İçeriğe atla

Gazete

Gazetecilik
  • Haber
  • Yazı stili
  • Etik
    • etik kurallar
  • Objektiflik
  • Haber değeri
  • İlişkilendirme
  • Hakaret
  • Sansasyonellik
  • Editoryal bağımsızlık
  • Gazetecilik okulu
  • Gazetecilik makaleleri dizini
Alanlar
Türler
Sosyal etki
Haber medyası
Roller
1619 yılın gazetesi
Ankara'daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi bahçesinde gazete okuyan bir adam

Gazete, haber, bilgi, bulmaca ve reklam içeren, genellikle düşük maliyetli kâğıt kullanılarak basılan ve dağıtımı yapılan bir yayım olup, halka güncel olaylara ilişkin bilgi verme amacı gütmektedir. Genel olarak yayınlandığı gibi, özel bir konu üzerine de yayınlanabilir ve genellikle günlük ya da haftalık olarak yayınlanır. Gazete anlamında Osmanlı döneminde Arapça kökenli ceride[1] sözcüğünün yanında günlük gazete anlamında Farsça rûznâme sözcüğünün de kullanıldığı [2] ve geçmişte günlük olayları kaydetmek üzere günnâme, aylık olayları kaydetmek üzere aynâme yazıldığı da belirtilir.[3] Gazete sözcüğünün Türkçe eş anlamlısı ise yenün sözcüğüdür.[4][5][6][7]

Gazetenin tarihi

Kai Yuan Za Bao gazetesinin modern kopyası

İlk haber toplama ve dağıtma gazetesi, MÖ 59 yılında 2.000 kopya olarak Roma Senatosu'nca çıkarılıp imparatorluğun değişik köşelerine dağıtılan Acta Diurna'dır. Fethedilen toprakları, siyasi gelişmeleri, toplumsal olayları ve gladyatör dövüşlerinin sonuçlarını içeren Acta Duirna'yı; okuma bilen Roma vatandaşları yüksek sesle okuyarak okuma bilmeyenlere duyururdu. Çin'de Tang Hanedanı döneminde dağıtılmaya başlayan Kai Yuan Za Bao adlı saray genelgesi de mandarinlerin başarıları konusunda haberlere yer verdiği için bu yönüyle bir gazete sayılabilir. 15. yüzyılda matbaanın keşfi gazete ve dergilerin hızla gelişmesine yol açmıştır. 16. yüzyılda Avrupa'da savaşlara tanıklık etmiş kimselerin birinci elden aktardığı birkaç sayfalık savaş haberleri yayımlandıktan sonra, süreli yayımlanan ilk gazeteler ise 17. yüzyılın başlarında Almanya'nın bazı kentlerinde ve Belçika'nın Anvers şehrinde basılmıştır. Johann Carolus'un 1605 yılında yayınladığı aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historie adlı gazetesi kâğıt üzerine basılan ilk gazete kabul edilmektedir. İlk İngilizce gazete, 1622 yılında İngiltere'de yayımlanan Nathaniel Butter; ilk Türkçe gazete ise 1828'de Kahire'de yayınlanmaya başlayan Vekâyi-i Mısriyye'dir. Sanayi devrimi ile gelişmiş matbaa makinelerinin icat edilmesi gazetelerin tiraj ve maliyetlerini olumlu ölçüde etkileyerek gazete okuma alışkanlığının yaygınlaşmasına neden olmuştur. Londra'da yayımlanan The Times gazetesi; 1814 yılında yeni matbaa aletlerini edinince, dakikada 1.100 baskı yapabilecek kapasiteye ulaşmıştır.[8] Osmanlı Devleti'nin ilk resmi gazetesi 1831 yılında yayınlanan Takvîm-i Vekâyi olsa da, 1828 yılında Osmanlı topraklarında Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın girişimleriyle çıkarılan Vekâyi-i Mısriyye gazetesi Türkçe- Arapça yayınlanan ilk gazete olarak bilinmektedir. Tercümân-ı Ahvâl, İstanbul'da 1860-1866 arasında yayımlanan ilk özel gazetedir.[]

Gazete tipleri

Gazeteler yayım saati, yayım süresi, konuları ve dağıtıldıkları bölgelere göre gruplandırılabilirler.

  • Yayımlandığı saate göre sabah gazetesi, akşam gazetesi, yayımlanma sıklığına göre günlük gazete, haftalık gazete gibi bölümlere ayrılabilir.
  • Hitap ettiği kitleye göre ve dağıtımının yapıldığı alana göre yerel, ulusal ya da uluslararası gazete, olarak.
  • Genel olaylarla ilgili haber ve bilgi veren genel içerikli gazetelerin yanı sıra yalnızca belirli konuları işleyen veya kesimleri ilgilendiren gazeteler de vardır. (Spor, din, magazin, ekonomi, siyaset)
  • Dijital gazete - basılı gazetenin dijital versiyonudur
  • Elektronik gazete - elektronik ortamda yayın yapan gazetelere verilen ad

Basım

Muhabirlerin ilettiği ve terminaller aracılığı ile doğrudan gazetenin ana bilgisayarına giren haberler, burada sayısal kodlar biçiminde depolanır. Gazetede yer alacak yazılar insan eli değmeksizin, bilgisayardan fotodizgi (elektrodizgi) makinelerine aktarılarak filme çekilebilir. Günümüzde bu filmden baskı kalıbı hazırlanması da otomatik makinelerde yapılabilmektedir. Elektronik tarama ile renkli fotoğraf ve resimlerin renk ayrımını yapabilen laserin ortaya çıkmasıyla maliyetler düşmüş ve gazeteler sayfalarında daha fazla renk kullanma olanağına kavuşmuştur. Teknolojinin sağladığı olanaklar yurt çapında yayımlanan gazetelerin dağıtımında da yardımcı oldu. Baskı için hazırlanmış sayfaların tıpkı basımları, faksimile kullanılarak uydu ya da yer hatları aracılığıyla ülkenin çeşitli yerlerine gönderilebilmekte ve gazeteden aynı anda birden çok yerde basılması saglanabilmektedir. Bu büyük teknolojik değişimler gazetenin hazırlanmasından basılmasına kadar geçen birçok aşamada eskiden insanların yaptığı çok sayıda işi ortadan kaldırmıştır.

Ofset yöntemlerde ise basımı yapılacak malzemenin filmleri alınır. Kimyasal bazı işlemlerden geçirilen bu filmlerden baskı kalıpları hazırlanır.

Birçok gazete saatte on binlerce gazete basabilen rotatif baskı makineleri ile basılır. Baskıda kullanılan kalıpları hazırlamanın başlıca iki yöntemi vardır. Artık terk edilmeye başlanan eski yöntemde, kalıplar linotip makinelerinde, harflerin kurşun alaşımından dökülerek satırlar biçiminde dizilmesiyle hazırlanır.

Gazete formatları

  • Büyük boy: 578 mm x 380 mm: Özel konuları işleyen genellikle entelektüellere hitap eden gazete formatıdır
  • Tabloid: 380 mm x 300 mm: The Sun, The National Enquirer, The National Ledger, The Star Magazine, New York Post, The Globe gazeteleri gibi sansasyonel haberlere yer veren halka hitap eden gazetelerdir.
  • Berliner veya Midi: 470 mm x 315 mm: Avrupa gazeteleri genellikle bu boydadır. Örneğin Fransız Le Monde, İtalyan La Stampa. İnternet ve Televizyon medyası karşısında sürekli kan kaybeden reklam gelirleri artıp baskı maliyetleri artan pek çok büyük boy gazetede midi formata dönmektedir. 12 Eylül 2005 tarihinde ünlü İngiliz gazetesi The Guardian midi formata dönmüştür. Belçika'da De Standaard ve İsviçre'den Fluck gibi ciddi içeriğe sahip gazetelerin tiraj kayıplarını ve maliyet sorununu çözmek amacıyla tabloid formata geçerek başarılı olmaları Türkiye'de de tartışılmış hatta Radikal gazetesinin tabloid olarak yayımlanması gündeme gelmiştir.
  • Kompakt, gazete endüstrisinde kullanılan broadsheet kalitesindeki baskının, tabloid formata basılmasıyla ortaya çıkan gazete formatıdır. The Times gazetesi bu formatta basılmaktadır.

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ "PAÜ Osmanlıca SÖzlük". 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020. 
  2. ^ TDV İslam Ansiklopedisi, Rûznâme, müellif: Fikret Sarıcaoğlu
  3. ^ Türk Dünyası Tarih Dergisi, 121-132. ciltler, 1997, s. 116
  4. ^ "PAÜ İngilizce Sözlük". 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020. 
  5. ^ Türkçe Eş Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
  6. ^ Bulmaca SÖzlüğü
  7. ^ Hani Astolin (2019), Türk'ün Gizlenen Bilgisini Arayan Türk, s. 829
  8. ^ Meggs, Philip B. A History of Graphic Design. John Wiley & Sons, Inc. 1998. (pp 130–133)


İlgili Araştırma Makaleleri

Vatan, Bağımsız Gazeteciler Yayıncılık A. Ş.'ne bağlı olarak çıkan günlük bir gazetedir. İmtiyaz sahibi, Demirören ailesidir. Demirören-Karacan ortaklığı tarafından 2011 yılında satın alındı. Gazete, bu tarihten önce 2008 yılında Doğan Grubu'na satılmıştı.

<i>Takvîm-i Vekâyi</i> 1831de yayımlanmaya başlanan ilk Osmanlı Türk resmî gazetesi

Takvim-i Vekayi, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde 11 Kasım 1831'de yayımlanmaya başlanan ilk Osmanlı Türk resmî gazetesidir.

<span class="mw-page-title-main">Matbaacılık</span>

Matbaacılık ya da basımcılık, metin ve görüntülerin genellikle kâğıt gibi yüzeyler üzerine basılarak çoğaltılma işidir.

<i>Ulus</i> (gazete)

Ulus, 10 Ocak 1920 tarihinden beri Türkiye'de yayımlanan haftalık gazete.

"Tan gazetesi olayı" ya da "Tan gazetesi baskını", 4 Aralık 1945 tarihinde sol eğilimli, günlük Tan gazetesinin bir grup tarafından yağmalanması olayıdır.

Tiraj, yayıncılıkta bir defada basılan kitap, dergi, gazete gibi basılı ürünlerin adedi. Baskı adedi hesaplanırken bir yandan talebi karşılaması diğer taraftan stoklarda aşırı birikime yol açmaması göz önünde tutulur. Birçok ülkede tiraj verileri bağımsız kurumlar tarafından saptanır.

<i>Süddeutsche Zeitung</i>

Süddeutsche Zeitung, kısa adıyla SZ, ulusal ve günlük bir Alman gazetesidir. Gazete, kendisi ile aynı adı taşıyan Süddeutscher Verlag'a ait Süddeutsche Zeitung GmbH tarafından 1945'ten beri Münih'te yayınlanmaktadır.

<i>The Sun</i> Birleşik Krallıkta günlük yayınlanan tabloid gazete

The Sun, Birleşik Krallık'ta günlük yayınlanan tabloid gazete.

<i>The Independent</i> İngiliz günlük online gazete

The Independent, 1986 yılında İngiltere'de günlük gazete olarak yayın hayatına başlayan bir İngiliz internet gazetesi.

Kompakt, gazete endüstrisinde kullanılan broadsheet kalitesindeki baskının, tabloid formata basılmasıyla ortaya çıkan gazete formatıdır. Daha çok Birleşik Krallık'ta tercih edilen bu format; Fransa, Bosna-Hersek, Belçika, Danimarka, Almanya, İrlanda, Norveç, İspanya, İsveç ve Romanya'da da kullanılmaktadır. ABD, Kanada, Avustralya, Hindistan ve Malezya'da da kompakt formatta çıkarılan gazeteler mevcuttur.

<i>Daily Mirror</i>

The Daily Mirror, Birleşik Krallık'ta tabloid olarak yayımlanan günlük gazete.

International New York Times (INYT), yurt dışında yaşayan ABD vatandaşları için İngilizce yayımlanan günlük gazete. Gazetenin merkezi Paris'tedir. Dünya üzerinde 35 noktada basılır ve 180 ülkede satılır.The New York Times'ın muhabirlerini ve haberlerini kullanır.

<i>Daily Mail</i> Birleşik Krallıkta tabloid olarak yayımlanan günlük gazete

The Daily Mail, Birleşik Krallık'ta tabloid olarak yayımlanan günlük gazete.

<i>New York Post</i> ABDde yayımlanan tabloid formatında günlük gazete

The New York Post ABD'de yayımlanan tabloid formatında günlük gazete. İlk kez 1801 yılında yayımlanmaya başlanan gazete ABD'nin en eski 13. gazetesidir.

<i>Chicago Sun-Times</i>

Chicago Sun-Times, Chicago, Illinois merkezli günlük gazete. Liberal görüşlü bu ABD gazetesi 1948 yılından beri yayımlanmaktadır. Tabloid formatta basılan bu gazetenin tirajı 300.000 civarındadır.

Ruzname-i Ceride-i Havadis,, Osmanlı döneminde günlük olarak yayınlanmaya başlayan ilk Türkçe gazetedir. İngiliz asıllı William Churchill tarafından kurulan haftalık Ceride-i Havadis gazetesinin günlük sürümü niteliğindedir. 1846 yılında ölen william Churchill'in oğlu Alfred Black Churcill babasının işlerini devraldığında başka Türkçe gazeteler de yayına başlamıştı. Rekabet ortamı oluştuğu için Churchill, 1860 yılının Ekim ayında haftalık Ceride-i Havadis'in yanında Ruzname adıyla bir ek vermeye başladı. Ancak bu ek, daha sonra başlı başına bir gazeteye dönüştü. 25 Eylül 1865'te adı Ruzname-i Ceride-i Havadis olarak değişti.

Daily News, Amerika Birleşik Devletleri'nin en yaygın beşinci günlük gazetesidir. 13 Haziran 2009 itibarıyla günlük baskı sayısı 632.595'tir. 1919'da kurulan ve ilk kez tabloid formatında basılan gazetenin 2007 itibarıyla sahibi Mortimer Zuckerman'dır. Gazete, on kez Pulitzer Ödülü kazandı.

The Province, Britanya Kolumbiyası'nda tabloid formatta yayımlanan günlük bir gazetedir. 1898'den bu yana basılmaktadır.

<i>Vatan</i> (gazete, 1940)

Vatan, Ahmet Emin Yalman tarafından kurulan ve 1940-1975 yılları arasında yayımlanan Türk gazetesi.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de basın</span> Türk basınına genel bakış

Türkçe olarak ilk gazete II. Mahmut'un emriyle 1 Kasım 1831'de kurulan Takvîm-i Vekâyi'dir ve bu adım, Osmanlı'de baskı makinesinin kurulmasından uzun bir süre sonraya denk gelmektedir. Takvîm-i Vekâyi, yayın hayatı boyunca birkaç kez kapatılmış ve 1922 itibarıyla meclis tarafından Resmî Ceride ve daha sonra Resmî Gazete adıyla yayımlanmıştır. İngiliz diplomat ve gazeteci William Churchill tarafından 1840 yılında yayın hayatına başlayan ve 1866'da kapanan Cerîde-i Havâdis, ikinci Türkçe gazetedir. 1860 yılında Osmanlı devlet adamı ve gazeteci Agâh Efendi tarafından hazırlanan Tercümân-ı Ahvâl, basılan ilk özel gazetedir. Yazarları arasında İbrahim Şinâsî ve Ahmed Vefik Paşa da yer almıştır. Sonraki yıllarda ise kurucusu Şinasî olan Tasvîr-i Efkâr yayımlanmış fakat 1866'da kapanmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.