İçeriğe atla

Gemma Frisius

Aydaki çarpma krateri için Gemma Frisius (krater) sayfasına bakınız.
Gemma Frisiu
Gemma Frisius, (Maarten van Heemskerck, y. 1540–1545
DoğumJemme Reinerszoon
9 Aralık 1508(1508-12-09)
Dokkum
Ölüm25 Mayıs 1555 (46 yaşında)
Leuven
Ölüm sebebiBöbrek yetmezliği
Vatandaşlık17 il
EğitimEski Leuven Üniversitesi, Louvain Katolik Üniversitesi
Çocuk(lar)Cornelius Gemma
Kariyeri
Dalımatematik, tıp, kartografi, alet yapımı, felsefe, fizik, astronomi yerküre imalatı
Çalıştığı kurumLeuven'deki Üniversiteler
Akademik danışmanlarıFranciscus Monachus, Pierre de Corte
Doktora öğrencileriAndreas Vesalius, Gerardus Mercator

Gemma Frisius (/ˈfrɪziəs/; doğum adı Jemme Reinerszoon;[1] 9 Aralık 1508 – 25 Mayıs 1555), Hollandalı bir doktor, matematikçi, haritacı, filozof ve alet yapımcısıydı. Önemli küreler yaratmış, zamanının matematiksel aletlerini geliştirmiş ve matematiği yeni yollarla ölçme ve navigasyon için uygulamıştır. Bir astronomi aleti olan Gemma halkaları onun adıyla anılır. Frisius, Gerardus Mercator ve Abraham Ortelius ile birlikte genellikle Hollanda Haritacılık Okulu'nun kurucularından biri olarak kabul edilir ve okulun altın çağının (yaklaşık 1570'ler-1670'ler) temellerinin atılmasına önemli ölçüde yardımcı olmuştur.

Biyografi

Frisius, Dokkum, Friesland'da (bugünkü Hollanda), kendisi küçük yaşlardayken ölen yoksul bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Groningen'e taşındı ve daha sonra 1525'ten itibaren Leuven Üniversitesi (Louvain), Belçika'da eğitim gördü. 1536'da tıp doktoru derecesini aldı ve hayatının geri kalanında Leuven tıp fakültesinde kaldı ve burada tıp öğretmenliğinin yanı sıra matematik, astronomi ve coğrafya dersleri de verdi. En büyük oğlu Cornelius Gemma, ölümünden sonra çalışmalarının bir cildini düzenledi ve Batlamyus astronomi modelleri hakkında çalışmaya devam etti.

Gemma Frisius'un 1536 tarihli ünlü yerküresi

Leuven'deki en etkili öğretmenlerinden biri, 1527 civarında Leuven kuyumcusu Gaspar van der Heyden[2] ile işbirliği içinde ünlü bir küre inşa etmiş olan Franciscus Monachus idi. Monachus'un rehberliği ve Van der Heyden'in teknik yardımı altında Frisius, Tycho Brahe gibi çağdaş astronomlar tarafından kalite ve doğrulukları övülen küreler ve matematiksel aletler üretmek için bir atölye kurdu. Özellikle 1536 tarihli yer küresi ve 1537 tarihli gök küresi çok ünlüydü. Bunlardan ilkinde Frisius, Van der Heyden'in teknik yardımı ve o dönemde Frisius'un öğrencisi olan Gerardus Mercator'un gravürleriyle yazar olarak tanımlanır. İkinci kürede Mercator ortak yazarlığa terfi ettirilmiştir.

Gemma Frisius'un 1533 yılında nirengiyi (üçgenleme) ölçme bilimine kazandıran diyagramı

1533 yılında, bugün hala ölçmede kullanılan nirengi (üçgenleme) yöntemini ilk kez tanımladı (şemaya bakınız). Örneğin bu durumda Brüksel ve Antwerp şehirleri gibi bir temel çizgi oluşturduktan sonra, Middelburg, Ghent vb. gibi diğer şehirlerin konumu, taban çizgisinin her iki ucundan bir pusula yönü alarak ve iki yönün kesiştiği yeri çizerek bulunabilir. Bu sadece kavramın teorik bir sunumuydu — topografik kısıtlamalar nedeniyle Brüksel ya da Antwerp'ten Middelburg'u görmek mümkün değildir. Yine de bu şekil kısa sürede tüm Avrupa'da tanınır hale geldi.

Yirmi yıl sonra, yaklaşık 1553'te, bir hassas saatin boylam belirlemek için nasıl kullanılabileceğini tanımlayan ilk kişi oldu.[3] Jean-Baptiste Morin (1583–1656) Frisius'un boylam hesaplama yönteminin işe yarayacağına inanmıyordu ve “Şeytan bir boylam zaman ölçer yapmayı başarır mı bilmiyorum ama insanoğlunun bunu denemesi aptallıktır” diyordu.[4] John Harrison'ın yeterince hassas bir saat üretmesi iki yüzyıl sürdü.

Gemma halkaları

Frisius, çapraz çubuk, usturlap ve astronomik halkalar (“Gemma halkaları” olarak da bilinir) dahil olmak üzere birçok alet yarattı veya geliştirdi. Öğrencileri arasında Gerardus Mercator (işbirlikçisi oldu), Johannes Stadius, John Dee, Andreas Vesalius ve Rembert Dodoens vardı.

Frisius, 46 yaşında Leuven'de öldü. Oğlu Cornelius tarafından yapılan bir açıklamaya göre, Gemma en az 7 yıldır mustarip olduğu böbrek taşlarından öldü.[5]

Bir ay kraterine onun adı verilmiştir. 16'ncı yüzyılda yaşamış bilimsel alet yapımcısı Gualterus Arsenius onun yeğeniydi.

Çalışmaları

  • Cosmographia'dan bir sayfa
    Cosmographia'dan bir sayfa
  • Arithmeticae practicae methodus facilis'in ön kapak resmi
    Arithmeticae practicae methodus facilis'in ön kapak resmi
  • Carta Cosmographica, 1544
    Carta Cosmographica, 1544

Onurlandırılması

Antarktika'daki Güney Shetland Adaları'nda bulunan Frisius Noktası adını Gemma Frisius'tan almıştır.

Ayrıca bakınız

  • Gemma Frisius'tan Üçgenleme

Kaynakça

  1. ^ Peter Apian'ın “Cosmographia” adlı eserinin 1533 tarihli baskısında "Jemme Reinersz" olarak anılmaktadır.
  2. ^ There is no English biography of Van der Heyden (or Gaspar a Myrica c1496—c1549) but he has an entry in the Dutch Nationaal Biografisch Woordenboek 15 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  3. ^ Pogo, A. (1 Şubat 1935). "Gemma Frisius, His Method of Determining Differences of Longitude by Transporting Timepieces (1530), and His Treatise on Triangulation (1533)". Isis. 22 (2). ss. 469-506. doi:10.1086/346920. ISSN 0021-1753. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2024. 
  4. ^ "Longitude1". Groups.dcs.st-and.ac.uk. 5 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2013. 
  5. ^ Gemma Frisius, Tycho Brahe & Snellius & Their Triangulations, N.D. Haasbroek, Rijkscommissie Voor Geodesie, Delft, Netherlands, 1968, p. 10 22 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ Smith, David Eugene (1 Temmuz 1917). "Medicine and Mathematics in the Sixteenth Century". Ann Med Hist. 1 (2). ss. 125-140. OCLC 12650954. PMC 7927718 $2. PMID 33943138.  (here cited p. 130).
  7. ^ Usus annuli astronomici - Rainer Gemma Frisius. 1548. Erişim tarihi: 19 Mart 2013 – Internet Archive vasıtasıyla. annuli astronomici. 

Konuyla ilgili okumalar

  • N. Haasbroek: Gemma Frisius, Tycho Brahe and Snellius and their triangulations. Delft 1968.
  • Robert Haardt: The globe of Gemma Frisius. Imago mundi, Bd. 9, 1952.
  • W. Karrow: Mapmakers of the Sixteenth Century and Their Maps. Chicago 1993.
  • G. Kish: Medicina, mensura, mathematica: The Life and Works of Gemma Frisius. Minneapolis 1967, sowie sein Artikel in Dictionary of Scientific Biography
  • A. Pogo: Gemma Frisius, his method of determining longitude. In: Isis. Bd. 22, 1935, S. 469–485.
  • Moritz Cantor (1878), "Gemma-Frisius, Rainer", Allgemeine Deutsche Biographie (ADB) (Almanca), 8, Leipzig: Duncker & Humblot, ss. 555–556 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Gemma Frisius ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Galileo Galilei</span> İtalyan fizikçi ve astronom (1564–1642)

Galileo Galilei, İtalyan astronom, fizikçi, mühendis, filozof ve matematikçiydi.

<span class="mw-page-title-main">Gezegen</span> bir yıldız veya yıldız kalıntısının yörüngesinde dolanan gök cismi

Gezegen; genellikle bir yıldız, yıldız kalıntısı ya da kahverengi cücenin yörüngesinde bulunan, yuvarlak hâle gelmiş bir astronomik cisimdir. Uluslararası Astronomi Birliğinin (IAU) tanımına göre Güneş Sistemi'nde sekiz gezegen bulunur. Bunlar, karasal gezegenler Merkür, Venüs, Dünya ve Mars; dev gezegenler Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür. Gezegen oluşumu için bilimsel açıdan mevcut en iyi teori, bir bulutsunun kendi içine çökmesi sonucu bir yıldızlararası bulut meydana getirdiğini ve yıldızlararası bulutun da bir önyıldız ve bunun yörüngesinde dönen bir öngezegen diski oluşturduğunu öne süren bulutsu hipotezidir. Gezegenler bu disk içinde, kütleçekiminin etkisiyle maddelerin kademeli olarak birikmesi sonucu, yığılma (akresyon) olarak adlandırılan süreçte büyürler.

<span class="mw-page-title-main">Gerardus Mercator</span>

Gerardus Mercator, 16. yüzyıl Alman-Flemenk haritacı, coğrafyacı ve kozmograftır.

<span class="mw-page-title-main">İbnü'l-Heysem</span> Arap fizikçi, matematikçi ve astonom (965–1040)

İbn-i Heysem, Ḥasan Ibn el-Heysem, Batılıların söyleyişiyle Alhazen veya tam ismiyle Ebū ʿAlī el-Ḥasan ibn el-Ḥasan ibn el-Heysem, Arap matematikçi, astronom, ve İslam'ın Altın Çağının önemli fizikçilerinden biriydi. "Modern optiğin babası" olarak da anılır. Özellikle görsel algı dinamiklerine önemli katkılarda bulunmuştur. En etkili eseri, 1011–21 yılları arasında oluşturduğu ve Latince baskılar sayesinde günümüze kadar gelmiş Kitāb el-Manāzir olmuştur. Polimat, felsefe, teoloji ve tıp üzerine yaptığı birçok çalışmayı da kitaplarına kaydetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yıldız</span> nükleer füzyon ile karanlık uzayda etrafına ısı ve ışık saçan kozmik cisim, plazma küresi

Yıldız, ağırlıklı olarak hidrojen ve helyumdan oluşan, karanlık uzayda ışık saçan, gökyüzünde bir nokta olarak görünen plazma küresidir. Bir araya toplanan yıldızların oluşturduğu galaksiler, gözlemlenebilir evrenin hâkimidir. Dünya'dan çıplak gözle görülebilen yaklaşık 6 bin dolayında yıldız vardır. Dünya'ya en yakın yıldız, aynı zamanda Dünya üzerindeki yaşamın gerçekleşmesi için gerekli olan ısı ve ışığın kaynağı da olan Güneş'tir.

<span class="mw-page-title-main">Takımyıldız</span> Gökyüzünün bölündüğü 88 alandan her birine verilen isim

Takımyıldız, gökyüzünün bölündüğü 88 alandan her birine verilen isimdir. Terim genellikle, yanlış bir biçimde, görünüşte birbiriyle ilgili gözüken yıldız gruplarını tanımlamak için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Coma Berenices (takımyıldız)</span>

Coma Berenices ya da Berenis'in Saçı takımyıldızı, kuzey gökyüzünde 88 modern takımyıldızdan biri olarak tanımlanan eski bir asterizmdir. Aslan ve Çoban takımyıldızlarının ortasında durur. Dördüncü galaktik kuadrant'ta yer alması sebebiyle her iki yarımküreden de görülebilir. Adı Latince "Berenis'in Saçı" anlamına gelir ve Mısır Kraliçesi II. Berenike'nin uzun saçlarına kocasının savaştan sağ salim gelmesi için Afrodit'e adak olarak sunmasına atıfta bulunur. Batı astronomisine MÖ üçüncü yüzyılda Samoslu Conon tarafından tanıtılmış ve Gerardus Mercator ile Tycho Brahe tarafından bir takımyıldız olarak daha da doğrulanmıştır. Tarihi bir kişinin adını taşıyan tek modern takımyıldızıdır.

<span class="mw-page-title-main">Nicolaus Copernicus</span> Polonyalı matematikçi ve astronom (1473–1543)

Nikolas Kopernik, Kraliyet Prusyası'na bağlı Ermland Derebeyliği'nde Katolik piskopos danışmanı, boş zamanlarında matematik, astronomi ve harita bilimi ile meşgul olan bilim insanı.

<span class="mw-page-title-main">Leonhard Euler</span> Matematikçi ve Fizikçi

Leonhard Euler, çizge teorisi çalışmasını kuran bir İsviçreli matematikçi, fizikçi, astronom, coğrafyacı, mantıkçı ve mühendisti. Topoloji ve analitik sayı teorisi, karmaşık analiz ve sonsuz küçük hesap gibi matematiğin diğer birçok dalında öncü ve etkili keşifler yaptı. Bir matematiksel fonksiyon kavramı da dahil olmak üzere, modern matematiksel terminolojinin ve gösterim'in çoğunu tanıttı. Ayrıca mekanik, akışkan dinamiği, optik, astronomi ve müzik teorisi alanındaki çalışmalarıyla da tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Johannes Kepler</span> Alman gökbilimci, matematikçi ve astronom

Johannes Kepler ; Alman gök bilimci, matematikçi ve astronomdur. 17. yüzyılın bilimsel devriminde, "Astronoma Nova", "Harmonik Mundi" ve "Kopernik Astronomi Özeti" adlı çalışmalarına bağlı olarak şahsen ortaya çıkardığı Kepler'in gezegensel hareket yasaları ile tanınır. Bu çalışmaları Isaac Newton’un evrensel yer çekimi kuvveti teorisine dayanak sağlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hipparkos</span> 2. yüzyıl Yunan astronom, coğrafyacı ve matematikçi

İznikli Hipparkos veya Nikaialı Hipparhus bir Yunan astronom, coğrafyacı ve matematikçiydi.

<span class="mw-page-title-main">Jeremiah Horrocks</span> İngiliz astronom (1618-1641)

Jeremiah Horrocks, bazen Jeremiah Horrox adıyla verilen İngiliz astronom. Ay'ın Dünya'nın etrafında eliptik bir yörüngede döndüğünü gösteren ilk kişidir; ve 1639 yılında Venüs'ün güneşin önünden geçişini önceden gören tek kişidir. Arkadaşı William Crabtree ile birlikte bu olayı gözlemleyen ve kaydeden ilk kişiler olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Meridyen çemberi</span>

Meridyen çemberi, yerel meridyenden geçen transit olarak bilenen, yıldız geçidi zamanlaması için kullanılan bir alettir, aynı anda nadir'den açısal uzaklıklarını da ölçer. Bunlar meridyende ufkun kuzey noktasından(zenit) ve ufkun güney noktasından(nadir) geçen büyük daireyi işaretleme imkânı versin diye yapılmıştır. Meridyen teleskopları objeleri görüş alanına getirmek için dünyanın rotasına dayanır ve doğru batı ekseninde yatay olarak sabitlenmiştir. Benzer transit aleti, transit dairesi veya transit teleskobu aynı şekilde yatay eksende konuşlanmıştır ama eksen doğu-batı ekseninde sabitlenmek zorunda değildir. Örneğin ölçü teodoliti eğer teleskobu yatay eksen hakkındaki devrimlere hakimse transit aleti olarak iş görebilir. Daha az spesifik olmalarına rağmen, meridyen daireleri bu isimlerle bilinirler. Yıllarca transit zamanlaması göksel cisimlerin konumlarını belirlemede en doğru yöntemdi ve meridyen aletleri bu itinalı işi uygulamaya dayanır. Spektroskopi, fotografi ve yansıtmalı teleskopun mükemmelliğinden önce, konumları belirlemek gözlem evlerinin en önemli göreviydi.

<span class="mw-page-title-main">Bilim tarihi</span> bilimin ve bilimsel bilginin tarihsel gelişiminin incelenmesi

Bilim tarihi, hem doğa hem de toplumsal bilimler dahil olmak üzere bilimsel bilgi ve bilimin gelişiminin incelenmesidir. 18. yüzyıl ile 20. yüzyıl arası dönemde, öteden beri yanlış bilindiği düşünülen olguların bilimsel gerçeklerle değiştirilmesi yolunu izlemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Gonyometre</span> bir açıyı ölçen veya bir nesnenin hassas bir açısal konuma döndürülmesine izin veren bir araç

Gonyometre, bir açıyı ölçen veya bir nesnenin hassas bir açısal konuma döndürülmesine izin veren bir araçtır. Yunanca “Gonyometre” sözcüğü için “Açı ölçümü” ifadesi kullanılır. Örneğin Gonià ve Metro.

<span class="mw-page-title-main">Kopernik Devrimi</span>

Kopernik Devrimi, Dünya'yı kozmosun ve evrenin merkezinde durağan olarak tanımlayan Batlamyus gök modelinden, Güneş'in Güneş Sisteminin merkezinde olduğu Güneş merkezli modele doğru yapılan bir paradigma değişimini ifade eder. Bu devrim iki aşamadan meydana gelmektedir. Bunlardan ilki doğası gereği son derece matematikseldir ve Dünya'nın Güneş'in etrafında dönüşünün gözlemlenmesidir. İkinci aşama ise 1610 yılında Galileo'nun bir broşürünün yayınlanmasıyla başlar. Nicolaus Copernicus'un "De devrimibus orbium coelestium"unun yayınlanmasıyla başlayan "devrime" katkılar, bundan yaklaşık bir asır sonra Isaac Newton'un çalışmalarına kadar devam etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Rönesans şahsiyetleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu liste, Rönesans ile ilişkili önemli kişilerin bir listesidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.