İçeriğe atla

Geleneksel Özbek kıyafetleri

Vikipedi'nin kurucularından Jimmy Wales, geleneksel Özbek kıyafetleri giymiş Özbeklerin yanında
1960 yılında basılmış Özbek kıyafetleri temalı bir Sovyet posta pulu

Geleneksel Özbek kıyafetleri, Orta Asya'daki en kalabalık halk olan Özbeklerin giydiği geleneksel giyim tarzından oluşmaktadır. Özbek kültürel geleneklerinin geleneksel moda duyarlılıklarını sergiler ve Özbek medeniyetinin önemli kültürel yönlerinden birini oluşturur. Özbeklerin giydiği iki geniş giysi türü vardır: geleneksel Özbek kıyafetleri olarak bilinen kıyafetler[1] ve batı kıyafetleri.

Erkekler için geleneksel kıyafetler arasında çeşitli başlık türleri bulunur; en yaygın olarak doppa olarak bilinen bir takke, çapan adı verilen uzun bir ceket, yaktak olarak bilinen bir gömlek, geleneksel bir kuşak ve bol pantolonlar. Kadınlar ise genellikle tüm vücudu kaplayan giysiler giyerler. Parlak renkli diz boyu elbiseler ve lozim olarak bilinen bol pantolonlar en yaygın kıyafettir. Özel günlerde, erkekler zengin işlemeli çapanlar[2] (bazı bölgelerde zarchopon olarak adlandırılır) giyerken, kadınlar saten ve ipekten yapılmış, genellikle zardozi olarak bilinen altın ipliklerle zengin bir şekilde işlenen ayrıntılı elbiseler tercih ederler.

Önceki nesil Özbekleri 20. yüzyıl boyunca neredeyse tamamen geleneksel kıyafetler giyiyorlardı. 19. yüzyılda Rus İmparatorluğu'nun Orta Asya'yı işgalinin ardından Batı giyim ve modası, özellikle genç ve daha eğitimli nesiller arasında giderek daha popüler hale gelir. Sovyetler Birliği döneminde Özbek kıyafetleri tipik olarak öncelikle faydacı değere odaklanmış ve uluslararası moda trendlerinden büyük ölçüde etkilenmemiş olsa da, son zamanlarda geleneksel kalıplara daha fazla vurgu yapılmıştır.[3]

Şapkalar

Doppa, Özbek şapkalarının en yaygın çeşitlerindendir. Özbek doppaları tipik olarak sivri kenarlı kare şeklindedir, ancak stilleri bölgelere göre farklılıklar gösterir. Başlangıçta sadece erkekler tarafından giyilse de birçok kadın da doppa giyer.[4] Özbek erkeklerinin giydiği diğer yaygın geleneksel şapkalar arasında çugirma, kalpak, karakul ve sonradan yaygın olan İslami takke yer almaktadır.

Sovyet hükûmeti 1920'lerden başlayarak yaygın bir örtünme karşıtı kampanya yürütmesine rağmen, erkek şapkalarına çok daha az ilgi gösterildi. Bazı etnik Özbek Komünist Partisi liderleri ve aktivistleri geleneksel sarık takarken, diğerleri yalnızca Batı tarzı takım elbiseler giydi. Bazı Cedidler bu tarz takım elbiselerin benimsenmesini bir ilerleme sembolü olarak desteklerken, diğerleri bunu bir tür Ruslaştırma olarak değerlendirmiştir.[5]

Buhara'nın son emiri Alim Han'ın çapan ve sarık giydiği bir fotoğraf, 1911

Erkek kıyafetleri

Özbek erkek kıyafetleri zaman içerisinde çeşitli değişimlere uğramıştır. Tarihsel olarak geleneksel kıyafetler çizgili çapan ve sarıktan oluşuyordu.[6] Zamanla pantolon ve gömlek daha popüler hale geldikçe giyim tarzları da değişmiştir. Çoğunlukla beyaz işlemeli, kapitone siyah bir başlık olan doppa, büyük ölçüde sarığın yerini almıştır. Günümüz Özbek erkekleri genellikle Batı tarzı pantolon giyerler.[2]

Kadın kıyafetleri

Tarihsel olarak Özbek kadınları, evin dışında tüm vücudu ve genellikle yüzü kaplayan[7] dokuma at kılından yapılmış örgü bir çaçvon ile tamamlanan bir parancı giyerlerdi. Ancak 1930'ların sonlarında Özbekistan'da Hücum hareketi nedeniyle giyilmesi durduruldu. Özbekistan'daki Özbek kadınları artık parancı giymese de cenazeler sırasında bazen giyilir.[8]

Günümüzde Özbek kadınları genellikle parlak renkli diz boyu elbiseler ve altına ishton veya lozim olarak bilinen bol pantolonlar giyerler. Bazı Özbek kadınları başörtüsü ve uzun kollu elbiseler giymeye başlasa da pek yaygın değil.[4]

Malzeme ve üretim yöntemler

Özbekistan hacim olarak dünyanın en büyük pamuk ve ipek üreticilerinden biridir, ancak pamuk üretimi zamanla azalmaktadır.[9][10] Yüzyıllar boyunca Özbekistan toprakları, Buhara ve Semerkant'taki ticaret merkezleriyle İpek Yolu'nun ayrılmaz bir parçasıydı. Semerkant şehri, bölgedeki ipek üreticilerinin uğrak noktası haline geldi ve bu da çeşitli desen ve dokuma tarzlarının aktarılmasına yol açtı.[11]

Galeri

Kaynakça

  1. ^ "Uzbek clothing is very colorful and traditional". Central-asia.guide (İngilizce). 8 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  2. ^ a b Condra, Jill (9 Nisan 2013). Encyclopedia of National Dress [2 volumes]: Traditional Clothing around the World [2 volumes] (İngilizce). Bloomsbury Publishing USA. s. 9. ISBN 978-0-313-37637-5. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  3. ^ Knowlton, MaryLee (2006). Uzbekistan (İngilizce). Marshall Cavendish. s. 72. ISBN 978-0-7614-2016-3. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  4. ^ a b Joseph, Suad; Naǧmābādī, Afsāna (2003). Encyclopedia of Women & Islamic Cultures: Family, Body, Sexuality And Health (İngilizce). BRILL. s. 44. ISBN 978-90-04-12819-4. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  5. ^ Cronin, Stephanie (24 Nisan 2014). Anti-Veiling Campaigns in the Muslim World: Gender, Modernism and the Politics of Dress (İngilizce). Routledge. s. 222. ISBN 978-1-134-65298-3. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  6. ^ Akiner, Shirin (28 Ekim 2013). Cultural Change & Continuity In Central Asia (İngilizce). Routledge. s. 207. ISBN 978-1-136-15042-5. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  7. ^ Kamp, Marianne (1 Ekim 2011). The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling under Communism (İngilizce). University of Washington Press. s. 29. ISBN 978-0-295-80247-3. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  8. ^ Kamp, Marianne (1 Ekim 2011). The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling under Communism (İngilizce). University of Washington Press. s. 290. ISBN 978-0-295-80247-3. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  9. ^ "Uzbekistan Cotton Area, Yield and Production". ipad.fas.usda.gov. 8 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  10. ^ Mentges, Gabriele; Shamukhitdinova, Lola (2017). Textiles as National Heritage: Identities, Politics and Material Culture (İngilizce). Waxmann Verlag. s. 32. ISBN 978-3-8309-8609-6. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  11. ^ Meller, Susan (15 Aralık 2018). Silk and Cotton: Textiles from the Central Asia that Was (İngilizce). Abrams. ISBN 978-1-68335-557-1. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan</span> Orta Asyada bir ülke

Özbekistan, resmî adıyla Özbekistan Cumhuriyeti, Orta Asya'da bir ülkedir. Yedi bağımsız Türk devletinden biridir. Kuzeyde Kazakistan, kuzeydoğuda Kırgızistan, güneydoğuda Tacikistan, güneyde Afganistan ve güneybatıda Türkmenistan ile komşudur. Lihtenştayn ile birlikte sadece denize kıyısı olmayan ülkelere sınırı bulunan iki ülkeden biridir. Seküler ve üniter bir cumhuriyet olan Özbekistan 12 il ve bir özerk cumhuriyete (Karakalpakistan) ayrılmıştır. Başkenti Taşkent'tir. Ülke tarihî önemi ve stratejik konumu nedeniyle zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Halkın %85'i Özbekçe konuşur. Rusça, yönetimde ve ülkenin farklı etnik grupları arasında ortak dil olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Tacik ve Kazak azınlıklar bulunur. Ülkede İslam en yaygın dindir, bunu %5 ile Rus Ortodoksluğu takip eder. Müslümanların çoğu Hanefilik mezhebindendir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Özbekistan bayrağı, Özbekistan'ın resmî devlet bayrağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kimono</span> Japonların geleneksel giysisi

Kimono (Japonca: 着物 -, Japonya'nın geleneksel giysisidir. Ki ve mono sözcüklerinden türetilmiştir. Japoncada aslen tüm kıyafetler için kullanılan kimono sözcüğü, sonradan hem kadınlar hem de erkekler tarafından giyilen uzun giysiyi tanımlamak için kullanılmaya başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sütyen</span> Kadınlar tarafından kullanılan bir giyecek

Sütyen, kadınlar tarafından meme ve göğüsleri örtmek, desteklemek ve kaldırmakta kullanılan bir giyecektir. Genelde iç çamaşırı sayılmakla beraber özellikle giyenin vücut hatlarını belirlemesi nedeniyle temel bir giyecek olarak da nitelendirilmektedir. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında geliştirilerek korsenin yerini almıştır. Dünyanın hemen her yerinde üst vücut parçası için en yaygın kullanılan iç çamaşırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Pantolon</span> belden başlayan ve paçaları ayak bileklerine inen giysi

Pantolon, belden başlayan ve paçaları ayak bileklerine inen giysi.

<span class="mw-page-title-main">Şalvar</span> ağı çok bol olan, bele bir uçkurla bağlanan geniş pantolon

Şalvar, genellikle ağı çok bol olan, bele bir uçkurla bağlanan geniş bir tür pantolondur. Özellikle Adana'dan başlayıp Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne kadar olan bölgede sıkça giyilen yöresel giysi türüdür. Şalvar bol olduğundan bağ bahçe ve tarlada çalışanlar için uygundur. Bu özelliği nedeniyle şalvarı hâlâ kırsal alanda tarım ve hayvancılık yapan insanlar kullanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çarşaf (giyim)</span>

Çarşaf, Irak, Suriye, Suudi Arabistan, İran, Afganistan, Pakistan, Moritanya, Çad, Cezayir, Sudan, Yemen gibi çoğunluğu Müslüman olan toplumlarda bazı kadınların giydiği bir tesettür türü. Çeşitli stilleri ve renkleri olmak ile birlikte sadece eller ve yüzün açık kalmasına izin verilir. Burka adı verilen modelde ise yüze bir peçe de takılarak, gözler de gizlenir. Çarşaf giyen bazı kişiler eldiven takarak ellerini de kapatırlar.

<span class="mw-page-title-main">Etek</span> bedenin belden aşağısına giyilen ve genellikle kadınlar için olan giysi

Etek, belden sarkan ve bacakların tamamını veya kısmen kaplayan boru veya koni şeklinde bir giysi. Kısa, uzun, deri, pileli gibi birçok çeşidi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Giyim</span>

Giyim, vücudun bir kısmını veya tamamını kapsayan her türlü kıyafet ve aksesuar. Giyim kuşamın en önemli ve muhtemelen en eski işlevi, vücudu doğa şartlarından korumasıdır. Hava koşullarından korumasının yanı sıra, spor ve yemek yapmak gibi tehlikeli faaliyetler sırasında deri ile çevre arasında bariyer görevi görerek güvenliği artırır. Ayrıca vücuda hijyenik bir bariyer sağlayarak vücuda toksinlerin ve mikropların girişini sınırlandırır. Giyim kuşamın en önemli işlevlerinden biri de kişinin stilini, zevklerini ve modayı yansıtmasıdır. Her halka ve ülkeye ait ulusal giyimler mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Takım elbise</span>

Takım elbise, bir frak gömleği veya tişört, takım elbise ceketi ve pantolonundan oluşan bir takım erkek giyim setidir. Eşit tekstil olduğunda ve yakalı bir gömlek, kravat ve elbise ayakkabı ile giyildiğinde, geleneksel olarak Batı kıyafet kurallarında gayriresmî olarak kabul edilir. Salon takımı 19. yüzyılda gündelik sporlar ve İngiltere'de ülke kıyafetleri olarak ortaya çıktı. 20. yüzyılın başlarındaki siyah kadın kıyafeti ceketini normal ofis gündelik kıyafeti olarak değiştirdikten sonra, koyu renkli, koyu renkli bir elbise profesyonel durumlar için iş kıyafeti olarak bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Çador</span>

Çador, Çadar ya da Çadur İran'da kadınlar tarafından giyilen bir çarşaftır. Kullanımı antik zamanlara, Ahameniş İmparatorluğu'na dayanır. Pehlevi Hanedanı döneminde Batılı kıyafetler tercih edilirken, İran İslam Devrimi'nden sonra yeniden yaygınlaşmıştır. Günümüzde İran'da örtünmek zorunlu olsa da, çador kullanımı zorunlu değildir, daha çok dini ya da geleneksel sebeplerle tercih edilir. Vücudun tamamını ve başı öreten şekildedir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan'da LGBT hakları</span>

Özbekistan'da erkekler arası cinsel ilişki yasadışıdır. Özbekistan Ceza Kanunu'nun 120. maddesine göre karşılıklı rıza gösteren iki erkek arasında cinsel ilişki, üç yıla kadar hapis ile cezalandırılır. Buna rağmen Ceza Kanunu'nda kadınlar arası cinsel ilişkiden bahsedilmemektedir ve böylece yasal olarak sayılır.

<span class="mw-page-title-main">Lederhosen</span>

Lederhosen, deriden yapılmış bir pantolondur. Kısa veya diz boyu olabilmekle birlikte daha uzun olanlar genellikle bundhosen veya kniebundhosen olarak adlandırılırlar. Bir zamanlar Orta Avrupa çapında yaygın bir günlük giysi olup günümüzde özellikle Almanya'nın Bavyera eyaleti ile ilişkili bir giysi olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Dirndl</span>

Dirndl, özellikle Bavyeralı kadınların giydiği üstü dar altı geniş olan geleneksel elbise. Avusturya ve Güney Tirol'de de yaygın olarak kadınlarca tercih edilir. Kökenini Alp köylülerinin geleneksel kıyafetlerinden alır. Günümüz Almanya'sında yılın her döneminde dirndl giymeyi tercih eden kadınlara rastlanır. Dirndl elbiseler geleneksel olarak bel seviyesinde dardır, etek ise diz kapağının altında tercih edilir ve dairesel kesimli bir görünüme sahiptir. Oktoberfest'te erkekler deri pantolon tercih ederken kadınlar dirndl giyerler. Bu tarz giyinmenin vücudu topladığı ve formda bir görüntü verdiği düşünülmektedir. Üç parçadan oluşan dirndl elbisesini özel olarak üreten giyim markaları bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Vışıvanka</span>

Vışıvanka, Ukrayna'da ve Belarus'da ulusal kostümleride kullanılan işlemeli gömlek. Ukrayna vışıvankalarında ukrayna nakşı kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Özbekistan ilişkileri</span>

Çin-Özbekistan ilişkileri Çin ile Özbekistan arasındaki ikili ilişkidir. Her iki ülke de Şanghay İşbirliği Örgütü üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan'da turizm</span>

Özbekistan genişletilmiş turizm endüstrisi potansiyeli olan bir ülkedir. Orta Asya şehirlerinin çoğu, İpek Yolu üzerinde Doğu ve Batı medeniyetlerini birbirine bağlayan ana ticaret noktalarıydı. Bugün Özbekistan müzeleri, bölgede yaşayan Orta Asya halklarının eşsiz tarihi, kültürel ve manevi yaşamının kanıtı olan iki milyondan fazla eseri saklamaktadır. Özbekistan tarihi, arkeolojik, mimari ve doğal hazineleriyle turistleri cezbetmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Tatar ulusal kıyafeti</span> Geleneksel Kıfayet

Kırım Tatar ulusal kıyafeti, Kırım Tatarlarının geleneksel giysisidir.

<span class="mw-page-title-main">Özbek mutfağı</span> Özbekistan yemekleri ve mutfak gelenekleri

Özbek mutfağı, Özbekistan'a özgü yemek pişirme tarzıdır. Özbek mutfağı, Orta Asya'daki diğer Türk halklarının mutfak geleneklerini paylaşmaktadır. Özbekistan'da yaygın olarak tahıl tarımı yapıldığından ekmek ve erişte önemli yer tutmaktadır ve Özbek mutfağı "erişte açısından zengin" olarak nitelendirilmektedir. Koyun eti, ülkede koyun bolluğu nedeniyle popüler bir et çeşididir ve çeşitli Özbek yemeklerinin bir parçasıdır. Özbekistan'ın özel yemeği, tipik olarak pirinç, et parçaları, rendelenmiş havuç ve soğan ile yapılan ana yemek olan pilavdır.

<span class="mw-page-title-main">Faroe geleneksel kıyafeti</span>

Faroe Kıyafeti Faroe Adaları'nın halk kıyafetidir.