Gertrud Bäumer

Gertrud Bäumer (12 Kasım 1873, Hagen – 25 Mart 1954, Bethel), Alman kadın hakları savunucusu ve politikacısı.

Gertrud Bäumer o dönemdeki birçok kadın gibi öğretmenlik mesleğini yapmıştır ve kadınların eğitim hakkı için savaşmıştır. Rahip bir ailenin kızı olarak dünyaya gelmiştir. Büyük babası Wilhelm Bäumer, Dortmund-Bodelschwingh'de rahiplik yapmış ve aynı zamanda kilise reformcuları arasında yer almıştır. Friedrich Schleiermacher (1768-1834) ile aynı fikirde olan Wilhelm Bäumer, kilise ve politika erken meşrutiyet rejiminin önderlerinden olmuştur.

Babası Emil Bäumer (1845-1883) erken yaşta ölmüş ve annesi üç çocuğa akrabalarının yardımı ile bakmak zorunda kalmıştır. Annesinin hayatındaki boşluk ve diğerlerine olan bağlılığı Gertrud Bäumer için üzüntü verici; ama hayatında oldukça öğretici bir tecrübe olmuştur. Büyük annesinin evindeki bu yalnızlık ona ağır gelmiş ve “Kendi eksenindeki bu döngü, kadın hayatı bu mu?” diyerek sorgulamaya başlamıştır. “Ekonomik nedenlerden dolayı öğretmen olmak istiyorum, öğretmen olmak zorundayım” diyerek meslek edimindeki kararını çok erken yaşlarda almıştır.

1892 yılında Alman Kadın Öğretmenler Birliği'ne (ADLV) katılmış ve 1901'den itibaren bu birliğin başkanı olmuştur. Orada kendisine sunulan fırsatların yeterli olmadığını düşündüğü için eğitimini üniversite ile derinleştirmek istemiştir. 1898'de Berlin'e gitmiş ve iki yıl sonra, öğrenimin kabulü için ön koşul olan başöğretmenlik sınavını geçmiştir. Kadınlar için okuma isteği, alışılmamış bir durumdu. En sonunda 1908'de Prusya'da kadınların üniversiteye kayıt yaptırmalarına izin verilmiştir.

Gertrud Bäumer, üniversitede teoloji, Alman dili ve edebiyatı, filoloji ve iktisat eğitimi almış ve 1904'te Goethe'nin bir eseri üzerine yaptığı çalışmasıyla doktora unvanını almıştır.

Berlin'de kadın öğretmenler hareketinin tartışmasız önderi olan Helene Lange ile sıkı bir iletişim kurmuştur. Helene Lange'nin gözündeki rahatsızlık giderek çalışmalarını engellemiş ve Gertrud Bäumer ona çalışmalarında yardım etmiştir. Birlikte yayımlanmak üzere yoğun çalışmalar hazırlamışlardır. Aralarında sıkı bir dostluk başlamıştır. Gertrud Bäumer için Helene Lange ile karşılaşmak “hayatının kararı” olmuştur. Kadınların eşit haklara sahip olması hayatının amacı ve özü olmuştur. 1910'da Gertrud Bäumer, genç yaşına rağmen Alman Kadınlar Birliği'nin (BDF) başkanlığını Marie Stritt'den devralmıştır. Görev süresi savaş dolayısıyla 1919'a kadar sürmüştür. Bu süre zarfında gıda maddelerinin koordinasyonunu sağlayan, sanayi ve ekonomi alanında çalışan kadınların gönüllü savaş hizmeti bağlamında sosyal yardım kuruluşlarından biri olan, Ulusal Kadınlar Birliği'nde etkin bir şekilde çalışmıştır. Yönetim kurulu başkanlığını bıraktıktan sonra da destekleriyle önemli katkıları devam etmiştir. Ardından gelen takipçilerine öğütlerle ve girişimlerle yardımcı olmuştur.

Kadın hareketleri ile ilgili temel çalışmaları Alman Kadınlar Birliği (BDF) ile kadın hareketlerinin sesi olan Die Frau adlı aylık yayımlanan bir dergi olmuştur. Bunların yanı sıra 1916'dan 1920'ye kadar Marie Baum ile Hamburg Üniversitesi Sosyal Pedagoji Fakültesi'nin kuruluşu ve yönetimini üstlenmiştir.

Gertrud Bäumer, 1920'de İçişleri Bakanlığı'na gençlik sosyal yardımlaşma ve eğitim bölümünden sorumlu genel müdür olarak atanmıştır. Aynı zamanda 1926'dan 1933'e kadar Cenevre Milletler Cemiyeti’nde Alman Hükümeti delegesi olmuştur. Bitmek tükenmek bilmez bir şekilde kadın hareketleri çerçevesinde yayınlanmak üzere bir sürü eser ve çalışma hazırlamıştır. Etrafındaki birçok kadın Gertrud Bäumer’in, bu sürekli ve hiçbir zaman yorgunluktan etkilenmeyen çalışmalarının gücünü nereden aldığını, hükümet görevlerinin, parlamentodaki sorumluluklarının ve özel hayatındaki isteklerin yanında bu kadar çok makale ve kitap yazmaya nasıl zaman ayırdığını sormuşlardır. Gertud Bäumer, bu yeteneğin ve mükemmel sağlığın gençken yapılmış zor özdisiplin alıştırmaları olduğunu söylemiştir. (...)

1993 yılı Gertrud Bäumer için tamamen bir kesişme noktası olmuştur. Meslek konusunda sıkışık bir dönem olmuş, bütün resmi işler de kaldırılmıştır. Bäumer bir taraftan Nazi döneminin kurbanı olmuş, bir taraftan da bu dönemin kendisine sunmuş olduğu zamandan yararlanmış, tarih bilimsel araştırmalar, geziler, yazarlıkla ilgili çalışmalar yapmış ve özel hayatına geri dönmüştür.

1933 ilkyazında açık bir şekilde Nazi dönemine karşı fikirlerini anlattığı “Lebensweg durch eine Zeitwende” (Bir zaman dönüşümünde yaşam yolu) adlı otobiyografisini yazmıştır. Bu eser, açık bir itirafla, Hitler ve Mussoli'nin bir önder olarak adlandırılmasının kendisi, yani yazar için ne anlama geldiği ile bitmektedir.

1934 yılının başında arkadaşı Gertrud von Sanden (1881–1940) ile birlikte Berlin’den Silezya’ya taşınmıştır. Emmy Beckmann’a yazmış olduğu bir mektupta hayatlarında bu “parçalanmaya” dair şunları yazmıştır:

“Her ne kadar günümüzde “özgürlük” oldukça çok net olmayan bir konu olsa da, diğer “özgür” yazarların amaçsızca yaşam tarzına ayak uydurabileceğimi biliyorum. Belki de bizim birdenbire yapmamız gereken, kişiliğimiz üzerine çok fazla şey kaçırmamızdı. Şimdi insanın basit bir şekilde dini sorumlulukla ve kişisel bir bağlılıkla çalışmak zorunda olduğu ve daha fazla bir şey yapamayacağı bir zaman gelmiştir.” (Bäumer 1956, 49; 13 Nisan 1933)

Amcası Werner Schede’ye yazmış olduğu bir mektupta, nasyonal sosyalizm döneminde çalışmalarına devam edebilmenin kendisi için ne anlama geldiğine ve bütün olanların etkisine daha da kuvvetli bir şekilde değinmiştir:

“Ayrıca emeklilik maaşımda ve öğretmenlik yaptığım zamanlardaki kayıtlardan çıkartıldım. Kişisel olarak bu benim için ne temiz bir çözümdü. Eğer çalışmaya devam etseydim şu an örneğin okullarda Yahudi çocukları hakkındaki yönergeler doğrultusunda ya da tarih dersleri için hazırlanmış olan yönetmelikler doğrultusunda ders anlatıyor olacaktım. Bu benim için gerçekten imkânsız olurdu.” (28 Nisan 1933)

1939'da hakkında çıkan konuşma yasağına rağmen Protestan çevrelerde konuşma yapmaya devam etmiştir. “Yurdunuz arkadaşlar için buluşma yeri ve takip edilenler için bir sığınak olmuştur.”

Gertrud Bäumer “kadın prensipleri”nin amaçlarını üstlenen ve hayatın hümanizmleşmesine katkıları bulunan feminizmin temsilcileri arasında yer almıştır. Politik bağlamda, 1906 yılından itibaren birlikte sıkı bir şekilde çalışmış olduğu Friedrich Neumann’ın sosyal sıkıntılarla belirlenmiş olan liberalizmi benimsemiştir. Bäumer, 1912’den itibaren Neumann’ın 1894'te kurmuş olduğu Die Hilfe (Yardım) adlı derginin redaksiyon görevini üstlenmiştir. Neumann’ın ölümünden sonra geçici bir süreliğine yayımcısı olmuştur. Friedrich Neumann ile hem iş çevresi ile bağlantılar kurmuş, aynı zamanda da sıkı dostluklar edinmiştir.

Friedrich Neumann (1860-1919) bir papaz olarak yoksul halk tabakasıyla iletişimde bulunmuştur. Halkın problemlerini çözememiş; fakat “ulusal” ve “sosyal” bağlamdaki ilişkide çözüm önerileri aramıştır. Neumann, sadece dışarıdaki güç politikasının içerideki sosyal reformları güçlendirebileceği kanısındaydı. 1896 yılında demokratik ve toplumsal bir reform programını ulusal güç arayışıyla birleştiren “Ulusal Toplumsal Birlik”i kurmuştur.

Neumann, Sosyal Demokratların işçi sınıfına uygulamaya çalıştığı çekim gücüne endişe ile bakmıştır. İşçi sınıfını devlet, ulus ve ‘sosyal imparatorluk’ için kazanmak istemiştir. Birlik, parlamento seçimi düştükten sonra, 1903'te dağılmıştır. Neumann, birlik dağıldıktan sonra aynı görüşü paylaşan Liberal Birlik'e geçmiştir.

1908'de Prusya Birlik haklarının kaldırılmasından sonra (kadınların politik partilere katılımı o zamana kadar yasaktı) Gertrud Bäumer ve Helene Lange 1910'da İlerici Halk Partisi'yle (FVP) birleşen Liberal Birlik'e katılmışlardır. 1919 yılında Gertrud Bäumer, Friedrich Neumann ve diğer birkaç arkadaşıyla Alman Demokrat Partisi'ni (DDP) kurmuştur. Theodor Heuss bu partinin ilk üyelerinden olmuştur. Gertrud Bäumer partide bulunduğu süre içerisinde 1930 yılına kadar üçüncü başkanlık görevini yapmıştır. Ayrıca 1919'da Ulusal Parlamento'nun ve 1932 yılına kadar da Almanya Parlamentosu'nun sürekli üyesi olmuştur.

1933 yılına kadar günlük politik makalelerini, özellikle Yardım (Die Hilfe) adlı dergide yayımlamıştır. Alman Demokratik Partisi (DDP) ile yakın bağı ile ve nasyonal sosyalist çevrelerdeki tartışmalarla anılan bu dergi, yaklaşan nasyonal sosyalizm dönemine dikkat çekmiştir.

1923 yılında Bavyera'da artan “Berlin’i ele geçirme” söylentileri, Hitler ve imparatorluk donanması arasındaki komplo planları duyulmuş; ayrıca Gertrud Bäumer Bavyera'daki bu ilerleyişi acımasız güç savaşı olarak nitelendirmiştir. 9 Kasım 1923'te Hitler Birahane Darbesi'ni gerçekleştirmiştir ve Gertrud Bäumer artık yılmış bir şekilde bu durumu şöyle ifade etmiştir:

“Bu trajikomik hokkabazlık oyunundan daha da kötü olan gerçeklik ise bu sınıf mücadelesi ve cumhuriyetçi partilere bunun kabul ettirilmesidir. Cumhuriyeti savunmadaki güçleri gitmiş ya da mahvolmuştur. Almanya’daki ekonomik güç sahipleri olsa olsa akıl cumhuriyetçileridir.” (1 Aralık 1923)

Hareketin artan bu başarısıyla politik zaferdeki sevinç dalgasının (...) Almanların çöküşü olacağı konusunda uyarmıştır. Bu havanın kendisinden daha da tehlikeli olan gerçek, bu kötü durumu görmemeleri olmuştur. Bäumer, nasyonal sosyalizmi yapıcı olmaktan çok yıkıcı olduğunu ve önderinin sorumsuz bir biçimde faaliyette bulunduğunu söylemiştir.

Gertrud Bäumer, tartışmalı partilerin ortak bir ‘orta yol’ profilini gerçekleştiremeyeceği konusundaki gerçekliği öğrendiğinde orta yolun yenilenmesini umut etmiştir. Fakat temel ilke, her zaman anayasanın ruhunda bulunan vatandaşların özgürlüğünün korunması olmalıydı. Ayrıca nasyonal sosyalizmin bütün düşünce ve amaçlarına karşı gelmemiştir. Nasyonal sosyalistlerin sadece “kitle çalışması tekniği” ile başarılı olmadığını görmüştür. Nazi ideolojisinin, birçok farklı fikri tek potada eritip karma haline getirmesi, oldukça fazla çıkara hitap etmiştir. Hiçbir tartışma insan onurunu hiçe sayan Yahudi düşmanlığını ve bu partinin iç politik tiksinti verici politikasını, bir “hareket” olarak göstermek istemez. Tartışmasız sadece Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (NSDAP), parti politikasındaki açıklığı doldurabilmiş ve bunu da vaatlerle yapmıştır. Bäumer nasyonal sosyalistlerin ortaya çıkardığı bu ruhsal krizi ciddiye almıştır. Ona göre önemli olan parlamentarizmin iyileştirilmesi olmuştur.

“Nasyonal-sosyal” kavramının anlamsal yakınlığını, Yardım dergisi çevresinin tanımlamış olduğu gibi Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin (NSDAP) nasyonal-sosyal ilerlemesi bu partiye karşı farklı bir dikkat çekmiştir. Gertrud Bäumer temel farkı Naumann'daki “demokrasi ile nasyonal sosyalizm” birleşmesi ve bu bağlamda devam edebilmesinde görmüştür. Bäumer'e göre “taklitçi Hitler” “isterik palavracı” olarak nitelendirilmiştir.

13 Ekim 1930'da Alman Parlamentosu'nun açılışında toplanan paramiliter askeri örgütünün (SA) gürültüsünü gördüğünde şunları yazmıştır: “Şiddetli bir protesto, güç isteğine karşı durmaktadır.” Gertrud Bäumer nasyonal sosyalistlerle herhangi bir ihtilafı ya da bir işbirliğini reddetmiştir.