İçeriğe atla

Gazetecilik

Gazetecilik
  • Haber
  • Yazı stili
  • Etik
    • etik kurallar
  • Objektiflik
  • Haber değeri
  • İlişkilendirme
  • Hakaret
  • Sansasyonellik
  • Editoryal bağımsızlık
  • Gazetecilik okulu
  • Gazetecilik makaleleri dizini
Alanlar
Türler
Sosyal etki
Haber medyası
Roller

Gazetecilik, olayların, olguların, fikirlerin ve insanların etkileşimi üzerine toplumu en azından bir dereceye kadar doğru bilgilendiren raporların araştırılması, yayınlanması ve dağıtımıdır. Bir isim olarak gazetecilik mesleği (profesyonel olsun ya da olmasın), bilgi toplama yöntemleri ve editoryal edebi tarzlar için geçerlidir. Gazetecilik mesleğini yapan kişilere gazeteci denir.

Gazetecinin bu görevini yapabilmesi için habere, olaya, olguya, belgeye ve bilgiye dayalı yazılar yazması gerekir. Bunun için de gazetecinin güvenilir kişi olması zorunludur. Gerektiğinde hükûmetlere ve güç odaklarına karşı savaşmayı "gazetecilik etik kuralları" içerisinde göze alan insan, gazetecidir. Gazeteler en etkili basın-yayın araçlarından biridir.

Gazetecilik için uygun rol ülkeden ülkeye değiştiği gibi, mesleğe ilişkin algılar ve bunun sonucunda ortaya çıkan statü de değişir. Bazı ülkelerde haber medyası hükûmet tarafından kontrol edilir ve bağımsız değildir.[1] Çoğu ülkede ise haber medyası hükûmetten bağımsızdır ve özel sektör olarak faaliyet gösterir. Buna ek olarak, ülkeler ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü, iftira ve hakaret davaları ile ilgili farklı kanun uygulamalarına sahip olabilmektedir.

İnternet ve akıllı telefonların yaygınlaşması, 21. yüzyılın başından bu yana medya ortamına önemli değişiklikler getirmiştir. Bu durum yazılı medya kanallarının tüketiminde bir değişim yaratmıştır; zira insanlar daha geleneksel formatlar olan gazete, dergi ya da televizyon haber kanalları yerine e-okuyucu, akıllı telefon ve diğer kişisel elektronik cihazlar aracılığıyla giderek daha fazla haber tüketmektedir. Haber kuruluşları, tüm gelirlerini dijital kanatlarından kazanmanın yanı sıra basılı yayınları da geliştirmeye zorlanmaktadır. Gazetelerin basılı gelirleri, dijital gelirlerin büyüme oranından daha hızlı bir şekilde düşmüştür.[2]

Genel bakış

Gazetecilik, yüksek öğretim kurumlarında verilen dört yıllık lisans eğitimi sonucu edinilen bir meslektir. Üniversitede Gazetecilik bölümü okuyanlar, akademik olarak da başarılı olabilir, serbest piyasada veya kurum çatısı altında da çalışabilirler.

Gazetecilik gelenekleri ve kuralları ülkelere göre değişir. Amerika Birleşik Devletleri'nde gazetecilik medya kuruluşları ya da bireyler tarafından yapılır. Blog yazarları genellikle gazeteci olarak kabul edilir. Federal Ticaret Komisyonu, promosyon hediyesi olarak alınan ürünler hakkında yazan blog yazarlarının, ürünleri ücretsiz olarak aldıklarını açıklamalarını şart koşmaktadır. Bunun amacı çıkar çatışmalarını ortadan kaldırmak ve tüketicileri korumaktır.[3]

ABD'de birçok güvenilir haber kuruluşu anonim şirketlerdir, bir yayın kuruluna sahiptir ve ayrı editoryal ve reklam departmanları vardır. Birçok güvenilir haber kuruluşu ve gazeteciler genellikle American Society of News Editors, Society of Professional Journalists vb. ya da Online News Association gibi meslek örgütlerine üyedir ve bu örgütlerin etik kurallarına uyar. Birçok haber kuruluşunun da gazetecilerin profesyonel yayınlarına rehberlik eden kendi etik kuralları vardır. Örneğin, The New York Times standartlar ve etik kuralları[4] açısından özenli olduğu düşünülmektedir.

Farklı çalışma ve araştırma konuları da olsa haber hikâyeleri hazırlanırken adalet ve taraflılık genel olarak gazetecileri ilgilendiren konulardır. Bazı yazılar yazarın kendi görüşünü yansıtmayı amaçlar; bazıları ise daha tarafsızdır veya dengeli bakış açıları içerir.

Geleneksel basılı bir gazetede ve onun çevrimiçi versiyonunda bilgiler bölümler halinde düzenlenir. Bu, gerçeğe ve görüşe dayalı içerik arasındaki ayrımı netleştirir. Diğer medyada bu ayrımların çoğu ortadan kalkar. Okuyucular, gazetecinin amacını anladıklarından emin olmak için başlıklara ve diğer tasarım unsurlarına dikkat etmelidir. Görüş yazıları genellikle düzenli köşe yazarları tarafından yazılır veya "Op-ed" başlıklı bir bölümde yer alır, bunlar bir gazetecinin kendi görüşlerini ve ideolojisini yansıtır.[5]

Robert W. McChesney'e göre, demokratik bir ülkede sağlıklı gazetecilik, iktidardaki ve iktidarda olmak isteyen kişilerin görüşlerine yer vermeli, farklı görüşlere yer vermeli ve tüm insanların enformasyon ihtiyaçlarını gözetmelidir.[6]

Birçok tartışma, gazetecilerin "objektif" ve "tarafsız" olmaları "gerekip gerekmediği" üzerine odaklanmaktadır; tartışmalar, gazetecilerin belirli bir sosyal bağlamın dışında ve bir parçası olarak haber ürettikleri ve mesleki etik kuralları tarafından yönlendirildikleri ve tüm meşru bakış açılarını temsil etmek için ellerinden geleni yaptıkları gerçeğini içermektedir. Buna ek olarak, bir öznenin karmaşık ve akışkan anlatısını yeterli doğrulukta sunma becerisi bazen öznelerle geçirilebilecek zaman, hikâyeyi anlatmak için kullanılan aracın olanakları veya kısıtlamaları ve insanların kimliklerinin değişen doğası nedeniyle zorlanmaktadır.[7]

Gazetecilik türleri

Farklı kitlelere hitap eden çeşitli gazetecilik türleri vardır. Tek bir yayın (örneğin bir gazete), her biri farklı formatlarda sunulabilen birçok gazetecilik biçimini içerir. Bir gazete, dergi veya web sitesinin her bölümü farklı bir kitleye hitap edebilir.[8][9]

Dar es Salaam, Tanzanya'da Dar es Salaam binası çökmesi sonrasında bir hükümet yetkilisiyle röportaj yapan yayın gazetecileri. Mart 2013
Kasım 2013'te ABD Başkanı Barack Obama'nın fotoğrafını çeken foto muhabirleri

Haberciliğe daha ciddi yaklaşan gazeteler okuyucularına dünyada olup bitenlere ilişkin olabildiğince fazla ve doğru bilgi vermek amacındadır. Gazetecilik, haberi doğru kaynaktan almakla yükümlüdür ve kulaktan dolma bilgilerle yapılmaz. Şantaj, karalama, kirletme, yalan haber, yıpratma gibi unsurları içermez.

Gazetecilik içinde muhabir, araştırmacı, yorumcu, köşe yazarı, röportajcı, editör, grafikçi, foto muhabiri, yazı işleri müdürü, sorumlu yazı işleri müdürü, genel yayın yönetmeni gibi unvanlar yer alır. Televizyonlarda da haber programları yapabilir, gazete ve dergilerde de çalışabilirler. Ayrıca kurumların basın yayın müdürlüklerinde de çalışma imkanlarına ulaşabilirler.

Gazetecilik etiği

1954 yılında kabul edilen "Bordeaux Bildirgesi" Uluslararası Gazeteciler Federasyonu'ndaki (IFJ) gazetecilerin davranışlarına ilişkin ilkeleri içeriyordu. Bu bildirgenin tamamlayıcısı niteliğinde olan "Gazetecilik Etik İlkeleri Küresel Bildirisi" Tunus'ta 12 Haziran 2019 tarihinde düzenlenen 30. IFJ Dünya Kongresi'nde kabul edilmiştir.[10]

Etik ilkeler başta İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi olmak üzere uluslararası hukukun temel metinlerine dayanmaktadır. Bildirge, 16 madde ve bir önsözden oluşmakta ve gazetecilerin etik konusundaki görev ve haklarını tanımlamaktadır.[10]

Bu uluslararası etik ilkeleri gazetecilerin bilgi toplama, araştırma, yayma, yayınlama ve yorumlama aşamalarını gerçekleştirirken ve olay, olgu ve haberlerin düzenlemesi ve betimlemesi yapılırken her türlü medya aracında uymaları gereken davranış ilkelerini oluşturur.[10]

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 19. maddesinde beriltilen "herkesin bilgi ve fikirlere erişim hakkı", gazetecilik misyonunun temelini oluşturur.[11]

Herhangi bir menfaat grubuna bağlanmadan, açık fikirli, dürüst, önyargılardan uzak ve kişilik haklarına saygılı olmak, gazeteciliğin temel ahlak konularını oluşturur. Gazetecilik mesleği ve gazetecilik sektörü (gazete, radyo, televizyon, internet gibi kitlesel yayın organları) demokratik toplumlarda anayasanın öngördüğü üç devlet gücü yanında (yasayıcı-meclis, yürütücü-hükûmet, yargılayıcı-mahkemeler) dördüncü denetleyici devlet gücü olarak anılmaktadır.[12]

Gazetecilik alanları

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "10 Most Censored Countries". Committee to Protect Journalists. 2 Mayıs 2012. 3 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 
  2. ^ "Tiraj, bazılarının kazanmasına rağmen genel olarak ABD gazeteleri için gelir düşüşü". 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 
  3. ^ "The FTC's Endorsement Guides: What People Are Asking". 7 Eylül 2017. 5 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2018. 
  4. ^ "Standards and Ethics". 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2018. 
  5. ^ "What Is an Op-Ed Article?". The Balance Small Business (İngilizce). 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2022. 
  6. ^ McChesney, Robert W. (1 Ekim 2012). "Farewell to Journalism?". 6 (5–6). Journalism Practice: 614-26. doi:10.1080/17512786.2012.683273. ISSN 1751-2786. 
  7. ^ Thomson, T.J. (2018). "The Evolution of Story: How Time and Modality Affect Visual and Verbal Narratives" (PDF). 25: 4 (4). Visual Communication Quarterly: 199-210. doi:10.1080/15551393.2018.1498742. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 
  8. ^ Harcup 2009, s. 4.
  9. ^ Stone, Gerald C.; O'Donnell, Mary K.; Banning, Stephen (1 Ocak 1997). "Public perceptions of a newspaper's watchdog role". Newspaper Research Journal. 18 (1-2): 86-102. doi:10.1177/073953299701800108. 
  10. ^ a b c "Global Charter of Ethics for Journalists". IFJ. 1 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024. 
  11. ^ "İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi". İnsan Hakları Uygulama ve Araştırma Merkezi. 2 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024. 
  12. ^ Taş, Oğuzhan (2012). Levent Cantek (Ed.). Gazetecilik Etiğinin Mesleki Sınırları: Profesyonellik, Piyasa ve Sorumluluk (Ankara Üniversitesi doktora tezi). İletişim Yayınları. ISBN 978-975-05-1041-0. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Zaman</i> (gazete) Türkiyede yayımlanan günlük gazete (1986-2016)

Zaman, 1986-2016 yılları arasında Türkiye'de yayımlanan günlük ulusal gazete.

Özkan Altıntaş, Türk gazetecidir.

Basın Konseyi, Türkiye'de faal gazetecilerin kurdukları, bağımsız niteliğe sahip olması için tüzel kişiliğe haiz bulunmayan, iletişim özgürlüğü, meslek etiği ve ilkelerini savunan bir özdenetim kuruluşudur. Basın Konseyi'nin başkanı Pınar Türenç'tir.

Osman Oktay Ekşi, gazeteci, yazar; Basın Konseyi eski başkanı, Hürriyet gazetesinin eski başyazarı ve TBMM 24. Dönem Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul milletvekili.

<span class="mw-page-title-main">Çağdaş Gazeteciler Derneği</span>

Çağdaş Gazeteciler Derneği (ÇGD), merkezi Ankara'da olan, bir sivil toplum kuruluşudur.

<span class="mw-page-title-main">Gazeteci</span> haberler ile diğer bilgileri toplayan, yazan ve dağıtan kişi

Gazeteci, gazetecilik mesleğini icra eden; güncel olaylar, akımlar, konular ve kişiler hakkında veri toplayıp, araştırıp, arşivleyip olabildiğince tarafsız bir şekilde yayımlamaya gayret gösteren kişidir.

Çalışan gazeteciler günü, gazetecilik mesleğini icra edenleri onurlandırmak için 1962’den beri 10 Ocak günü düzenlenen Türkiye’ye özgü bir kutlama gündür.

<span class="mw-page-title-main">Uluslararası Gazeteciler Federasyonu</span>

Uluslararası Gazeteciler Federasyonu (IFJ), özgün adı: en: International Federation of Journalists, fr: Federation Internationale Des Journalistes, de:Internationale Journalisten-Föderation gazetecilik mesleği üyelerini bir araya getiren uluslararası bir sivil toplum kuruluşudur.

Basın Ahlak Yasası, basın çalışanı gazetecilerin uymayı kabul ettikleri, yasal dayanağı olmayan bir anlaşma metnidir. Bu metinden farklı olarak Basın İlan Kurumu tarafından belirlenen "Basın Ahlak Esasları" yasal dayanağı olan bağlayıcı bir metindir.

Amerikan medyası veya Amerika Birleşik Devletleri medyası ABD’de yer alan farklı türde medya iletişim araçlarını yani televizyon, radyo, sinema, gazete, medya ve internet üzerinden yayın yapan kuruluşları kapsar. ABD’deki müzik endüstrisi de oldukça güçlü ve gelişmiş bir sektördür.

Blog haberciliği, İnternet ortamı kullanılarak oluşturulan bloglar aracılığıyla habercilik yapılmasıdır. Bu habercilik biçimi kimi zaman profesyonel olmayan kişilerce kimi zaman da bir medya kuruluşundan bağımsız habercilik yapan gazeteciler tarafından da kullanılmaktadır.

Taraflı medya, gazetecilerin veya haber ajanslarının olayları veya hikâyeleri anlatırken belli bir görüşü yanlı olarak yansıtmasıdır. "Taraflı medya" tanımı, bireysel bir bakış açısına sahip gazeteciler veya makalelerden ziyade, her zaman hissedilen veya genelde hissedilen gazetecilik etikleri ve standartlarına aykırı bir haberciliği ima eder. Çeşitli ülkelerde taraflı medyanın tanımı ve derecesi büyük ölçüde tartışmalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de medya</span> Türk medyasına genel bakış

Türkiye'de medya, farklı görüşlerin ifade edildiği yerli ve yabancı süreli yayınları içeren, son derece rekabetçi yerli gazetelerden oluşan bir medya sektörüdür. Medya sahipliği, genellikle varlıklı kişiler tarafından kontrol edilen holdinglerin parçası olan birkaç büyük özel medya grubunun elinde yoğunlaşmıştır ve bu da sunulan görüşleri sınırlı kılmaktadır. Buna ek olarak şirketler, iktidar ile dostça ilişkiler kurmaya çalışmak dahil olmak üzere sahiplerinin iktisadi çıkarlarını desteklemek için nüfuzlarını kullanmaktadırlar. Türkiye'de medya, kamuoyu üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">İliştirilmiş gazetecilik</span>

İliştirilmiş gazetecilik ya da embedded gazetecilik, savaş ve sıcak çatışma alanlarında, çatışmanın bir tarafındaki askerlerle beraber hareket eden ve savaşı onların açısından görüp yansıtan muhabirler için kullanılan terim.

Zeynep Birsel Oral,, Türk yazar, gazeteci, tiyatro eleştirmeni.

<i>Gazete Duvar</i>

Gazete Duvar, Ağustos 2016'da yayın hayatına başlayan internet gazetesi. Gazete Duvar'ın sahibi, Türkiye’nin ilk vicdani retçilerinden Vedat Zencir'dir. Gazete Duvar'ın Genel Yayın Yönetmeni ise 16 Mart 2022'de beri Barış Avşar'dır. Gazete Duvar, 2019 yılında gazeteci Cansu Çamlıbel yönetiminde Duvar English adıyla İngilizce yayına başladı.

Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası'nın uyarlanmasından sonra (1995), Azerbaycan'da yasal reformlar kapsamında demokratik ilkelere ve uluslararası hukukun gerekliliklerine uygun olarak yeni yasal düzenlemeler ve değişiklikler yapılmıştır. Genel olarak, Azerbaycan Anayasasında temel insan ve sivil hakları ve özgürlükleri ile ilgili 48 madde bulunmaktadır. Anayasanın 3. bölümü özellikle Azerbaycan vatandaşlarının insan hakları, mülkiyet hakları, eşitlik hakları, fikrî mülkiyet hakları, medeni haklar, sanıkların hakları, grev hakkı, sosyal güvenlik hakkı, oy kullanma hakkı ve ifade, vicdan ve düşünce özgürlüğü haklarını kapsamaktadır. 28 Aralık 2001 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Millet Meclisi, Azerbaycan Cumhuriyeti İnsan Hakları Komisyonu adında bir kurumun kurulması için anayasa kanununu kabul etti ve 5 Mart 2002'de cumhurbaşkanı bunun uygulanması, yasal çerçevesinin oluşturulması ve işleyişi hakkında bir kararname imzaladı.

Çoğu Azerbaycanlı, çeşitli bilgiyi zorunlu olarak hükûmet yanlısı ve hükûmet kontrolü altındaki televizyondan yayınlarından alıyor. Bir STK olan "Gazeteciler Özgürlüğü ve Güvenliği Enstitüsü (IRFS)" 2012 raporuna göre Azerbaycan vatandaşları Azerbaycan'daki insan hakları konuları ile ilgili nesnel ve güvenilir haberlere erişememekte ve halk kamu yararına olan konularda yetersiz bilgilendirilmektedirler. Yetkili güçler, ülke içindeki medya özgürlüğünü kısıtlamak için bir dizi kısıtlama getirmektedirler. Muhalefet, bağımsız medya kuruluşları ve gazetecilerin matbaalara ve dağıtım araçlarına erişimleri sınırlıdır. Bu kişiler uydurma suçlamalardan dolayı hapis cezası dahil olmak üzere hükûmetin susturma taktiklerine maruz kalabilmektedirler.

<span class="mw-page-title-main">Dmitri Muratov</span> Rus gazeteci ve televizyon sunucusu

Dmitri Andreyeviç Muratov, Rus gazeteci, Novaya Gazeta gazetesinin kurucusu ve genel yayın yönetmenidir. 2021 Nobel Barış Ödülü'nü, "demokrasinin ve kalıcı barışın ön koşulu olan ifade özgürlüğünü koruma çabaları" nedeniyle Maria Ressa ile birlikte aldı.

Afrika'da medya telekomünikasyon alanındaki, özellikle de cep telefonu ve internet alanındaki gelişmeler sayesinde hızla büyümektedir. Gazete haberciliğinde birçok Afrikalı uluslararası medya ödülleri kazanmıştır. Hem düzyazı hem de şiir yazma alanında da birçok ödül Afrikalılar tarafından kazanılmıştır ve Afrika artık Nijerya'dan Profesör Wole Soyinka gibi bir Nobel Edebiyat Ödülü sahibidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.