, F. J.; Coates, A. J.; Johnson, R. E.; Tseng, W. - L.; Baragiola, R. A. (2010). "Cassini Finds an Oxygen-Carbon Dioxide Atmosphere at Saturn's Icy Moon Rhea". Science. 330 (6012). ss. 1813-1815. Bibcode:2010Sci...330.1813T. doi:10.1126/science.1198366. PMID 21109635. 
  28. ^ Widemann, T.; Sicardy, B.; Dusser, R.; Martinez, C.; Beisker, W.; Bredner, E.; Dunham, D.; Maley, P.; Lellouch, E.; Arlot, J. -E.; Berthier, J.; Colas, F.; Hubbard, W. B.; Hill, R.; Lecacheux, J.; Lecampion, J. -F.; Pau, S.; Rapaport, M.; Roques, F.; Thuillot, W.; Hills, C. R.; Elliott, A. J.; Miles, R.; Platt, T.; Cremaschini, C.; Dubreuil, P.; Cavadore, C.; Demeautis, C.; Henriquet, P.; ve diğerleri. (February 2009). "Titania's radius and an upper limit on its atmosphere from the September 8, 2001 stellar occultation" (PDF). Icarus. 199 (2). ss. 458-476. Bibcode:2009Icar..199..458W. doi:10.1016/j.icarus.2008.09.011. 25 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 

Konuyla ilgili yayınlar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Satürn</span> Güneş Sisteminin 6. gezegeni

Satürn veya Eski Türkçedeki adıyla Sekentir ya da Sekendiz, Güneş'e en yakın altıncı gezegen ve Jüpiter'den sonra Güneş Sistemi'ndeki en büyük ikinci gezegendir. Ortalama yarıçapı Dünya'nın yaklaşık dokuz buçuk katı olan bir gaz devidir. Dünya'nın ortalama yoğunluğunun yalnızca sekizde birine sahiptir, ancak Dünya'dan 95 kat daha büyüktür. Satürn, neredeyse Jüpiter büyüklüğünde olmasına rağmen, Jüpiter'in kütlesinin üçte birinden daha azına sahiptir. Satürn, Güneş'in etrafında 9,59 AU (1.434 milyon km) mesafede 29,45 yıllık bir yörünge periyoduyla dolanır.

<span class="mw-page-title-main">Satürn'ün doğal uyduları</span> Vikimedya liste maddesi

Satürn'ün doğal uyduları, sadece onlarca metre çapındaki minik uydulardan, Merkür gezegeninden daha büyük olan muazzam Titan'a kadar çok sayıda ve çeşitlidir. Satürn, halkalarında gömülü olmayan ve yörüngeleri doğrulanmış 146 uyduya sahiptir ve ayrıca milyonlarca gömülü küçük uydu ve daha küçük sayısız halka taneciklerini içeren yoğun halkaları vardır. Yedi Satürn uydusu, elips şekline sahip olabilecek kadar büyüktür, ancak bunlardan sadece Titan ve muhtemelen Rhea şu anda hidrostatik dengededir. Satürn'ün uyduları arasında özellikle dikkat çekici olanlar; azot bakımından zengin, Dünya benzeri bir atmosfere, kurumuş nehir ağları ve hidrokarbon göllerinden oluşan bir manzaraya sahip, Güneş Sistemi'ndeki ikinci en büyük uydu olan Titan, güney kutup bölgesinden gaz ve toz jetleri çıkan Enceladus ve tezat oluşturan siyah ve beyaz yarım küreleriyle İapetus'dur.

<span class="mw-page-title-main">Uranüs</span> güneş sisteminin 7. gezegeni

Uranüs, Güneş'e yakınlık bakımından yedinci gezegendir. Gazlı, camgöbeği renginde bir buz devidir. Gezegenin büyük bir kısmı, astronominin "buz" ya da uçucu maddeler olarak adlandırdığı maddenin süperkritik fazındaki su, amonyak ve metandan oluşur. Gezegenin atmosferi karmaşık katmanlı bir bulut yapısına sahiptir ve tüm Güneş Sistemi gezegenleri arasında 49 K ile en düşük minimum sıcaklığa sahiptir. Gezegenin 82,23°'lik belirgin bir eksenel eğimi ve 17 saat 14 dakikalık bir geriye dönüş periyodu vardır. Bu, Güneş etrafındaki 84 Dünya yıllık bir yörünge döneminde kutuplarının yaklaşık 42 yıl sürekli güneş ışığı aldığı ve ardından 42 yıl sürekli karanlık olduğu anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Güneş Sistemi'ndeki cisimlerin listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Aşağıda Güneş Sistemi'ndeki cisimlerin Güneş'ten uzaklıklarına göre sıralanmış bir listesi bulunmaktadır. Çapı 500 km'den küçük cisimler listeye alınmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Gezegen</span> bir yıldız veya yıldız kalıntısının yörüngesinde dolanan gök cismi

Gezegen; genellikle bir yıldız, yıldız kalıntısı ya da kahverengi cücenin yörüngesinde bulunan, yuvarlak hâle gelmiş bir astronomik cisimdir. Uluslararası Astronomi Birliğinin (IAU) tanımına göre Güneş Sistemi'nde sekiz gezegen bulunur. Bunlar, karasal gezegenler Merkür, Venüs, Dünya ve Mars; dev gezegenler Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür. Gezegen oluşumu için bilimsel açıdan mevcut en iyi teori, bir bulutsunun kendi içine çökmesi sonucu bir yıldızlararası bulut meydana getirdiğini ve yıldızlararası bulutun da bir önyıldız ve bunun yörüngesinde dönen bir öngezegen diski oluşturduğunu öne süren bulutsu hipotezidir. Gezegenler bu disk içinde, kütleçekiminin etkisiyle maddelerin kademeli olarak birikmesi sonucu, yığılma (akresyon) olarak adlandırılan süreçte büyürler.

<span class="mw-page-title-main">Ganymede (uydu)</span> Jüpiterin uydusu

Ganymede, Jüpiter'in doğal uydularından biridir. Jüpiter'in ve aynı zamanda Güneş Sistemi'nin en büyük uydusudur. Merkür gezegeninden çap olarak daha büyüktür, ancak kütlesinin yalnızca yarısı kadardır. Ganymede'nin yoğunluğu çok daha azdır. 7 Ocak 1610 tarihinde Galileo Galilei tarafından bulunmuş ve o dönemde tanımlanan 4 Galilei uydusu arasında gezegene yakınlık açısından üçüncü sırada bulunması nedeniyle Jüpiter'in 'III' numaralı uydusu olarak adlandırılmıştır. Galile Uyduları grubuna Io, Europa ve Callisto da dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Callisto (uydu)</span> Jüpiterin uydusu

Callisto, Jüpiter'in doğal uydularından biridir. Büyüklükte Jüpiter'in uyduları arasında ikinci, Güneş Sistemi'ndeki tüm uydular arasında üçüncü sırayı alır. 7 Ocak 1610 tarihinde Galileo Galilei tarafından bulundu ve o dönemde tanımlanan 4 Galilei uydusu içinde gezegene en uzaktaki olması nedeniyle Jüpiter'in 'IV' numaralı uydusu olarak adlandırılmıştır. Diğer Galilei uyduları ile yörüngesel rezonansda olmayan tek Galilei uydusudur. Güneş Sistemi'nde, üzerinde en çok krater bulunan gök cismidir. Yüzeyi son 4 milyar yıldır hiç değişmemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Triton (uydu)</span>

Triton, Neptün gezegeninin en büyük doğal uydusudur. 10 Ekim 1846'da İngiliz gök bilimci William Lassell tarafından keşfedilen ilk Neptün uydusuydu. Güneş Sistemi'nde, gezegeninin tersi yönünde bir yörüngeye sahip tek büyük uydudur. Ters yön yörüngesi ve Plüton'a benzer kompozisyonu nedeniyle Kuiper kuşağından yakalanan bir cüce gezegen olduğu düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Titan (uydu)</span> Satürn uydusu

Titan, Satürn'ün en büyük uydusu ve yoğun bir atmosferi olduğu bilinen tek doğal uydudur. Dünya dışında, yüzeyinde kararlı sıvı bulundurduğu kanıtlanan 2. gök cismi olan Titan'daki büyük su kütleleri gibi görünen okyanusların, metan gazının sıvı hali olduğu görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Cüce gezegen</span> Güneşin veya başka bir yıldızın etrafında hareket eden, gezegen olarak kabul edilebilecek kadar büyük olmayan yuvarlak bir metal ve kaya veya gaz kütlesi

Cüce gezegen, doğrudan Güneş etrafında hareket ettiği bir yörüngede bulunan, bu nedenle başka bir cismin doğal uydusu olmayan, kütleçekimsel olarak yuvarlak olacak kadar büyük, ancak Güneş Sistemi'nin sekiz klasik gezegeni gibi yörünge baskınlığı elde etmek için yetersiz olan küçük gezegen kütleli bir cisimdir. En tipik cüce gezegen örneği, 2006 yılında "cüce" kavramı benimsenmeden önce onlarca yıl boyunca bir gezegen olarak kabul edilen Plüton'dur.

<span class="mw-page-title-main">Galilei uyduları</span> Jüpiterin en büyük 4 uydusu İo, Europa, Ganymede, ve Callistonun ortak adı

Galilei uyduları, Jüpiter'in en büyük dört uydusu olan Io, Europa, Ganymede ve Callisto'dur. Klasik gezegenlerin en sönüğü olan Satürn'den sonra çıplak gözle en kolay görülebilen Güneş Sistemi cisimleridir. Parlak Jüpiter'e olan yakınlıkları çıplak gözle gözlemi çok zorlaştırsa da, yüksek ışık kirliliği olan gece gökyüzü koşullarında bile sıradan dürbünlerle kolayca görülebilirler. Teleskobun icadı, uyduların 1610 yılında keşfedilmesini sağladı. Bu sayede, insanlar klasik gezegenleri takip etmeye başladığından beri keşfedilen ilk Güneş Sistemi cisimleri ve Dünya'nın ötesindeki herhangi bir gezegenin yörüngesinde bulunan ilk cisimler oldular.

<span class="mw-page-title-main">İapetus (uydu)</span>

Iapetus, tahmini 1469 km çap ile Satürn'ün üçüncü, Güneş Sistemi'nin 11. büyük uydusudur. İsmini Yunan Mitolojisi'nde bir Titan olan Iapetos'tan alır. Giovanni Domenico Cassini tarafından 1671 yılında keşfedildi.

<span class="mw-page-title-main">Rhea (uydu)</span>

Rhea, Satürn'ün ikinci en büyük ayı ve Güneş Sistemi'ndeki çapına göre dokuzuncu en büyük uydudur. Güneş Sistemindeki kesin ölçümlerin hidrostatik denge ile uyumlu bir şekli doğruladığı en küçük cisimdir. 1672'de Giovanni Domenico Cassini tarafından keşfedildi.

<span class="mw-page-title-main">Plüton Sistemi</span>

Plüton, 5 uyduya sahiptir. En büyüğü Charon'dur. Charon ve Plüton arasındaki mesafe, Güneş Sistemi'nde bilinen bütün gezegen-uydu ya da cüce gezegen-uydu arasındaki mesafeden çok daha küçüktür. Diğer uyduları Nix, Hydra, Kerberos ve Styx'tir. Bunlar, Charon'a göre daha küçüktür.

<span class="mw-page-title-main">Doğal uydu</span> bir gezegenin yörüngesinde dönen gök cismi

Doğal uydu, en yaygın kullanımıyla, bir gezegenin, cüce gezegenin veya küçük bir Güneş Sistemi cisminin yörüngesinde dönen astronomik bir cisimdir.

<span class="mw-page-title-main">Uranüs'ün uyduları</span>

Uranüs, güneş sisteminin yedinci gezegenidir ve bilinen 28 doğal uydusu vardır. Bu uydulara William Shakespeare ve Alexander Pope'un eserlerindeki karakterlerin isimleri verilmiştir. Titania ve Oberon adı verilen ilk iki uydu 1787 yılında İngiliz astronom William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Bu keşifleri 1851 yılında William Lassell tarafından ve 1948 yılında Gerard Kuiper (Miranda) tarafından keşfedilen üç hidrostatik dengeye sahip uydu izlemiştir. Bu beş uydu gezegensel kütleye sahiptir ama güneşin etrafında dönmedikleri için cüce gezegen kategorisine alınmazlar. Kalan uydular 1985 sonrasında Voyager 2 uzay aracı ve dünya merkezli teleskoplar tarafından keşfedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hyperion (uydu)</span> Satürnün uydusu

Hyperion, Satürn'ün doğal uydusudur. William Cranch Bond, George Phillips Bond ve William Lassell tarafından 1848 yılında keşfedildi. Düzensiz şekli, kaotik dönüşü ve açıklanamayan sünger benzeri görünümü ile dikkat çekicidir. Keşfedilen ilk yuvarlak olmayan uydudur.

<span class="mw-page-title-main">Okyanus gezegeni</span>

Okyanus gezegeni, okyanus dünyası, su dünyası, su gezegeni ya da pantalasik gezegen, yüzeyinde ya da alt yüzeyinde önemli miktarda su içeren bir astronomik nesne türüdür. 'Okyanus Dünyası' terimi bazen lav veya amonyak gibi farklı bir sıvıdan oluşan bir okyanusu olan astronomik cisimler için de kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Doğal uydular listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Güneş Sistemi'nin sekiz gezegeni ve büyük olasılıkla dokuz cüce gezegeninin yörüngesinde en az 297 doğal uydu ya da ay olduğu bilinmektedir. Bunlardan en az 20 tanesi kütle çekimsel olarak daire şekilli olacak kadar büyüktür; Dünya'nın Ay'ı ve Jüpiter'in Io'su hariç hepsi buzdan bir kabukla kaplıdır. Aralarında en büyük olanların birçoğu hidrostatik denge durumundadır; bu nedenle doğrudan Güneş'in etrafındaki bir yörüngede olsalardı bir cüce gezegen ya da gezegen olarak kabul edileceklerdi.

<span class="mw-page-title-main">Uydu sistemi</span>

Bir uydu sistemi, bir gezegen kütleli cismin veya bir küçük gezegenin etrafında ya da onun çift merkezi üzerindeki bir yörüngede bulunan, kütleçekimsel olarak birbirine bağlı nesneler kümesidir. Genel olarak, uydu sistemi bir doğal uydular kümesidir, ancak bu tür sistemler aynı zamanda gezegen çöküntü çemberleri, halka sistemleri, uyducuklar, küçük gezegen uyduları ve yapay uydular gibi cisimlerden oluşabileceği gibi bunların her biri kendi uydu sistemlerine de sahip olabilir.. Bazı cisimler birincil yörüngelerinden yerçekimsel olarak etkilenen yörüngelere sahip olan yarı uydulara da sahiptir, ancak bunlar genellikle uydu sisteminin bir parçası olarak kabul edilmezler. Uydu sistemleri, manyetik, gelgit, atmosferik, yörünge rezonansları ve librasyon gibi yörüngesel etkileşimleri içeren karmaşık ilişki biçimlerine sahip olabilir. Büyük uydu nesnelerinin her biri Roma rakamlarıyla gösterilir. Uydu sistemleri ya ana cismin iyelik sıfatlarıyla veya daha az yaygın olarak birincil cisimlerin adıyla anılır. Yalnızca bir uydunun bilindiği veya ortak bir ağırlık merkezine sahip ikili sistem olduğu durumlarda, birincil cisim ve büyük uydunun isimleri tire ile bağlanarak ifade edilebilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.