İçeriğe atla

Gezegen kütleli cisim

Gezegen ile karıştırılmamalıdır.
Merkür, Venüs, Dünya, Mars ve Plüton ile karşılaştırmalı olarak ölçeklendirilmiş gezegen kütleli uydular (Neptün'ün ötesindeki diğer gezegen kütleli cisimlerin yakından görüntüsü hiç alınamamıştır). Sınırda olan Proteus ve Nereid (yuvarlak Mimas ile yaklaşık aynı boyutta) dahil edilmiştir. Görüntüsü olmayan Dysnomia (Tethys ve Enceladus arasında orta boyutta) gösterilmemiştir; her halükarda muhtemelen katı bir cisim değildir.[1]

Gezegen kütleli cisim (İngilizce: Planetary-mass object, planemo,[2] gezegensel cisim veya kısaltılmışı PMO), gök cisimlerinin jeofiziksel tanımına göre hidrostatik dengeyi sağlayacak kadar kütleli, fakat bir yıldız gibi çekirdek füzyonunu sürdürecek kadar kütleli olmayan herhangi bir gök cismidir.[3][4]

Bu terimin amacı, jeofiziksel açıdan benzer birçok cismin bir gezegen için beklenen geleneksel kalıplara uymaması nedeniyle, 'gezegen'den daha kapsamlı bir gök cismi yelpazesini birlikte sınıflandırmaktır. Gezegen kütleli cisimler, köken ve konum açısından oldukça çeşitli olabilir. Bunlar arasında gezegenler, cüce gezegenler, gezegen kütleli uydular ve bir sistemden fırlatılmış olabilen "yetim gezegen"ler veya yığılmadan ziyade bulut çökmesiyle oluşmuş serbest dolaşan gezegenler (kahverengi altcüceler) bulunur.

Astronomi alanında kullanım

Bu terim teknik olarak ötegezegenleri ve diğer gök cisimlerini içerse de, genellikle belirsiz bir doğaya sahip cisimler veya belirli bir sınıfa uymayan cisimler için kullanılır. Terimin sıklıkla kullanıldığı durumlar:

  • İzole gezegen kütleli cisimler (iPMO; IPMO): Serbest hareket eden ve döteryum yakmasının altında düşük bir kütleye sahip olan, fırlatılmış serbest dolaşan gezegenler veya kahverengi altcüceler gibi doğaları tam olarak çözülemeyen cisimlerdir (örneğin, NGC 1333'teki[5] 2MASS J13243553+6358281[6] ve PSO J060.3200+25.9644[7] cisimleri).
  • Döteryum yakma sınırında bir kütle aralığına sahip cisimler: (VHS 1256-1257 b,[8] BD+60 1417b[9])
  • Bir yıldız veya kahverengi cücenin yörüngesinde dönen, fakat ötegezegen olarak oluşumu zor veya imkansız olan cisimler: (VHS 1256-1257 b, CFHTWIR-Oph 98B[10])

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Brown, Michael E.; Butler, Bryan (July 2023). "Masses and densities of dwarf planet satellites measured with ALMA". The Planetary Science Journal. 4 (10). s. 11. arXiv:2307.04848 $2. Bibcode:2023PSJ.....4..193B. doi:10.3847/PSJ/ace52a. 
  2. ^ Weintraub, David A. (2014). Is Pluto a Planet?: A Historical Journey through the Solar System. Princeton University Press. s. 226. ISBN 978-1400852970. 
  3. ^ Basri, Gibor; Brown, E. M. (Mayıs 2006). "Planetesimals to Brown Dwarfs: What is a Planet?". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. Cilt 34. ss. 193–216. arXiv:astro-ph/0608417 $2. Bibcode:2006AREPS..34..193B. doi:10.1146/annurev.earth.34.031405.125058. 
  4. ^ Stern, S. Alan; Levison, Harold F. (2002). Rickman, H. (Ed.). "Regarding the criteria for planethood and proposed planetary classification schemes". Highlights of Astronomy. Cilt 12. San Francisco, CA: Astronomical Society of the Pacific. s. 208. Bibcode:2002HiA....12..205S. doi:10.1017/S1539299600013289. ISBN 978-1-58381-086-6. 
  5. ^ Scholz, Aleks; Muzic, Koraljka; Jayawardhana, Ray; Almendros-Abad, Victor; Wilson, Isaac (1 Mayıs 2023). "Disks around Young Planetary-mass Objects: Ultradeep Spitzer Imaging of NGC 1333". The Astronomical Journal. 165 (5). s. 196. arXiv:2303.12451 $2. Bibcode:2023AJ....165..196S. doi:10.3847/1538-3881/acc65d. ISSN 0004-6256. 
  6. ^ Gagné, Jonathan; Allers, Katelyn N.; Theissen, Christopher A.; Faherty, Jacqueline K.; Bardalez Gagliuffi, Daniella; Artigau, Étienne (1 Şubat 2018). "2MASS J13243553+6358281 Is an Early T-type Planetary-mass Object in the AB Doradus Moving Group". The Astrophysical Journal. 854 (2). ss. L27. arXiv:1802.00493 $2. Bibcode:2018ApJ...854L..27G. doi:10.3847/2041-8213/aaacfd. ISSN 0004-637X. 
  7. ^ Best, William M. J.; Liu, Michael C.; Magnier, Eugene A.; Bowler, Brendan P.; Aller, Kimberly M.; Zhang, Zhoujian; Kotson, Michael C.; Burgett, W. S.; Chambers, K. C.; Draper, P. W.; Flewelling, H.; Hodapp, K. W.; Kaiser, N.; Metcalfe, N.; Wainscoat, R. J. (1 Mart 2017). "A Search for L/T Transition Dwarfs with Pan-STARRS1 and WISE. III. Young L Dwarf Discoveries and Proper Motion Catalogs in Taurus and Scorpius-Centaurus". The Astrophysical Journal. 837 (1). s. 95. arXiv:1702.00789 $2. Bibcode:2017ApJ...837...95B. doi:10.3847/1538-4357/aa5df0. ISSN 0004-637X. 
  8. ^ Miles, Brittany E.; Biller, Beth A.; Patapis, Polychronis; Worthen, Kadin; Rickman, Emily; Hoch, Kielan K. W.; Skemer, Andrew; Perrin, Marshall D.; Whiteford, Niall; Chen, Christine H.; Sargent, B.; Mukherjee, Sagnick; Morley, Caroline V.; Moran, Sarah E.; Bonnefoy, Mickael (1 Mart 2023). "The JWST Early-release Science Program for Direct Observations of Exoplanetary Systems II: A 1 to 20 μm Spectrum of the Planetary-mass Companion VHS 1256-1257 b". The Astrophysical Journal. 946 (1). ss. L6. arXiv:2209.00620 $2. Bibcode:2023ApJ...946L...6M. doi:10.3847/2041-8213/acb04a. ISSN 0004-637X. 
  9. ^ Faherty, Jacqueline K.; Gagné, Jonathan; Popinchalk, Mark; Vos, Johanna M.; Burgasser, Adam J.; Schümann, Jörg; Schneider, Adam C.; Kirkpatrick, J. Davy; Meisner, Aaron M.; Kuchner, Marc J.; Bardalez Gagliuffi, Daniella C.; Marocco, Federico; Caselden, Dan; Gonzales, Eileen C.; Rothermich, Austin (1 Aralık 2021). "A Wide Planetary Mass Companion Discovered through the Citizen Science Project Backyard Worlds: Planet 9". The Astrophysical Journal. 923 (1). s. 48. arXiv:2112.04678 $2. Bibcode:2021ApJ...923...48F. doi:10.3847/1538-4357/ac2499. ISSN 0004-637X. 
  10. ^ Fontanive, Clémence; Allers, Katelyn N.; Pantoja, Blake; Biller, Beth; Dubber, Sophie; Zhang, Zhoujian; Dupuy, Trent; Liu, Michael C.; Albert, Loïc (1 Aralık 2020). "A Wide Planetary-mass Companion to a Young Low-mass Brown Dwarf in Ophiuchus". The Astrophysical Journal. 905 (2). ss. L14. arXiv:2011.08871 $2. Bibcode:2020ApJ...905L..14F. doi:10.3847/2041-8213/abcaf8. ISSN 0004-637X. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Gezegen</span> bir yıldız veya yıldız kalıntısının yörüngesinde dolanan gök cismi

Gezegen; genellikle bir yıldız, yıldız kalıntısı ya da kahverengi cücenin yörüngesinde bulunan, yuvarlak hâle gelmiş bir astronomik cisimdir. Uluslararası Astronomi Birliğinin (IAU) tanımına göre Güneş Sistemi'nde sekiz gezegen bulunur. Bunlar, karasal gezegenler Merkür, Venüs, Dünya ve Mars; dev gezegenler Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür. Gezegen oluşumu için bilimsel açıdan mevcut en iyi teori, bir bulutsunun kendi içine çökmesi sonucu bir yıldızlararası bulut meydana getirdiğini ve yıldızlararası bulutun da bir önyıldız ve bunun yörüngesinde dönen bir öngezegen diski oluşturduğunu öne süren bulutsu hipotezidir. Gezegenler bu disk içinde, kütleçekiminin etkisiyle maddelerin kademeli olarak birikmesi sonucu, yığılma (akresyon) olarak adlandırılan süreçte büyürler.

<span class="mw-page-title-main">Büyük yıldızlar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Aşağıdaki liste yarıçapına göre bilinen en büyük yıldızları göstermektedir. Kullanılan ölçü birimi güneş yarıçapıdır.

<span class="mw-page-title-main">Makemake</span> Güneş Sisteminde bir cüce gezegen

Makemake Güneş Sistemi'ndeki bilinen dördüncü büyük cüce gezegen ve Klasik Kuiper kuşağı cismi popülasyonundaki ikinci büyük Kuiper kuşağı cismidir. Makemake'nin çapı kabaca Plüton'un dörtte üçü kadardır. S/2015 (136472) 1 adında bir uydusu vardır. Bu gezegenin ortalama 30 K olan aşırı düşük sıcaklığı bize yüzeyi hakkında bazı detaylar vermektedir. Tahminlere göre yüzeyi; metan, etan ve olasılıkla nitrojen buzulları ile kaplıdır.

<span class="mw-page-title-main">Gliese 876</span>

Gliese 876, Kova takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 15 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir kırmızı cüce yıldızdır. 2011 yılında yıldızı yörüngeleyen dört güneş dışı gezegen onaylanmıştır. Orta gezegenlerin ikisi Jüpiter benzeri iken, en yakın gezegenin küçük bir Neptüne ya da geniş bir karasal gezegene benzediği, en dıştaki gezegeninse kütlece Uranüs'e benzediği düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kepler-56</span>

Kepler-56, Kuğu takımyıldızında yaklaşık olarak 3.060 ışık yılı (940 pc) uzaklıkta bulunan ve Güneş'ten biraz daha fazla kütleye sahip bir kırmızı devdir.

<span class="mw-page-title-main">Öngezegen</span> Gezegen oluşumunun aşamalarından biri

Öngezegen veya protogezegen, bir ön gezegen diski içinde ortaya çıkan ve farklılaşmış bir iç bileşen üretmek için iç erime geçiren büyük bir gezegen embriyosudur. Öngezegenlerin, birbirlerinin yörüngelerini kütle çekimsel olarak bozan ve çarpışarak yavaş yavaş baskın gezegenlere dönüşen kilometrelerce büyüklükteki gezegenimsi parçalardan oluştuğu düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">K2-18b</span> Dünyadan 2 kat daha büyüktür. Kendi yıldızının yaşanılabilir bölgesinde olup aynı zamanda su bulunduran ilk öte gezegendir.

K2-18b, Dünya'dan 124 ışık yılı (38 pc) uzaklıkta bulunan kırmızı cüce yıldız K2-18'in yörüngesinde dönen bir ötegezegendir. Kepler uzay teleskobu ile keşfedilen ötegezegen, yaklaşık olarak Dünya'nın sekiz katı kütleye sahiptir ve Mini-Neptün olarak sınıflandırılır. Yıldızının yaşanabilir bölgesi içinde 33 günlük bir yörüngede bulunur, bu da K2-18b'nin yaklaşık olarak Dünya'nın Güneş'ten aldığı ışığın benzeri bir miktarda yıldız ışığı aldığı ve sıvı suyun varlığına izin verebilecek benzer koşullara sahip olabileceği anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">WASP-11/HAT-P-10</span>

WASP-11/HAT-P-10, Koç takımyıldızında yaklaşık olarak 424 ışık yılı uzaklıkta bulunan ikili yıldız sistemidir. Sistemin birincil yıldızı, ana kol turuncu cüce, ikincil yıldız ise, yaklaşık 42 AU öngörülen mesafeyle ayrılan M-tipi kırmızı cüce yıldızdır.

<span class="mw-page-title-main">Yetim gezegen</span> Doğrudan bir yıldızın yörüngesinde bulunmayan gezegen kütleli bir cisim

Yetim gezegen doğrudan bir yıldızın yörüngesinde bulunmayan gezegen kütleli bir cisimdir. Bu tür cisimler, kendi başına oluşmuş veya herhangi bir yıldıza veya kahverengi cüceye yerçekimsel olarak bağlı olmadıkları bir gezegen sisteminden fırlatılmıştır. Samanyolu tek başına milyarlarca yetim gezegene sahip olabilir.

Mini-Neptün, kalın bir hidrojen–helyum atmosferi ve muhtemelen derin buz katmanları, kaya veya sıvı okyanusuyla Neptün'e benzeyen fakat Neptün'den daha az kütleli bir gezegendir.

<span class="mw-page-title-main">Aktif asteroit</span>

Aktif asteroitler, asteroit benzeri yörüngelere sahiptir ancak kuyruklu yıldız benzeri görsel özellikler gösteren küçük Güneş Sistemi cisimleridir. Yani, koma, kuyruk veya kütle kaybının diğer görsel kanıtlarını gösterirler, ancak yörüngeleri Jüpiter'in yörüngesi içinde kalır. Bu cisimler ilk olarak 2006 yılında astronomlar David Jewitt ve Henry Hsieh tarafından ana kuşak kuyruklu yıldızları (MBC'ler) olarak adlandırılmıştı, ancak bu isim onların bir kuyruklu yıldız gibi zorunlu olarak buzlu olduklarını ve yalnızca ana kuşakta var olduklarını, oysa artan nüfus Aktif asteroitlerin sayısı bunun her zaman böyle olmadığını gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Çakıl birikimi (astronomi)</span>

Çakıl birikimi, çapı santimetreden metreye kadar değişen parçacıkların, diskte bulunan gazdan kaynaklanan aerodinamik sürükleme ile güçlendirilen bir protogezegensel diskte gezegenimsiler halinde birikmesidir. Bu sürükleme, küçük cisimlerin bazılarının daha büyük cisimlerin yanından geçerken göreceli hızlarını azaltarak kütle çekiminden kaçmasını engeller. Bu taşlar daha sonra spiral çizerek ya da çeken cismin yüzeyine doğru yerleşerek birikir. Bu süreç, büyük cisimlerin malzeme biriktirebileceği alanı artırarak büyümeyi hızlandırır. Gezegenimsi cisimlerin bu yolla hızlı büyümesi, gaz diskinin dağılmasından önce dış Güneş Sistemi'nde dev gezegen çekirdeklerinin oluşmasını sağlar. Buz çizgisini geçtikten sonra su buzunu kaybeden çakıl taşlarının boyutlarındaki azalma ve Güneş'ten uzaklaştıkça azalan gaz yoğunluğu, iç Güneş Sistemi'ndeki çakıl taşı yığılma oranlarını yavaşlatarak daha küçük karasal gezegenlerin, küçük kütleli Mars cisimlerinin ve düşük kütleli asteroit kuşağının oluşmasına neden olur.

<span class="mw-page-title-main">Olası yaşanabilir ötegezegenler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu liste, potansiyel olarak yaşanabilir ötegezegenlerin bir listesini sunmaktadır. Liste büyük ölçüde Yaşanabilir Ötegezegenler Kataloğu tarafından yapılan yaşanabilirlik tahminlerine ve NASA Ötegezegen Arşivi'nden alınan verilere dayanmaktadır. HEC, Arecibo'daki Porto Riko Üniversitesi Planetary Habitability Laboratory tarafından sürdürülmektedir. Ayrıca, süper yaşanabilir gezegenlerin spekülatif bir listesi de geliştirilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Gezegensel göç</span>

Gezegensel göç, bir yıldızın çevresindeki bir gezegen veya diğer bir nesnenin yakın bölgelerdeki gezegenimsiler veya gaz diski ile etkileşime girmesi sonucu özellikle yarı büyük eksenleri veya diğer yörünge parametlerinin bozuluma uğramasıyla meydana gelmektedir. Gezegensel göç, sıcak Jüpiterlerin en olası açıklamasıdır. Ön gezegen diskinden gezegen oluşumuna ilişkin genel kabul gören teori, bu tür dev gezegenlerin yıldızlarına bu kadar yakın oluşamayacağını, nitekim bu kadar küçük yarıçaplarda yeterli kütle bulunmadığını ve sıcaklığın kayalık veya buzlu gezegenimsilerin oluşumuna izin vermeyecek kadar yüksek olduğunu öngörmektedir.

<span class="mw-page-title-main">En büyük kütleli kara delikler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu, şimdiye kadar keşfedilen en büyük kara deliklerin (ve olası adayların) güneş kütlesi birimleri (M☉, M☉ = yaklaşık 2×1030 kg) cinsinden ölçülen, sıralı bir listesidir.

<span class="mw-page-title-main">En büyük ötegezegenler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Aşağıda, fiziksel boyut açısından şu ana kadar keşfedilen en büyük ötegezegenlerin yarıçapa göre sıralanmış bir listesi bulunmaktadır.

Bu, şu ana kadar keşfedilen ve özellikle 2500 K sıcaklığından daha yüksek en sıcak ötegezegenlerin bir listesidir. Kıyaslamak için, Güneş Sistemi'ndeki en sıcak gezegen Venüs'tür. Sıcaklığı: 737 K.

<span class="mw-page-title-main">En soğuk ötegezegenler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu, bilinen en soğuk ötegezegenlerin, özellikle sıcaklıkları -75 °C'nin altında olanların, listesidir. Karşılaştırmak için Güneş Sistemi'ndeki gezegenler de dahil edilmiştir.

Bu, kütleçekimsel mikromercekleme tarafından tespit edilen ötegezegenlerin bir listesidir. Bu fenomen, arka plandaki yıldızın ışığının ön plandaki bir nesnenin etrafında bükülmesiyle sonuçlanır ve bu da görüntünün bozulmasına neden olur. Ön plandaki nesne, yörüngesinde bir gezegen bulunan bir yıldızsa, anormal derecede parlak bir görüntü gözlemleriz. Arka plandaki yıldızın parlaklığını ve ışık bozulmasını teorik modellerle karşılaştırarak gezegenin kütlesini ve yıldızına olan uzaklığını tahmin edebiliriz.

<span class="mw-page-title-main">OTS 44</span>

OTS 44, Bukalemun takımyıldızında IC 2631 yansı bulutsusunun yakınlarında, Dünya'dan yaklaşık olarak 550 ışık yılı (170 pc) uzaklıkta serbest dolaşan gezegen kütleli bir cisim veya kahverengi cücedir. Jüpiter'in kütlesinin yaklaşık 11,5 katı kütlesiyle en düşük kütleli serbest dolaşan yıldızaltı cisimlerden biridir. Yarıçapı tam olarak bilinmemekle birlikte Güneş'in yarıçapının %23-57'si arasında olduğu tahmin edilmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.