İçeriğe atla

Gaziantep kastelleri ve livasları

Gaziantep kastelleri ve livasları, Türkiye'nin Gaziantep şehrinde bulunan yer altı su yapılarıdır[1].

Suyun buharlaşmadan iletilmesi amacıyla inşa edilmiştir.[2] Su tünellerine livas, suyun halkın kullanımına sunulduğu yapılara kastel denmektedir.[3] Kastellerin 13. ve 16.yy'larda yapıldığı bilinmektedir.[4] Günümüz gelebilmiş altı tane kastel mevcuttur.[2] UNESCO, 2018'de kastel ve livasları Dünya Mirası Geçici Listesi'ne eklemiştir.[3]

Kastel kelimesi, Kilis ilinde çeşmeler için kullanılmakla birlikte, Gaziantep'te yer altı kanalları ile gelen suya ulaşmak için kısmen veya tamamen yeraltında yapılan ve 10-40 basamakla inilen "büyük su tesisleri" anlamında kullanılmaktadır.[5] Geçmiş yıllarda yaklaşık olarak 20 adet kastel olduğu bildirilmiştir. Ancak 1935'li yıllarda yeni su yolları ve şebekeler açıldığı sırada, bu önemli miras ve emanetlerin yarısından çoğu kaybedilmiştir. Günümüze yalnızca 6 tanesi taşınabilmiştir. Gaziantep kent merkezindeki tek su kaynağının Alleben deresi olması ve şehrin jeolojik yapısının yer altında tüneller açmaya uygun olmasından ötürü, şehir dışından getirilen bu kanallar ile gelen su, yeryüzüne çıkmadan evlere, camilere ve kastellere dağıtılmıştır.[5] Su, kastele gelmeden önce iki kola ayrılır; ilk kol içme ve kullanma suyu olarak havuzlara gider, ikincisi ise temizlik amacıyla kullanmak için tuvaletlere dağıtılırdı.[5] Tuvaletlere gelen su ise, önce çimecelik adı verilen yaklaşık 1.20 metre derinliğinde ve kayaya oyulmuş havuzlara gelmekteydi.[5]

Gaziantep’te tarihi kent dokusunda birçok cami, han, hamam, medrese, kastel, çeşme ve özel kullanımdaki evlerin kuyularına su sağlayan yer altı su kanalları bulunmaktadır. Yerel dilde livas adı verilen yer altı su kanalları, şehir dışındaki kaynaktan şehre su taşımakta kullanılmış ve şehir içinde birçok farklı hatta ayrılarak kente su sağlayan bir su yolu ağı oluşturmuştur. Bütün kullanıcıları ilgilendiren bir sistem olması ve yaşamın temel gereklerinden biri olan su ile ilgili olması nedeni ile suyun dağılımı ve kullanımı ile ilgili birtakım kurallar oluşmuştur. Bu kurallar kent içinde su yollarının oluşumunu doğrudan etkilemiştir.[6]

Livas ve kastel sistemi, Gaziantep gibi kurak iklime sahip olan bir kentte kültürel bir gelenek olması yönüyle istisnai bir örnektir. Bu sistem yer altında yüzlerce yıl boyunca geliştirilmiştir ve inşasında sürekli olarak aynı açıda eğimi korumak, inşa edilen her yeni yapıya su tedarik edebilmek için sistemi uzatarak geliştirmek, kastellere giren temiz su livaslarını çıkışta pis su olarak ayrı bir kanala almak, halkın farklı su kullanım ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde tasarlanmış bir yer altı su yapısı oluşturmak, büyük ve faydalı bir mühendislik başarısı olmuştur.

Gaziantep'te bulunan ve günümüze kadar ulaşan altı tane kastel yapısı vardır, bunlar;

  1. Bişirici (Pişirici) Kasteli ve Mescidi[7]
  2. İmam-ı Gazali (Gazali) Kasteli ve Mescidi
  3. Ahmet Çelebi Kasteli
  4. Kozluca Kasteli ve Mescidi (Tahtani Mescit)
  5. İhsanbey (Esenbek) Kasteli ve Mescidi
  6. Şeyh Fethullah Kasteli ve Mescidi'dir.[8]

Kaynakça

  1. ^ "Gaziantep Yeraltı Su Sistemleri: Kasteller ve Livaslar (Gaziantep) [2018]". 27 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024. 
  2. ^ a b "Kasteller ve Çeşmeler". Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2018. 
  3. ^ a b "The Underground Water Structures in Gaziantep; Livas' and Kastels" (İngilizce). UNESCO. 5 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2018. 
  4. ^ "Gaziantep'in yer altı su yapıları: Kastel ve Livas - [İLKHA] İlke Haber Ajansı". ilkha.com. 11 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2024. 
  5. ^ a b c d "Gaziantep'te Kastel Adı Verilen Su Tesisleri" (PDF). 1984. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Şubat 2024. 
  6. ^ "Gaziantep Tarihi Su Sisteminin Osmanlı Dönemindeki Yönetimi". Meltem Uçar. 10 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024. 
  7. ^ "Pişirici Kasteli". Gaziantep Şahinbey Belediyesi. 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024. 
  8. ^ Altan, Hilal Merve (2019). "Kaya Oyma Su Yapılarında Hasar Tespiti". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2024. 

[1]

  1. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :1 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çeşme</span> suyu akıtan mimari yapı

Çeşme, borularla gelen suyun bir oluk ya da musluktan aktığı düzenek. Evin mutfak, banyo, tuvalet gibi kısımlarında bulunduğu gibi umumi çeşmeler de vardır. Genellikle yol kenarlarında herkesin yararlanması için yapılan çeşmelerin yanı sıra bazen mahalle, köy meydanı, yayla gibi ortak yaşam alanlarında da bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Musluk</span>

Musluk, herhangi bir sıvı ya da gaz akışkanın akışını kontrol eden bir vanadır. Tesisat borularının bitiş noktasında ya da akışkanı muhafaza eden tankın/deponun çıkış noktasında ya da tesisat üzerinde herhangi bir bağlantı elemanı üzerinde bulunabilir.

<span class="mw-page-title-main">Hierapolis</span> Denizlide bir antik Roma kenti

Hierapolis, Pamukkale (Denizli) yakınlarında bulunan ve Frigler döneminde ana tanrıça Kibele kültünün merkezlerinden biri olarak faaliyet göstermiş bir antik kenttir. Antik coğrafyacı Strabon ile Ptolemaios verdikleri bilgilerde, Karia bölgesine sınır olan Laodikeia ve Tripolis kentlerine yakınlığı ile Hierapolisin bir Frigya kenti olduğunu ileri sürülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Soğutma kulesi</span> Su kulesi

Soğutma kuleleri, çeşitli amaç ve büyüklükteki endüstriyel tesislere soğutma suyu sağlamak için tasarlanmış yapılardır. Değişik ölçülerde olabilir; 100 metre çapına ve 120 metre yüksekliğe erişen kuleler mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Hidroelektrik santrali</span>

Hidroelektrik santrali, barajda biriken su yer çekimi potansiyel enerjisi içermektedir. Su, belli bir yükseklikten düşerken, enerjinin dönüşümü prensibine göre Yerçekimi Potansiyel Enerjisi önce kinetik enerjiye daha sonra da türbin çarkına bağlı jeneratör motorunun dönmesi vasıtasıyla potansiyel elektrik enerjisine dönüşür. Buna da yenilenebilir enerji sınıfına giren hidroelektrik enerji santrali denir. Fizikten bilindiği gibi 1 kg'lık bir kütle, 1 m yükseklikten düştüğünde:

<span class="mw-page-title-main">Kunduz</span> Su kıyılarında yaşayan yarı sucul kemirgen cinsi

Kunduz, kunduzgiller (Castoridae) familyasından Castor cinsine mensup, Kuzey yarımküre su kıyılarında yaşayan kemiricilerin ortak adıdır. Yaşayan iki türü vardır: Eski Dünya kunduzu ile Yeni Dünya kunduzu.

<span class="mw-page-title-main">Cloaca Maxima</span> Dünyanın en eski kanalizasyon sistemlerinden biri

Cloaca Maxima, dünyanın en eski kanalizasyon sistemlerinden biridir. Antik Roma'da, yerel bir bataklığın drenajı ve döneminde dünyanın en kalabalık şehirlerinden birinin atık sularının tasfiyesi için yapılmış olup, atık suları şehrin içinden akan Tiber Nehri'ne taşırdı.

Tarih boyunca tüm kültürlerde olduğu gibi insan yaşamını ve yerleşimini belirleyici öğelerinden birisi tuz ise diğeri de su olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İçme suyu</span>

İçme suyu, içilmesi ya da yemeklerde kullanılması güvenli olan ve sağlık sorunlarına yol açmayan sulardır. Küresel olarak insanların %89'u iyileştirilmiş içme suyu kaynağına erişebilmektedir. Yaklaşık %71'i musluk suyu gibi gerektiğinde kullanılabilir kaynaklara erişebilirken, 1.3 milyar kişi su kuyularına ya da herkese açık musluklara erişebilmektedir. En az 2 milyar insan ise hala güvenli olmayan kirlenmiş içme suyu kaynaklarını kullanmaktadır. Bu da, kolera ya da tifo gibi enfeksiyöz ishallere sebep olmakla beraber yılda 502.000 kişinin ölümüne sebep olmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Gaziantep</span> Gaziantep ilinin merkezi olan şehir

Gaziantep ya da eski ve halk arasındaki kısa adıyla Antep Türkiye'nin Gaziantep ilinin merkezi olan şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Laodikya</span> Türkiyede bir antik kent

Laodikeia, veya Lykos'un kıyısındaki Laodikeia, Lycus nehri kenarında (Çürüksu) kurulmuş bir antik kenttir.

<span class="mw-page-title-main">Su kemeri</span> üzerinde su yolu bulunan kemerli köprü

Su kemeri üzerinde su yolu bulunan kemerli köprüdür. Başka bir tanımla; su kemerleri su taşımak amacıyla insanlarca inşa edilen kanallardır. Modern mühendislik ve mimarlıkta ise; suyu kaynağından istenilen noktaya götürmekte kullanılan, boru, ark, kanal, tünel ve bunları destekleyen her türlü yapıdan oluşan bir sistemdir.

Mavi Tünel, Göksu Nehri'nin suyunu Konya Ovası'na aktarılmasını sağlayan tüneldir. İlk etüt çalışmaları 1960 yılında yapılan tünelin inşaatına 2009 yılında başlandı. Nisan 2012 itibarıyla açılışı yapılan bu tünel 22 Mayıs 2015 tarihinde ilk kez su akışı sağlandı.

Menua, Doğu Anadolu'daki Urartuların bilinen beşinci kralıdır. Yaklaşık olarak MÖ 810-786 yılları arasında hüküm sürmüştür. Yaptığı fetihlerden çok inşa ettirdiği yapılar ve kentlerle ülkenin gelişmesini sağlamış, ülkenin refah seviyesini yükseltmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Zerzevan Kalesi</span>

Zerzevan Kalesi, Diyarbakır ile Mardin arasında, Çınar ilçesine bağlı Demirölçek mahallesi sınırları içinde yer alan ve Roma İmparatorluğu döneminde sınır garnizonu olarak kullanılan askeri tahkimâttır..

<span class="mw-page-title-main">Dükkânlar Önü Camii</span> Lefkoşadaki bir cami

Dükkânlar Önü Camii, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin (KKTC) başkenti Kuzey Lefkoşa'nın Karamanzade Mahallesi'nde yer alan bir camidir. Yapı, günümüzde KKTC Milli Arşiv Dairesinde tercümesi bulunan Hicri 1254/Miladi 1838 tarihli vakfiyede, Baf Kapısı civarında Tevfik Camii olarak geçmektedir. Özgün hâli ile günümüze ulaşamayan cami, 1962 yılında bakımsızlıktan yıkılmıştır. Yıkılışından sonra tekrar inşa edilmeyen yapı, Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar arasında yaşanan toplumsal çatışmalar neticesinde ayırıcı olarak çekilen yeşil hattın yanından geçmiş olması nedeniyle kaderine terk edilmiştir. 2017 yılında KKTC Vakıflar İdaresi ve TC Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün işbirliği ile hazırlanan restitüsyon-rekonstrüksiyon projeleri ile caminin yeniden inşa çalışmaları başlatılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mersin Metrosu</span> metro sistemi

Mersin metrosu, Türkiye'nin Mersin şehrinde yapımı devam eden metro sistemidir. 13,4 kilometrelik hat üzerinde on bir istasyon bulunacaktır. Sistem, Akdeniz Bölgesi'nin ikinci metro hattı ve üçüncü raylı sistem hattı olacaktır. Mersin'in kurtuluşunun 100. yıl dönümüne denk gelen 3 Ocak 2022 tarihinde inşaat çalışmaları başladı.

<span class="mw-page-title-main">Babür mimarisi</span>

Babür mimarisi, 16. ve 18. yüzyıllar arasında Hint Yarımadası'nda Babürlüler tarafından geliştirilen Hint-İslam mimarisi türüdür. İslam, İran, Türk ve Hint mimarisinin bir birleşimi olarak Hindistan'daki önceki Müslüman hanedanların mimari tarzlarını geliştirdi. Babür yapıları, büyük soğan kubbeler, köşelerde ince minareler, büyük salonlar, büyük tonozlu ağ geçitleri ve hassas süslemeler dahil olmak üzere tek tip bir yapı ve karakter modeline sahiptir. Babür mimarisinin örnekleri günümüz Hindistan, Afganistan, Bangladeş ve Pakistan'da bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Taşkın kontrolü</span> doğal afet koruma

Taşkın veya Sel kontrolü, sel sularının veya yüksek su seviyelerinin zararlı etkilerini azaltmak veya önlemek için kullanılan yöntemlerdir. Seller, Genellikle hava durumunun etkisiyle oluşan ya da insan etkisi ile oluşan ve bir araziyi sular altında bırakan doğal bir fenomendir. Yönetimler ve insanlar, bu olayın sonucu oluşabilecek her türlü maddi ve manevi kaybı, taşkını kontrol edecek uygulamar geliştirerek sınırlı tutmaya çalışır. Bu kayıplar; yerleşim yerleri, insanlar, mülkler, topraklar ve diğer canlı yaşam olabilir. Önlemler arasında barajlar, setler, yapay akarsu kolları, drenaj kanalları inşa etmek yer alabilir. İnsanlar ayrıca taşkınların sık olduğu taşkın yataklarından uzakta yerleşim kurarlar. Lakin bunun tersi yani dere yataklarına kurulan yerleşim yerleri de vardır.

<span class="mw-page-title-main">Antik Roma su kemeri</span>

Antik Roma su kemeri, Antik Roma'da su kaynaklarının yönetimi görevleri için kurulan su kemeri türüdür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.