İçeriğe atla

Gediz Deltası

Gediz Deltası
Alan türü Sulak alan
DevletTürkiye
İlİzmir
İlçeÇiğli, Menemen, Foça
Kapladığı alan 400 km2
İnternet sitesi
Belirlemeler
Resmî adGediz Deltası
Belirleme15 Nisan 1998
Referans no.945[1]
Harita
Gediz Deltası

Gediz Deltası, Gediz Nehri'nin İzmir'in Çiğli, Menemen ve Foça ilçeleri sınırlarında, İzmir Körfezi'nin doğusundan Ege Denizi'ne döküldüğü yerde oluşturduğu deltadır. Pek çok kuş türüne ev sahipliği yapan delta, Ramsar alanı, Önemli Kuş Alanı ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak koruma altına alınmıştır. Alanda yoğun tarım ve hayvancılık faaliyeetleri yapılmakta, sanayi tesisleri, kentsel ve kırsal yerleşimler bulunmaktadır. Gediz Deltası ayrıca farklı statülerde doğal ve tarihi sit alanlarına sahiptir. Alandaki en önemli tehditler yapılaşma baskısı, avcılık, kirlilik ve kuraklıktır.

Coğrafya

Gediz Deltası, 401 km uzunluğundaki Gediz Nehri'nin İzmir Körfezi'ne dökülürken oluşturduğu 400 km² alanı ifade eder. Ege Bölgesi'nin ikinci büyük akarsuyu olan Gediz Nehrinin 17.500 km² büyüklüğündeki havzasında toplanan sular bu noktadan denizle buluşur. Delta kareye benzer bir çöküntü alanında oluşmuştur. Delta çevresinde volkanik kütleler bulunur. Foça Tepeleri kuzeybatıdan, Dumanlı Dağ kuzeydoğudan, Yamanlar Dağı doğudan deltayı kuşatır. Delta Üçtepeler-Maltepe doğrultusunda Yeditepeler sırtıyla iki bölüme ayrılmıştır.[2] 2022 yılında yapılan bir çalışmaya göre korunan alanının %25'i derin su yüzeyinden oluşmakta, bu sırasıyla sığ sular ve meralar takip etmektedir.[3] Aynı çalışmaya göre 1987 yılından beri alandaki en büyük değişim sazlıklarda gerçekleşmiştir.

Arazi Kullanımı ve Arazi Örtüsü[3]2021 (%)
Derin Su Yüzeyi 25
Sığ Su Yüzeyi 20
Mera 17
Sazlık 6
Tarım Arazisi 13
Tuzla Alanı 12
Çıplak Arazi/İnsan Yapısı 8

Ekosistem

Gediz Deltası'nda flamingolar

Gediz Deltası sucul ve karasal olmak üzere iki temel ekosistemden oluşmaktadır.[4] Sucul ekosistem tatlı ve tuzlu su bölgelerini içermektedir. Sığ su bölgeleri 3 doğal lagün olan Homa Dalyanı, Çilazmak Dalyanı ve Kırdeniz Dalyanı ile birlikte sazlıklar, su tavaları, bataklıklar ve kumullardan oluşmaktadır. Bu alanlar tuzculdur. Bataklıklarda deniz börülcesi yaygın dağılım gösterir. Ayrıca nehrin eski ve yeni yatakları, drenaj kanalları, sulama hatları, bazı sazlıklar ve Seyrek Mahallesi yakınlarında bulunan Sazlıgöl ve Küçük Sazlıgöl alandaki tatlı su habitatlarını oluşturmaktadır.[5] Bunlardan sazlıkların bir kısmı ve Küçük Sazlıgöl mevsimsel olarak kurumaktadır.[6] Sulak alandaki tuzcul ekosistem Foça tepelerinden Mavişehir'e kadar neredeyse kesintisiz uzanmaktadır. Zaman içinde insan müdahalesiyle alan kullanımı değişkenlik göstermiş ve tuz tavaları, Doğal Yaşam Parkı ve okaliptus plantasyonundan oluşan piknik alanı gibi yeni bölgeler oluşmuştur. Bunlar içinde tuz tavaları su kuşlarının beslendiği önemli bir habitat haline gelmiştir. Ayrıca tuz tavaları içinde yapay olarak oluşturulan adalarda filamingolar ve diğer su kuşları üremektedir.[5]

Karasal ekosistem frigana, maki ve ruderal ekosistemlerden oluşmaktadır.[4] Alanda Akdeniz tipi vejetasyon gözlemlenmektedir. Tuzluluğun az olduğu bölgelerde ılgın türünün baskın olduğu çalı tipi vejetasyon görülür. Sakız, menengiç, kermes meşesi, kuşburnu ve fıstık çamı diğer yaygın bitki türleridir. Okaliptus ise plantasyon olarak Orta Gediz Deltası bölgesini kurutmak amacıyla dikilmiştir.

Türkiye'de gözlenen 494 kuş türünden 300'ü Gediz Deltasında gözlemlenmiştir. Pek çok kuş türüne ev sahipliği yapan deltadaki Çamaltı Tuzlası'nda İzmir Kuş Cenneti yer almaktadır.[7] Gediz Deltası flamingoların Türkiye'de ürediği iki alandan biridir. Yine benzer bir şekilde nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan tepeli pelikanların Türkiye'de ürediği beş alandan biridir.[5] Türkiye'deki kuş üreme faaliyetinin üçte biri deltada gerçekleşmektedir.[8] Dünya genelindeki flamingoların yüzde onu deltada bulunmaktadır.[9] Çakal, tilk, yaban domuzu, yaban tavşanı, yaban kedisi, porsuk, su sansarı ve kaya sansarı da alanda bilimsel çalışmalarla tespit edilmiş memelilerdir.[6]

Kullanım

Delta sınırları içinde pek çok faaliyet gerçekleşmektedir. Kıyı şeridinde bulunan Çamaltı Tuzlası'nda tarihsel olarak gerçekleştirilen tuz üretimi günümüzde de devam etmektedir. Ayrıca dalyanlarda ve körfez içinde geleneksel küçük balıkçılık yapılmaktadır. Sulak alanların dışında kalan bölgelerde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yanı sıra alanın güneyinde Atatürk Organize Sanayi Bölgesi, kuzeydoğusunda ise deri sanayi yer almaktadır.

Tarihçe

Her deltada olduğu gibi Gediz Nehri de burada yatak değiştirerek akar. Önceki yatak Menemen'den güneye doğru, körfezin ortasında, Karşıyaka'nın batısında denize ulaşmaktaydı.[2] 1886'da nehir önceden de kullandığı başka bir yatağa çevrilmiştir. Nehir çok fazla taşkın yaptığından halk tarafından "Cadı Gediz" olarak isimlendirilmiştir. 19. yüzyılın sonlarına doğru nehrin taşıdığı alüvyonlar körfezin sığlaşmasına neden olmuş, gemi geçişleri sorun olmaya başlamıştır. Küçük Menderes'in Efes Limanı'nı, Büyük Menderes'in Milet Limanı'nı yok ettiği gibi, Gediz Nehri'nin de İzmir Limanı'nı yok edeceğinden korkulmuştur. Yapılan kanallar ve setlerle ırmağın akış yönü değiştirilmiştir. Osmanlı Devleti'nin en büyük akarsu çalışması olan nehir yatağı değişikliği yirmi yılda bitirilmiştir.[10]

1998'de Ramsar alanı ilan edilen deltanın Dünya Mirası olarak listelenmesi için Kasım 2019'da resmî başvuru yapılmıştır.[1][11] Delta ayrıca Önemli Kuş Alanı statüsündedir.[12]

Kaynakça

  1. ^ a b "Gediz Delta" (İngilizce). Ramsar Sites Information Service. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2018. 
  2. ^ a b KAYAN, Prof. İlhan; ÖNER, Prof. Ertuğ. "SEDİMANTOLOJİK VE PALEONTOLOJİK VERİLERLE GEDİZ DELTA OVASINDA (İZMİR) ALÜVYAL JEOMORFOLOJİ ARAŞTIRMALARI". Ege Coğrafya Dergisi. 8 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018. 
  3. ^ a b Tağil, Şermin; Aytan, Berkay (18 Aralık 2022). "Gediz Deltası Koruma Alanında Habitat Değişikliğine Bağlı Ekosistem Hizmet Değerindeki Değişiklikler". Ege Coğrafya Dergisi. 31 (2): 371-383. doi:10.51800/ecd.1176014. ISSN 2636-8056. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2024. 
  4. ^ a b Doğa Derneği (2023). Dünya Mirası Gediz Deltası (PDF). 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Şubat 2024. 
  5. ^ a b c "GEDİZ DELTASI – T.C. İzmir Kuş Cennetini Koruma ve Geliştirme Birliği – İZKUŞ". 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024. 
  6. ^ a b Doğa Derneği (2022). 2022 Yılı Gediz Deltası Biyoçeşitlilik Araştırmaları ve Farkındalık Çalışmaları (PDF). 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2024. 
  7. ^ "İzmir Kuş Cenneti". visitizmir.org. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2018. 
  8. ^ "Soyer: 'İzmir'de doğan her çocuk, flamingolarla birlikte büyüdüğünü bilmeli'". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 10 Aralık 2021. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
  9. ^ "İzmirliler UNESCO adayı Gediz Deltası'nda buluşuyor". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 14 Aralık 2021. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
  10. ^ "Gediz Nehri ve İzmir Körfezi". milliyet.com.tr. 31 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018. 
  11. ^ "İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer açıkladı: Gediz Deltası UNESCO Yolunda". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 26 Kasım 2019. 28 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2019. 
  12. ^ "Gediz Delta" (İngilizce). BirdLife International. 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2020. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Gediz Nehri</span> Türkiyede bir nehir

Gediz Nehri, Anadolu'dan Ege Denizi'ne dökülen Büyük Menderes Nehri'nden sonra ikinci büyük akarsudur.

<span class="mw-page-title-main">Dalyan, Ortaca</span> Dalyanın mahallesi

Dalyan, Muğla ilinin Ortaca ilçesine bağlı bir mahalledir. Türkiye'de Dalyan adında birçok yer bulunmaktadır. Dalyan kelimesi Rumca olup özel balık yakalama düzenekleri olan doğal sahalara denmektedir. Genelde deniz kenarında sazlık doğal yapısında olurlar.

<span class="mw-page-title-main">Manyas Kuşgölü</span> Türkiyede bir göl

Manyas Kuşgölü, tamamı idari olarak Balıkesir ilinin Bandırma ilçesi sınırlarında yer alan tektonik göl. Göl, Marmara Denizi'nin güneyinde, Uludağ ile Biga Yarımadası arasında uzanan bir çöküntü alanında yer almaktadır. Bu çöküntünün tabanını Kuş ve Uluabat (Apolyont) Gölleri ve bu göllerin çevresinde yer alan geniş ovalar, kenarlarını ise yüksek dağ ve yaylalar oluşturmaktadır. Doğu batı doğrultusunda uzanan gölün uzunluğu 20 km, genişliği ise 14 km'dir.

<span class="mw-page-title-main">İzmir Körfezi</span> Ege Denizinin bir körfezi

İzmir Körfezi, Türkiye'de Karaburun Yarımadası ile Foça arasından başlayarak İzmir'i merkezden çevreleyen ve Ege Denizi'nin devamı olan bir körfezdir.

<span class="mw-page-title-main">Delta (coğrafya)</span> bir nehrin ağzında oluşan yerşekli

Delta ya da çatal ağız, bir ırmağın çatallanarak denize döküldüğü yerdir. Eski Yunan tüccarların Nil Nehri'nin denize ulaşan kısmında üçgen biçiminde kara parçaları olduğunu gördüler. Oluşan şekiller Yunan alfabesinin dördüncü harfi Δ (delta) ile aynı olduğu için tüccarlar buraya delta adını verdiler.

Çamaltı Tuzlası, İzmir'in Çiğli ilçesinde bulunan bir tuzladır. Gediz Deltası'nda 58 km²'lik alanıyla Türkiye'nin en büyüğüdür. Evliya Çelebi'nin Seyahatnâme adlı eserinde tuzladan "Tuzla-i Melemeniye" olarak bahsedilir. 1863'te İtalyanlar tarafından inşa edilen havuzlar ve tesisler ile tuzlada üretim başlamıştır. 1952'de genişletme çalışmaları yapılmıştır. Çamaltı Tuzlası, 2003 yılı itibarıyla 514.085 ton tuz üretimiyle ülke üretiminin %25'ini karşılamaktadır. TEKEL'in işlettiği tuzla, 2009'da yirmi iki yıllığına özelleştirilmiştir. Ayrıca 205 kuş türünü içinde barındıran İzmir Kuş Cenneti ve Homa Dalyanı da Çamaltı Tuzlası içinde yer alır.

Göksu Deltası veya Silifke Ovası, Göksu Nehri'nin, Mersin ili, Silifke ilçe sınırlarında Akdeniz'e döküldüğü alanda oluşturduğu deltadır. Türkiye için, Çukurova'dan sonra Akdeniz kıyısındaki ikinci büyük deltadır. 1994'te Ramsar alanı ilan edildi.

<span class="mw-page-title-main">Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Millî Parkı</span> Türkiyede bir milli park

Dilek Yarımadası - Büyük Menderes Deltası Millî Parkı, Aydın il sınırları içinde Dilek Dağı'nın Ege Denizi'ne uzandığı son noktada yer alan millî parktır. 27.675 hektarlık bir alana sahiptir. Bu alanın 10.985 hektarı 19.05.1966 yılında Millî Park ilan edilen Dilek Yarımadasına, 16.690 hektarı 1994 yılında Millî Park ilan edilen Büyük Menderes Deltasına aittir.

<span class="mw-page-title-main">Tuna Deltası</span>

Tuna Deltası Avrupa’nın en büyük ikinci nehir deltasıdır. En büyük delta İdil Deltası’dır. Deltanın büyük kısmı Romanya’da, kuzey kesiminin batı tarafı ise Ukrayna’da yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Sultansazlığı Millî Parkı</span> Türkiyede bir ulusal park

Sultan sazlığı, İç Anadolu Bölgesinde Kayseri il sınırları içerisinde Develi, Yahyalı ve Yeşilhisar ilçelerinin oluşturduğu üçgen içerisinde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Akyatan Gölü</span> Çukurova delta ovasındaki Türkiyenin en büyük lagün gölü

Akyatan Gölü, Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin oluşturduğu Çukurova delta ovasında yer alan Türkiye'nin en büyük lagün gölüdür. Delta alanlarının deniz kıyısına yakın alanlarda göller, bataklıklar ve lagünler oluşur. Göl Adana ilinin Karataş ilçesi sınırlarında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Simenit Gölü</span> Samsun Termede bir kıyı set gölü

Simenit Gölü, Yeşilırmak deltasının doğu kısmında bulunan, idari olarak Samsun'un Terme ilçesinde yer alan, sazlık ve bataklıkların geniş yer kapladığı bir kıyı set gölüdür. 1-2 metre yer yer de 5 metre derinliğe ulaşmaktadır. Geçmiş yıllarda göl için; Semenlik, Simenlik, Karasu ve Arapsazı isimleri de kullanılmıştır. Simenit gölünde drenaj kanalları açılması ve taşınan alüvyal malzemeler sulak alanları daraltmış, iki ayrı göl oluşmuştur. Diğer Gölün ismi Akgöl'dür. Göl çevresinde 3355 hektarlık Yaban Hayatı Geliştirme Sahası oluşturulmuştur. Simenit ve Akgöl çevresi Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve Doğal Sit Alanı olarak koruma altında olup 15 Mart 2023 tarihinde "kesin korunacak hassas alan" ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yay Gölü</span>

Yay Gölü, Türkiye'nin Kayseri ilinde yer alan bir göldür. Erciyes Dağı'nın güneyinde, Develi-Yahyalı-Yeşilhisar-İncesu kasabaları arasında uzanan volkanik kapalı havzaya Sultan Sazlığı-Yay Gölü adı verilmektedir.

Kızılırmak Deltası, diğer adıyla Bafra Ovası, Kızılırmak'ın Karadeniz'e döküldüğü yerde, taşıdığı alüvyonlarla oluşturduğu, delta ovası ve sulak alanlar kompleksidir. Samsun ilinde Ondokuzmayıs, Bafra ve Alaçam ilçeleri sınırlarındadır. 56.000 hektarlık alanıyla Türkiye'nin en büyük deltalarındandır.

<span class="mw-page-title-main">Paradeniz</span>

Paradeniz, Göksu Deltası'nda, Mersin ili sınırlarında bulunan lagün gölüdür. Deltada bulunan dört gölden birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Saloum Delta Millî Parkı</span> Senegalde bir milli park

Saloum Delta Millî Parkı ya da Parc National du Delta du Saloum, Senegal'de 76.000 hektarlık bir alana yayılmış olan bir millî parktır. 1976 yılında kurulan millî park, Saloum Deltası içerisinde; Saloum Nehri ve Kuzey Atlantik kıyısında yer almaktadır.

İzmir, Ege Bölgesi'nin Ege Bölümü içerisinde yer almaktadır. İlin yüzölçümü 11.891 km² olup 1.544 km² ile Bergama en geniş yüzölçümüne sahip ilçe durumundadır. En doğudaki ilçesi Kiraz, en batıdaki ilçesi Çeşme, en kuzeydeki ilçesi Bergama ve en güneydeki ilçesi Selçuk olan il kuzeyde Balıkesir, doğuda Manisa, güneyde Aydın illeri ile komşuyken batıda Ege Denizi ile çevrilidir.

<span class="mw-page-title-main">Poda Koruma Alanı</span>

Poda Doğa Koruma Alanı, 1989 yılında Bulgaristan Su ve Çevre Bakanlığı tarafından ilan edilen bir doğa koruma alanıdır. Bulgaristan'da tamamen bir sivil toplum kuruluşu olan Bulgaristan Kuşları Koruma Derneği (BSPB) tarafından yönetilen ve sürdürülen ilk korunan alandır. BSPB, Bakanlar Kurulu Yönetim Planı tarafından kabul edilen faaliyetleri hazırlar ve uygular, ancak fonunu tamamen giriş ücretleri, satılan hediyelik eşyalar ve bağışlardan alır. Bu düzenleme ile doğanın korunması, çevre eğitimi ve eko-turizm için sürdürülebilir bir model olmayı hedeflemektedir.

Bakırçay Deltası, Bakırçay'ın İzmir'in Dikili ve Bergama ilçeleri sınırlarında, Çandarlı Körfezi'nin kuzeydoğusundan Ege Denizi'ne döküldüğü yerde oluşturduğu deltadır. Deltanın yüzölçümü yaklaşık 30 km2'dir. Küçük sumru ve akça cılıbıtların üreme alanı olan delta, ayrıca flamingoların kışı geçirdiği bir alandır. Deltada dört endemik balık türü yaşamaktadır. Delta Önemli Kuş Alanı statüsündedir.

<span class="mw-page-title-main">Karacabey Longoz Ormanları</span> Bursada subasar ormanı

Karacabey Longoz Ormanı Bursa'nın Karacabey ilçesinde bulunan longoz ormanıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.