Gelişmekte olan ülke

Gelişmekte olan ülkeler sınıflandırması, iktisadi ve hukuki parametreden gelişmiş ülkelere kıyasla bir kademe geride yer alan ülkeleri sınıflandırmak adına kullanılan ve dünyanın birçok ülkesini kapsayan bir sınıflandırmadır.

Gelişmekte olan ülkelerde, gelişmiş ülkelere kıyasla daha düşük bir yaşam standartı, insani gelişim endeksi ve tam olarak gelişememiş bir sanayi altyapısı mevcuttur. Gelişmekte olan ülkeler sınıflandırmasında yer alan ülkeler, ithalat ve ihracat hacimlerini zamanla arttıran devletlerdir.

Gelişmekte olan ülkelerin çoğunda sanayileşme oranı yükselmektedir. Bu ülkelerde sanayiyi geliştirmek adına atılan adımlardan dolayı köyden kente göç oranı oldukça fazladır ve artmaya da devam etmektedir. Eğitim sisteminde yapılan yenilikler ve sağlık alanındaki gelişmeler bu ülkelerde kendisini gösterir. Gelişmekte olan ülkelerde siyasi ve hukuki kurumlarda gelişmeler yaşanır. Şehirlerde hastane, okul, adliye gibi kamu kuruluşlarında kırsal bölgelere kıyasla daha fazla gelişmiş bir sosyal hizmet verilmektedir. İnşaat sektörlerinde hızlı büyümeler yaşanabilir. Ayrıca bu ülkelerde doğum oranlarında azalma ve ortalama yaşam süresinde artış gözlemlenir. Hızlı bir kentleşme ve ulaşım alanındaki gelişmeler de bu ülkelerde yoğun bir şekilde yaşanmaktadır.

Ülkenin sağlık ve eğitim durumu, teknolojik gelişimi, ulaşımı, hukuku gibi birçok faktör; ülkenin gelişmiş, gelişmekte ya da gelişmemiş bir ülke olmasını belirlemekte etkili olmaktadır. En önemli etken ise kişi başına düşen milli gelir miktarıdır. Bu miktarlar ülkede yaşayan vatandaşların ortalama gelir düzeyini de belirlemektedir.

İktisatçı, Doç. Dr. Fikret Başkaya tarafından yazılan "Avrupa Merkezcilik Resmî İdeoloji, Bilim ve Sosyalizm" eserinde Gelişme İktisadı ve İnsani Gelişme Endeksi'ni eleştirmiştir.

Az gelişmiş ülkelerde nüfus artış hızı fazlayken ölüm yaşı düşüktür. Gelişmekte olan ülkelerde ise doğum oranı azalırken yaşam süresi artar.

Gelişmekte olan ülkeler, ürettikleri teknoloji sayesinde, değerli ürünleri alıp satmaya eğilim gösterirler. Örneğin uçak, uydu, tıbbi cihazlar, ilaçlar gibi katma değeri yüksek düzeyde olan ürünlerin alışverişini yaparlar. Tarımsal verilerine bakıldığında, genel olarak tarım ürünü üretimi bu ülkelerde yüksektir. Gelişmekte olan ülkelerin ekonomisi tarıma dayalı olduğundan yurt dışına tarım ürünlerini ve ham madde kaynaklarını satmaya eğilim gösterirler; bu eğilimin gerekçesi ülkenin biraz daha geliştirilmesi ve ekonomik açıdan ilerletilmesidir.

İnsani gelişme endeksi ekonomik gelir düzeyinin yanında sağlık ve bilgi düzeyini de temel ilke olarak görür. Bir ülkenin gelişmişliğini gösteren en önemli özelliklerinden birisi de insani gelişme endeksidir. Bu endeks; ülkelerin vatandaşlarının hayat beklentilerinin, eğitim düzeylerinin, ülkenin kişi başına düşen milli gelirinin ortalama olarak hesaplanması ve ardından bu çıkan sonuca göre ülkelerin sıralamaya konulması sonucunda oluşturulur.

G20 ülkeleri şu şekildedir; Almanya, Türkiye, Arjantin, Avustralya, Brezilya, Çin, Endonezya, Fransa, Güney Afrika, Güney Kore, Hindistan, İngiltere, İtalya, Japonya, Kanada, Meksika, Suudi Arabistan ve Avrupa Birliği Komisyonu oluşturmaktadırlar.

Uluslararası ticarette az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere çeşitli kolaylıklar sağlanması yoluyla bu ülkelerin kalkınmasının teşvik edilmesi önemlidir. Bunun için uluslararası anlaşmalarda gelişmekte olan ülkelere yönelik özel ve lehte çeşitli ayrıcalıklı muamele yolu görülmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin yaşam standartlarının yükseltilmesi, ekonomik büyümelerinin teşvik edilmesi, bu ülkelerin özel ihtiyaçlarının dikkate alınması ve desteklenmesi modern uluslararası hukukun önemli prensipleri arasında olmuştur. Dünya Ticaret Anlaşması'nın (DTÖ) giriş kısmı da gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaçlarının dikkate alınmasının altını çizilmektedir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin çıkarlarının daha fazla gözetilmesi, uluslararası ticarette ve yatırımlarda adaletin daha fazla sağlanması, bu ülkelerin kendi kaynaklarının idaresinde özgür olmaları, “yeni uluslararası ekonomik düzenin” itici güçleri arasında olmuştur. Bu amaçla, bu ülkelere yönelik doğrudan yardımlara ilave olarak uluslararası ticarette;

• Gümrük tarifelerinde tercihli muameleleri
• Doğal kaynaklar için yeterli fiyatın sağlanması
• Belli bazı anlaşma yükümlülüklerinden geçici veya sürekli istisnalar
• Teknoloji transferi
• Özellikle en az gelişmiş ülkelerin borçlarının silinmesi gibi ülke ihtiyaçlarına göre özel muameleler yapılmaktadır.

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler birçok yönleriyle birbirlerinden ayrılmaktadır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler kendi içlerinde de birbirlerinden farklılıklar gösterebilir. Farklılıklar gösterdiği gibi aynı ülke içinde de hem gelişmiş olarak hem de gelişmekte olan kısım kısım bölgeler bulunmaktadırlar.

Bir ülkenin gelişmekte olduğunun birden çok göstergesi olabilir, işsizlik oranın ve kişi başına düşen milli gelirler bu faktörlerin başında gelmektedir.

Birleşmiş Milletler'e göre gelişmişlik seviyesine göre temel ölçüt olarak görülen kısım kişi başına düşen millî gelirleridir. Bu açıdan bakıldığında kişi başına düşen millî gelirin 1.000 ile 10.000 Dolar arasında olan ülkeler gelişmekte olan ülkeler diye sınıflandırılır. 10.000 doların üzerinde olan ülkeler ise gelişmiş ülkeler olarak bilmekteyiz. Aralarındaki farklar ne kadar birbirine yakın olsa da gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin bazı özelliklerini de sınıflandırmak mümkündür. Bu farklar kültürü ve doğayı sorgulama biçimi gibi sadece sosyolojik farklar değil aynı zamanda nesnel farklardır. Bu özelliklere de bakıldığında bir ülkenin gelişmişlik düzeyi hakkında bilgi sahibi olmak mümkündür.

Dört Asya Kaplanı ve yeni Avro Bölgesi Avrupa ülkeleri de dahil olmak üzere aşağıdaki ülkeler 90'lı yıllara kadar gelişmekte olan ülkeler ve bölgeler olarak kabul edilmişlerdir ve günümüzde IMF tarafından gelişmiş ekonomiler (gelişmiş ülkeler ve bölgeler) olarak listelenmiştir. Parantez içindeki zaman, gelişmiş ekonomiler olarak listelendikleri zamandır.

•  Hong Kong (1997'den beri)^[1]
•  İsrail (1997'den beri)^[1]
•  Singapur (1997'den beri)^[1]
•  Güney Kore (1997'den beri)^[1]
•  Tayvan (1997'den beri)^[1][2]
•  Kıbrıs Cumhuriyeti (2001'den beri)^[3]
•  Slovenya (2007'den beri)^[4]
•  Malta (2008'den beri)^[5]
•  Çekya (2009'dan beri)^[6] 2006'dan beri Dünya Bankası)^[7]
•  Slovakya (2009'dan beri)^[6]
•  Estonya (2011'den beri)^[8]
•  Letonya (2014'ten beri)^[9]
•  Litvanya (2015'ten beri)^[10]

Üç ekonomi, gelişmiş ekonomiler olarak listelenmeden önce veri eksikliğine sahiptir. Veri eksikliğinden dolayı, gelişmiş ekonomiler olarak listelenmeden önce gelişmiş ekonomiler mi yoksa gelişmekte olan ekonomiler mi olduklarını değerlendirmek zordur.

•  San Marino (2012'den beri)^[11]
•  Makao (2016'dan beri)^[12]
•  Porto Riko (2016'dan beri)^[12]

On ülke "yeni sanayileşmiş ülke" sınıflandırmasına dahildir. Ekonomileri henüz gelişmiş bir ülkenin statüsüne ulaşmış, ancak makroekonomik anlamda gelişmekte olan muadillerini geride bırakmış ülkelerdir:

•  Brezilya^[13]
•  Çin^[13]
•  Hindistan^[13]
•  Endonezya^[13]
•  Malezya^[13]
•  Meksika^[13]
•  Filipinler^[13]
•  Güney Afrika^[13]
•  Tayland^[13]
•  Türkiye^[13]

Beş ülke "gelişmekte olan pazarlar" gruplarına aittir ve birlikte BRICS ülkeleri olarak adlandırılır:

•  Brezilya (2006'dan beri)^[14]
•  Rusya (2006'dan beri)^[14]
•  Hindistan (2006'dan beri)^[14]
•  Çin (2006'dan beri)^[14]
•  Güney Afrika (2006'dan beri)^[14]