İçeriğe atla

Gama Doradus değişeni

TESS verilerinden elde edilen Gama Doradus ışık eğrisi

Gama Doradus değişenleri, yüzeylerinde radyal olmayan zonklamalarla aydınlatma gücü farklılaşan değişen yıldızlardır. Bu yıldızlar, genellikle genç erken F veya geç A tipi ana kol yıldızlarıdır. Parlaklık dalgalanmaları, 0,4-3 gün süresinde 0,1 kadirdir.[1] Prototipi Gama Doradus, 1963 yılında bir sebep olmadan değişen yıldız olarak tanımlanmıştır. İlk olarak 1990'ların ikinci yarısında karakterize edilen bu tip değişen yıldızların altında yatan fiziksel nedenler ise hâlen araştırılmaktadır.

Kaynakça

  1. ^ J. R. Percy (2007). Understanding Variable Stars. Cambridge: Cambridge Univ. Press. ISBN 978-0-521-23253-1. 
  • Balona, L. A.; Krisciunas, K.; Cousins, A. W. J., 1994, “Gamma-Doradus - Evidence for a New Class of Pulsating Star”, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 270, 905
  • Kazarovets, E.V., Samus, N.N., Durlevich, O.V., 2002, “V4741 Sagittarii = Possible Nova in Sagittarius”, IAU Information Bulletin on Variable Stars, 7882, 2


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Orta kutup</span>

Orta Kutup, manyetik Kataklizmik Değişenlerin önemli sınıflarından biridir. Bu sistemler, manyetik güce sahip bir beyaz cüce ve anakol yakınlarında yer alan soğuk yoldaş yıldızı içeren çift yıldız sistemleridir. Beyaz cücenin kendi ekseni etrafındaki dönme dönemi çiftin yörünge döneminden daha kısadır (Pspin / Pyörünge ~0.1). Bunlar genelde orta manyetikli sistemlerdir. Gök bilimciler orta manyetik alanını hala tartışmaktadırlar. Sonuç olarak bu çift sistemlerde kısmi disklerin oluşup oluşmayacağı üzerinde bir tartışma vardır

<span class="mw-page-title-main">Değişen yıldız</span> Dünyadan görüldüğü gibi parlaklığı zaman içinde değişen yıldız

Değişen yıldız, parlaklıkları zaman içinde değişen yıldızlardır. Parlaklıkları genelde ya çok gençken ya da çok yaşlı iken değişir. Bunun nedeni, ya genişleme, daralma, püskürme gibi yıldızın iç dinamiğinden; ya da iki ya da daha fazla yıldızın birbirlerinin yörüngelerinde dönerken oluşturdukları tutulmalardan kaynaklanan dış dinamiklerden dolayı oluşur. 2000 yılına kadar 30,000'in üzerinde değişken yıldız bulunup kataloglanmıştır. Ayrıca 14,000 kadar başka yıldızda parlaklık değişiminden şüphelenilmektedir. Güneşimiz ve Kutup Yıldızı dahil olmak üzere birçok yıldızın, yeterli duyarlılıkta ölçüldüğünde, parlaklıkları değişmektedir.

Değişen yıldız belirtmesi, astronomi'de değişen yıldız'lara verilen özel bir tanımlayıcıdır. 17. yüzyılda Bayer tüm parlak yıldızları kataloglarken, takımyıldız adlarının kısaltmaları önüne eski yunan alfabesinin harflerini koyarak bir adlandırma yoluna gitmiştir. Yunan alfabesinin harfleri yeterli olmayınca bu adlandırmaya Latin alfabesinin küçük harfleri ve daha sonra da büyük harfleri ile devam etmiştir. Fotoğraf filminin astronomide kullanılmaya başlaması ile gözlenen yıldız sayısındaki hızlı artış sonucu, Hevelius ve Flamsteed, harflerle yapılan adlandırmanın yeterli olmayacağını düşünerek, bir takımyıldızdaki üyeleri sağ açıklık sırasına dizmişler ve takımyıldız adının önüne sayıları koyarak yıldızları adlandırmayı tercih etmişlerdir. Argelander, 19. yüzyıl ortasında "Bonner Durchmunsterung (1855)" kataloğu ve haritalarını oluştururken, çok sayıda ışık değişimi gösteren yıldızın var olduğunu görmüş ve bunların düzenli bir şekilde adlandırılması gerektiğini düşünmüştür. Argelander değişen yıldızların adlandırılması için arayış içinde iken Latin alfabesinin küçük harfleri tükenmiş, büyük harflerin ise bir kısmı kullanılmış durumdaydı. Alfabenin sonuna yakın harfler hiçbir takımyıldız üyesi için kullanılmamıştı. Argelander öncelikle, bir takımyıldızda 9 dan fazla değişen keşfedilemeyeceği düşüncesi ile Latin alfabesinin R, S, T, U, V, W, X, Y, Z harflerini takımyıldız isminin "in" halinin önüne koyarak adlandırmaya başlamıştır. Ancak yeterli olmadığını görünce, aynı harflerin ikili kombinasyonlarını kullanmıştır:

<span class="mw-page-title-main">Parlak mavi değişenler</span>

Parlak mavi değişenler, tayfları ve parlaklıklarında öngörülemeyen ve kimi zaman dramatik değişiklikler gösteren büyük kütleli evrimleşmiş yıldızlardır. Bu özel değişkenlik türünü ilk kez gösteren ve Büyük Macellan Bulutu'nun en parlak yıldızlarından biri olan S Doradus'un ardından, S Doradus değişenleri olarak da belirtilmiştir. Olağanüstü derecede nadirdirler, Değişen Yıldızların Genel Kataloğu'nda (GCVS) SDor olarak listelenen sadece 20 cisim vardır ve bunların bir kısmı artık LBV olarak kabul edilmemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bellatrix</span>

Bellatrix ya da Gama Orionis, Orion (Avcı) Takımyıldızı'ndaki en parlak 3. ve gökyüzündeki en parlak 27. yıldızdır.

<span class="mw-page-title-main">Aldebaran</span>

Aldebaran, Boğa takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 65 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir turuncu dev yıldızdır. 0,87 kadir ortalama büyüklüğüyle takımyıldızının en parlak yıldızı olan Aldebaran, gece gökyüzünün de en parlak yıldızlarından birisidir. Aldebaran, Arapça (الدبران) 'takip eden' veya 'izleyen' demektir. Bu konumda 'izlenen' V harfi şeklinde bir araya gelmiş bir yıldız kümesi olan Hyades'dir.

SX Phoenicis değişeni, değişen yıldızların bir türüdür. Bu yıldızlar, 0.03–0.08 gün zaman ölçeğinde değişen kısa süreli bir atım sergilerler. Tayfsal sınıfları A2-F5 aralığında ve büyüklükleri 0.7'ye kadar değişir. Güneş ile karşılaştırıldığında daha düşük metallik seviyesine sahiplerdir. Ayrıca, hidrojen ve helyum dışındaki elementler de düşük bolluktadır. Nispeten yüksek uzay hızları vardır ve yıldız sınıflandırmasında parlaklıkları düşüktür. Bu özellikler, SX Phoenicis değişenlerini kuzenleri Delta Scuti değişenlerinden ayırır.

PV Telescopii değişeni, değişen yıldızların bir türüdür ve Değişen Yıldızlar Genel Kataloğu'nda kısaca PVTEL olarak belirtilmiştir. Değişen yıldızların bu sınıfı, helyum ve karbonun artırılmış çizgileri ve zayıf hidrojen çizgileriyle, helyum üstdevleri Bp yıldızları olarak tanımlanmaktadır. Yani, bu yıldızların hidrojen tayf çizgileri B sınıfı yıldızlar için normalden daha zayıfken, helyum ve karbon çizgileri daha güçlüdür. Prototipi, küçük ama karmaşık parlaklık değişkenine ve dikeyhız dalgalanmalarına sahip olan PV Telescopii'dir. PV Tel yıldızları diğer B sınıfı yıldızlara kıyasla son derece hidrojen eksikliğine sahiptir ve parlaklıkları, birkaç saat ile birkaç yıl arasında değişen zaman ölçeklerinde değişir. 2008 yılı itibarıyla, Değişen Yıldızlar Genel Kataloğu'nda doğrulanmış on iki PV Tel değişeni vardır.

<span class="mw-page-title-main">Gama Cassiopeiae değişeni</span>

Gama Cassiopeiae değişeni (GCAS), yıldızının ekvator çevresinde bir gaz diskine sahip olan değişen yıldız türüdür. Madde çıkışı nedeniyle parlaklıkları düzensiz değişimler gösterir. Mekanizmaları kısmen hızlı döndürücüler olarak açıklansa da, hâlen gizemli olarak kabul edilirler. Bu yıldızlar, O7.5 ile F5 sınıfları arasındadır ancak tayfları çok genişletilmiş soğurma çizgileri ile karakterizedir. Dönme hızları 200–250 km/sn civarındadır ve yıldız yapısının bozulacağı noktadan çok uzak değildir.

Teta<sup>1</sup> Orionis A

Teta1 Orionis A, Avcı takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 2.027 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve çoklu yıldız sisteminin birincil bileşeni olan B-tipi mavi bir anakol yıldızıdır. Orion Bulutsusu'nun kalbinde bulunan Trapezium açık yıldız kümesinin üyesidir ve bir Algol türü örten ikili değişenidir.

S Orionis, Avcı takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 702 ışık yılı uzaklıkta bulunan M-tipi kırmızı dev yıldızdır. S Ori, Mira tipi bir değişen yıldızdır ve görünür parlaklığı 414 günlük bir süre içerisinde; 7,2 kadir ile 14,0 kadir aralığında değişkenlik göstermektedir.

FU Orionis, Avcı takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 1.600 ışık yılı uzaklıkta bulunan G-tipi süperdev yıldızdır. FU Ori değişenlerinin prototipidir. 1937 yılında görünür parlaklığı 16,5 kadirden 9,2 kadire yükselmiştir ve o zamandan bu yana 9 kadir civarında olmuştur. Bu yıldız uzun bir süre benzersiz olarak kabul edilmişti, fakat 1970 yılında benzer bir yıldız olan V1057 Cygni keşfedildi ve o zamandan bu yana da bir dizi benzer ilave örnekler keşfedilmiştir. Bu yıldızlar, FU Orionis sınıfı değişen yıldızlarını oluştururlar. Bu tip yıldızlar, parlaklıkları ve tayf tipleri aşırı değişkenlik gösteren anakol öncesi yıldızlardırlar.

<span class="mw-page-title-main">U Orionis</span>

U Orionis, Avcı takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 998 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve 120 yılı aşkın bir süredir gözlemlenen, klasik bir uzun dönemli Mira-tipi değişen yıldızdır. 13 Aralık 1885 tarihinde J.E. Gore tarafından keşfedilmiştir. Başlangıçta bir nova olduğu düşünülüyordu ama Harvard'da alınan bir tayf örneği Mira benzeri özelliklerini göstermiştir. Böylece U Orionis, tayf fotoğrafıyla tespit edilen ilk uzun dönemli değişen yıldız olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Gama Boötis</span>

Gama Boötis, Çoban takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 85 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve çoklu yıldız sisteminin birincil bileşeni olan A-tipi beyaz bir dev yıldızdır.

Alfa<sup>2</sup> Canum Venaticorum değişeni

Alfa2 Canum Venaticorum değişeni, değişen yıldızların bir türüdür. Bu yıldızlar, sınıfları B8p ile A7p aralığındaki kimyasal olarak tuhaf ana kol yıldızlarıdır. Güçlü manyetik alanlara ve güçlü silikon, stronsiyum veya krom tayf çizgilerine sahiptirler. Parlaklıkları genellikle 0,5 ile 160 günlük bir süre boyunca 0,01 ile 0,1 kadir aralığında değişkenlik gösterir.

Gliese 208, Avcı takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 37 ışık yılı uzaklıkta bulunan K-tipi turuncu bir ana kol yıldızıdır. RS CVn türü bir değişen yıldız olan Gliese 208'in parlaklığı, 8,80 ile 9,05 kadir aralığında değişkenlik gösterir.

<span class="mw-page-title-main">UY Scuti</span> Yıldız

UY Scuti, Kalkan takımyıldızı bölgesinde bulunan parlak bir kırmızı üstdev yıldızdır. Yarıçapına göre bilinen en büyük yıldızlardan biri olarak kabul edilir ve aynı zamanda büyüklüğü 8,29 ile 10 arasında değişkenlik gösteren zonklayan bir yarıdüzenli değişen yıldızdır. 1.708 R (1,188 × 109 km; 7,94 AU) yaklaşık yarıçapıyla Güneş'ten 5 milyar kat fazla hacme sahiptir. Dünya'dan yaklaşık olarak 9.500 ışık yılı uzaklıkta yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Alfa Scuti</span>

Alfa Scuti, Kalkan takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 174 ışık yılı uzaklıkta bulunan K-tipi turuncu bir dev yıldızdır. Yaşam döngüsünün artık sonlarında olan bu dev yıldız, 3,83 kadir görünen büyüklüğüyle takımyıldızının en parlak yıldızıdır. Alfa Scuti, SIMBAD veritabanında değişen yıldız olarak gösterilmiş olsa da AAVSO veritabanında ayrıntılı bir bilgi sunulmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Delta Scuti</span>

Delta Scuti (δ Sct, δ Scuti), Kalkan takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 202 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir yıldız sistemidir. 4,71 kadir görünen büyüklüğüyle takımyıldızının beşinci parlak yıldızıdır ve Delta Scuti türü değişen yıldızların prototipidir. 0,15 dakikalık periyodlarda hafif değişimlere sahip (Vmaks = 4,6m, Vmin = 4,79m) yüksek genlikli zonklayan bir delta scuti tipi değişen yıldızdır. Bu yıldızın kendine özgü kimyasal zenginliği Am tipi yıldızlara benzemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yavaş zonklayan B-tipi yıldız</span> değişen yıldız türü

Eskiden 53 Persei değişeni olarak bilinen yavaş zonklayan B tipi yıldız (SPB), bir tür zonklayan değişen yıldızdır. Ayrıca, uzun periyotlu zonklayan B yıldızı (LPB) olarak da adlandırılabilirler. Adından da anlaşılacağı gibi, yaklaşık yarım gün ile beş gün arasında değişen periyotlarla zonklayan spektral tipi B2 ila B9 ana kol yıldızlarıdır, fakat bu aralık içinde çoğu üye yıldızın birden fazla salınım periyoduna sahip olduğu bulunmuştur. Hem ışık emisyonlarında hem de spektral çizgi profillerinde değişkenlik gösterirler. Büyüklükteki değişimler genellikle 0,1 kadirden daha küçüktür, bu da çoğu durumda değişkenliğin çıplak gözle gözlemlenmesini oldukça zorlaştırır. Değişkenlik dalga boyu azaldıkça artar, bu nedenle ultraviyole spektrumda görünür ışıktan daha belirgindirler. Zonklamaları radyal değildir, yani hacimden ziyade şekil olarak değişir ve yıldızın farklı kısımları aynı anda genişler ve büzülür.