İçeriğe atla

Galata Köprüsü

Galata Köprüsü
Gün batımında Galata Köprüsü
Harita
TaşınanMotorlu taşıt · Demiryolu · Yayalar
GeçişHaliç
KonumBeyoğlu ve Fatih, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar41°1′12″K 28°58′23″D / 41.02000°K 28.97306°D / 41.02000; 28.97306
TürüBaskül köprüsü
MalzemeBeton · Çelik · Taş
Uzunluk490 m (1.610 ft)
Açılış1845 (178 yıl önce) (1845)
Tarihî durumuKullanımda
Geçiş ücretiÜcretsiz
İstanbul üzerinde Galata Köprüsü
Galata Köprüsü
Galata Köprüsü
İstanbul' daki konumu
Galata Köprüsü, 1878, Fausto Zonaro
19. yüzyıl sonlarında, üçüncü Galata Köprüsü ve arka planda Yeni Camii, İstanbul.
2 Haziran 1930 tarihli Politika gazetesinde köprü ücretinin (müruriye) kalktığı gecenin haberi.

Galata Köprüsü, İstanbul'da Haliç üzerine yapılmış, Karaköy'le Eminönü'nü birleştiren köprüdür.[1]

Galata Kulesi'nden görünümü

1994 yılı Aralık ayında tamamlanarak hizmete girmiş olan ve günümüzde hizmet vermekte olan Galata Köprüsü, 490 metre uzunluğunda ve 80 metrelik kısmı açılabilen bir baskül köprüdür. Dünyada üzerinden tramvay geçen ender baskül köprülerden biridir.

Haliç'i birleştiren ve "Galata Köprüsü" olarak bilinen ilk köprü, 1845 yılında inşa edilmişti. Bu köprü 1863, 1875 ve 1912 yıllarında yenilenmiş; 1912'de inşa edilen Birinci Ulusal Mimarlık Akımı tarzındaki köprü, şehrin simgelerinden birisi olmuştur.[2] Şehrin sembolü olan Galata Köprüsü 1992'de yanmış ve adı "Tarihî Galata Köprüsü" olmuştur.

Galata Köprüsü

Tarihçe

Tarih boyunca Haliç'in iki yakasını birleştiren birçok köprü yapılmıştır. En eski kayıtlara göre, Altın Boynuz üzerine ilk köprü 6. yüzyılda I. Justinianus tarafından yapıldı. Bizans tarihçileri, Haliç üzerindeki ilk köprünün I. Justinianus (6. yy.) devrinde yapıldığını, adının 'Aghios Khalinikos Köprüsü' olduğunu yazar. Yeri tam olarak bilinmemekle birlikte, 12 kemerden oluşan bu taş köprünün Eyüp-Sütlüce arasında olduğu tahmin edilmektedir.

Fatih Sultan Mehmet de İstanbul'un fethi sırasında Haliç'e bir köprü yaptırmıştır. Demir halkalarla birbirine bağlanmış ve üzerine kalın kalaslar çakılmış dev fıçılardan oluşan bu köprü Ayvansaray-Kasımpaşa arasında idi. Nişancı Mehmet Paşa ise bu köprünün fıçılardan değil, yan yana demirlenmiş ve kirişlerle birbirine bağlanmış gemilerden oluştuğunu söyler. Bu mobil köprü, 1453'te İstanbul fethedildiğinde, orduların Haliç'in bir tarafından, diğerine geçebilmesi için kullanıldı.

1502-1503 yıllarında bölgeye ilk kalıcı köprüyü yapma planları konuşuluyordu. Galata Köprüsü için ilk girişim II. Beyazıt döneminde yapıldı. Sultan II. Bayezid, Leonardo da Vinci'den bir tasarım yapmasını istedi. Leonardo da Vinci, padişaha bir Haliç Köprüsü tasarımı sundu. Altın Boynuz için hazırlanan köprü tek açıklıklı 240 metre uzunluğunda ve 24 metre genişliğinde idi.[3] Yapılmış olsaydı dünyadaki en uzun köprü olacaktı. Ancak bu tasarım padişahın onayını alamayınca proje rafa kalktı. Başka bir İtalyan sanatçısı olan Mikelanj İstanbul'a köprü için davet edildi. Mikelanj bu teklifi geri çevirdi. Bundan sonra Altın Boynuz'u geçecek bir köprü yapma düşüncesi 19. yüzyıla kadar rafa kaldırıldı.

Hayratiye Köprüsü

Derken 19. yüzyılda, Sultan II. Mahmut (1808-1839) tarafından Azapkapı ve Unkapanı arasına, epey mesafeli bir köprü yaptırıldı. Açılış tarihi 3 Eylül 1836 olan bu köprü "Hayratiye", "Cisr-i Atik" ve "Eski Köprü" olarak biliniyordu. Proje, Yüksek Amiral Fevzi Ahmet Paşa tarafından işçileri ve deniz tersane imkânlarını kullanarak icra edildi. Tarihçi Lüti'ye göre bu köprü duba bağlantısıyla yapılıyordu. Yaklaşık 500-540 metre uzunluğundaydı. Köprü 1912 yılında yıkılmıştır.

Cisr-i Cedid

Leonardo da Vinci'nin gerçekleştirilmesi teknik olarak imkânsız görülen tasarımının üzerinden 350 yıl geçtikten sonra ilk modern Galata köprüsü, 1845 yılında,[4] Sultan Abdülmecid zamanında, annesi Bezm-i Alem Valide Sultan tarafından yaptırıldı ve 18 yıl kullanıldı. Köprüye 'Cisr-i Cedid',[5] 'Valide Köprüsü',[6] 'Yeni Köprü', 'Büyük Köprü', 'Yeni Cami Köprüsü', 'Güvercinli Köprü' adları takılmıştı. Köprünün Karaköy tarafında, yeni köprünün Sultan Abdülmecid Han tarafından inşa ettirildiğini belirten Şinasi'nin bir beyti vardı. Köprünün üzerinden ilk geçen Sultan Abdülmecid idi. Altından geçen ilk gemi ise Fransız kaptan Magnan'ın kullandığı Cygne gemisi oldu. İlk üç gün köprü geçişi parasız idi. 25 Ekim 1845'te Denizcilik Bakanlığı tarafından toplanan ve mürüriye olarak bilinen köprü geçiş ücreti toplanmaya başlandı. Köprü geçiş ücretleri şöyleydi:

  • serbest : Ordu ve kanun uygulayıcı personel, görevdeki yangın söndürücüler, rahipler
  • 5 para : Yayalar
  • 10 para : Sırtı yüklü insanlar
  • 20 para : Sırtı yüklü hayvanlar
  • 100 para : At arabası
  • 3 para : Koyun, keçi ve diğer hayvanlar.

Yıllar içinde Cisr-i Cedid'in yerine yeni Galata köprüleri yapılmakla beraber, köprü geçiş ücretini 31 Mayıs 1930'a kadar köprünün her iki sonunda ayakta duran beyaz üniformalı memurlarca toplandı.

İkinci köprü

Bu köprü Sultan Abdülaziz'in (1861-1876) emri üzerine, III. Napolyon'un İstanbul ziyaretinden hemen önce Ethem Pertev Paşa tarafından inşa edildi ve 1863'te yerine yerleştirildi.

Üçüncü köprü

1870'te bir Fransız şirketi Forget et Chantiers de la Mediteranee ile üçüncü köprünün yapımı için bir sözleşme imzalandı. Ancak Fransa ile Almanya arasında savaşın patlak vermesi projeyi erteledi. Eski sözleşme feshedildi ve yeni köprünün yapımı 1872'de İngiliz firması G. Wells'e verildi. Köprü 1875'te tamamlandı. Yeni köprü 480 metre uzunluğunda, 14 metre genişliğinde ve 24 duba üzerinde duruyordu. Maliyeti 105.000 altın lirasıydı. Bu köprü 1912 yılına kadar kullanıldı ve bu tarihte, Haliç'in daha yukarılarına doğru çekildi.

Eski Galata Köprüsü (Şubat 2012)
Köprünün altından Haliç yönüne geçiş (Şubat 2013)

Dördüncü köprü

Dördüncü köprü Alman firması MAN AG tarafından 1912'de 350.000 altın lirasına inşa edildi. Köprü 466 metre uzunluğunda, 25 metre genişliğinde idi. 16 Mayıs 1992'deki yangına kadar bu köprü kullanılmıştır. Köprünün yanma nedeni hâlâ tam olarak bilinmemektedir. Yanan köprü onarıldıktan sonra Balat-Hasköy arasına yerleştirildi ve yerine, bugün "Galata Köprüsü" olarak bilinen modern bir köprü yapıldı. Dördüncü köprü günümüzde "Eski Galata Köprüsü" veya "Tarihî Galata Köprüsü" olarak bilinmektedir.

Tarihî Galata Köprüsü, Haliç'teki su sirkülasyonunu engellediği iddiası ile ortada bulunan bölümü açılmış bir vaziyette yıllarca bekledikten sonra 2016 sonunda Haliç'ten çıkarılarak tamire götürülmüştür.[7] Tamirattan sonra nasıl değerlendirileceği belirsizdir.[7]

Bugün

Beşinci Galata Köprüsü, bir önceki köprünün birkaç metre kuzeyinde STFA şirketi tarafından inşa edildi. İnşaatı 1994 Aralık ayında tamamlanan köprü, diğerleri gibi Eminönü ve Karaköy'ü birbirine bağlıyordu. Tasarımı ve teftişi GAMB (Göncer Ayalp Mühendislik Bürosu) tarafından yapıldı. Beşinci Galata Köprüsü 490 metre uzunluğunda ve 80 metrelik kısmı açılabilen bir baskül köprüdür. Köprünün yüzeyi 42 metre genişliğindedir ve her yöne doğru 3 şeritli bir yol ve bir yaya yolu bulunmaktadır. Tramvay hattının Kabataş'a kadar uzatılması sonucu, köprünün ortasındaki iki şerit tramvay yoluna ayrılmıştır. Bu köprü, Norwich'teki Trowse Köprüsü ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki birkaç köprünün yanı sıra, dünyada üzerinden tramvay geçen ender baskül köprülerden biridir.

Ancak köprünün böyle bir eklentiye uygun olarak tasarlanmaması nedeniyle, tramvay yolu inşaatı birçok soruna neden oldu. Kapakları açılıp kapandığında, hatların birbirine tam olarak değmemesi bu sorunların başında geliyordu. Köprünün altındaki lokanta ve market kısmı 2003'te açıldı.

Kültür

Bugün İstanbul'un geleneksel ikonlarından biri hâline gelmiş Galata Köprüsü, Yeni İstanbul (Karaköy, Beyoğlu, Harbiye) ve Eski İstanbul'u (Sultanahmet, Fatih, Eminönü) birbirine bağladığı için "iki kültürü birbirine bağlayan köprü" simgeselliğini taşımaktadır.

Peyami Safa'nın romanı "Fatih Harbiye"de, Fatih ilçesinden Harbiye'ye köprü yolu ile giden bir kimse farklı uygarlık ve farklı kültürü ayaklarına yerleştirir der. Galata Köprüsü tasarım olarak başka köprülerden pek farklı olmasa da (hatta örneğin Paris ya da Budapeşte'nin köprülerine göre oldukça sıkıcı bir tasarıma sahip olsa da) kültürel değeri nedeniyle pek çok edebiyatçı, ressam, yönetmen ve oymacıya konu olmuştur.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "GALATA KÖPRÜSÜ". www.bizimsahife.org. 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2014. 
  2. ^ Gümüş, Korhan. "Haliç Geçişleri: Şehir Yönetim Anlayışının Simgeleri". xxi.com.tr. XXI Mimarlık, Tasarım ve Mekan dergisi, 8 Haziran 2015. 31 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2016. 
  3. ^ [Da Vinci Köprüsü Kısa Tanıtımı http://www.youtube.com/watch?v=zN71GToUk_4 26 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.]
  4. ^ "İlk Galata köprüsü ve unutulmaz hikayesi". www.mailce.com. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2015. 
  5. ^ Akçakaya, Ali. "Galata Köprüsü". www.ibb.gov.tr. 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2015. 
  6. ^ "Kara-Keui (Galata) Bridge, Constantinople, Turkey". Dünya Dijital Kütüphanesi (İngilizce). 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2021. 
  7. ^ a b "Tarihi Galata Köprüsü İstanbul'a veda etti". www.birgun.net/. Bir Gün gazetesi, 23 Aralık 2016. 24 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2016. 
  • Refik Durbaş, Galata Köprüsü. İstanbul (İletişim Yayınları) 1995, ISBN 975-470-460-0

Dış bağlantılar

Galata Kulesi, Galata Köprüsü, Haliç

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Eminönü</span> Fatih sınırları içerisinde bir semt

Eminönü, İstanbul'un bir semtidir. İstanbul'un Tarihî yarımada olarak bilinen kısımda, Haliç'in batısında yer alır. 7 Mart 2008 tarihine kadar ilçe belediyesi olan Eminönü bu tarihte lağvedilerek kanunla Fatih ilçesine bağlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">15 Temmuz Şehitler Köprüsü</span> İstanbul Boğazı üzerindeki üç köprüden biri

15 Temmuz Şehitler Köprüsü, eski adıyla Boğaziçi Köprüsü ya da boğaza inşa edilen ilk köprü olmasına atıfla halk arasında Birinci Köprü; Karadeniz ile Marmara Denizi'ni birbirine bağlayan İstanbul Boğazı üzerinde yer alan üç asma köprüden biri ve ilkidir. Köprünün ayakları Avrupa Yakası'nda Ortaköy, Anadolu Yakası'nda Beylerbeyi semtlerindedir.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul köprüleri</span>

İstanbul'da tarihte ilk köprü girişimi Pers Kralı I. Darius'undur. Osmanlılar zamanında ise II. Beyazıt'ın teşebbüsü sonuçsuz kaldıktan sonra II. Mahmud, 1836'da ahşap bir köprüyü Haliç'te Unkapanı ile Azapkapı arasında yaptırdı. Bu köprüye Hayratiye Köprüsü denildi.

<span class="mw-page-title-main">Karaköy</span> Beyoğlu, İstanbulda bir semt

Karaköy, İstanbul ilinin Beyoğlu ilçesine bağlı semt. Bankaları ve iş hanlarıyla ünlü en eski ticaret merkezlerinden biridir. Eski Galata semtinin modern adıdır. Tarih boyunca bir liman ve ticaret merkezi olma özelliğiyle ön plana çıkmıştır. Boğaziçi'nin Avrupa tarafında Haliç'in ağzında yer alır. Karaköy, şehrin çok tarihsel bölgelerinden ve en eskilerinden biridir. 19. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı Devleti'nin finans merkezi haline gelmişti. Bugün ise, önemli bir ticaret ve ulaşım merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Haliç</span> Boğaziçi girişindeki Tarihî yarımada ve Beyoğlu platolarını birbirinden ayıran deniz girintisi

Haliç, İstanbul'un Avrupa yakasını kaplayan Çatalca Yarımadası'nın güneydoğu ucunda, Boğaziçi girişinde, İstanbul ve Beyoğlu platolarını birbirinden ayıran deniz girintisi. Denizin kendisine ulaşan akarsu yatağının bir bölümünü istila etmesiyle meydana gelen yapının jeomorfolojik adı olan Arapça haliç sözcüğü, İstanbul halicinin kent açısından taşıdığı önemden dolayı Osmanlılar döneminden bu yana bir özel isim haline gelmiş, birçok semti kapsayan bir kent bölgesi adı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Hasköy, Beyoğlu</span>

Hasköy, İstanbul ilinin Beyoğlu ilçesine bağlı, Haliç kıyısında bir semt.

<span class="mw-page-title-main">Galata Rıhtımı</span>

Galata Rıhtımı İstanbul'un ve Türkiye'nin ilk modern rıhtımıdır. Karaköy sahilinde, Galata Köprüsü'nden Fındıklı'ya doğru uzanmaktadır. İnşasına Nisan 1892 yılında başlanmış, 1895 yılı sonunda bitirilmiştir. 758 metre uzunluğundadır. Salıpazarı Rıhtımı ile birlikte İstanbul Limanı'nı oluşturmaktadır. Türkiye Denizcilik İşletmeleri tarafından yönetilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">T1 (İstanbul Tramvayı)</span> İstanbul Tramvayı hattı

T1 Tramvay Hattı, İstanbul'un Avrupa Yakası'nda, ilk istasyonu Kabataş son istasyonu ise Bağcılar olan ve 31 istasyondan oluşan 19,3 km uzunluğundaki tramvay hattıdır.

<span class="mw-page-title-main">Haliç Köprüsü</span>

Haliç Köprüsü, İstanbul'da Haliç üzerinde bulunan köprülerden biridir. Ayvansaray ile Halıcıoğlu arasında uzanır. 1971 yılında Boğaziçi Köprüsü çevre yolu ve Haliç'e üçüncü köprü yapımı için imzalanan anlaşmayla yapımı kararlaştırılmıştır. Boğaziçi Köprüsü çevre yollarının Haliç geçişini sağlayan bu köprü, ayaklar üzerinde inşa edilmiştir. Yapımı Karayolları Genel Müdürlüğü, Ishikawajima-Harima Heavy Ind. Co. Ltd. adlı Japon ve Julius Berger-Bauboag AG adlı Alman kuruluşlar tarafından 34 ayda gerçekleştirildi ve 10 Eylül 1974 tarihinde hizmete girdi. 1995 yılında trafik yoğunluğu nedeniyle iki adet ek köprü inşa edildi. Boğaziçi Köprüsü'nün çevre yolu olan Otoyol 1 Haliç Köprüsü üzerinden geçmektedir. Uzunluğu 995 m, genişliği 32 m, deniz yüzeyinden yüksekliği 22 m'dir.

<span class="mw-page-title-main">Atatürk Köprüsü</span>

Atatürk Köprüsü ya da eski adıyla Unkapanı Köprüsü, İstanbul'da tarihî yarımadayı Beyoğlu yakasına bağlayan bir köprüdür. Fatih ilçesine bağlı Unkapanı Küçükpazar bölgesiyle Beyoğlu ilçesine bağlı Azapkapı semtlerini birbirine bağlar. Aksaray semtinden başlayarak Unkapanı'na gelen Atatürk Bulvarı'nın devamı niteliğindedir.

<span class="mw-page-title-main">Duba köprü</span>

Duba köprü ya da tombaz köprü kazık ve sütunlar üzerine değil, dubalar üzerine kurulmuş bir köprüdür. Suyun üstünde hareket eder. Taşıma gücü, dubaların kaldırma gücüne göre doğru orantılıdır.

Galata, şu anlamlara gelebilir:

<span class="mw-page-title-main">T5 (İstanbul Tramvayı)</span> İstanbul Tramvayı hattı

T5 Tramvay Hattı, İstanbul'un Avrupa Yakası'nda, ilk istasyonu Eminönü son istasyonu ise Alibeyköy Cep Otogarı olan ve 14 istasyondan oluşan 10,1 km uzunluğundaki tramvay hattıdır. Eminönü'nden başlayan hat Haliç'in batı kıyısı boyunca Silahtarağa'ya kadar devam eder ve buradan itibaren Alibey Deresi'ne paralel şekilde giderek Alibeyköy Cep Otogarı'nda son bulur.

<span class="mw-page-title-main">Marmaray Tüneli</span> İstanbul, Türkiyede bir demiryolu tüneli

Marmaray Tüneli, Türkiye'nin İstanbul ilinde, İstanbul Boğazı'nın altında yer alan demiryolu tünelidir. Avrupa Yakası'ndaki Kazlıçeşme ile Anadolu Yakası'ndaki Ayrılıkçeşme'yi birbirine bağlar. Dünyanın en derin batırma tüp tünelidir. 29 Ekim 2013'te Marmaray banliyö tren hattı ile birlikte hizmete girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Karaköy İskelesi</span> İstanbul, Beyoğlunda bir iskele

Karaköy İskelesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde bulunan bir iskeledir. İskele, Haliç'te Galata Köprüsü'nün doğusunda yer almaktadır. Şehir Hatları tarafından işletilen iskeleden Eyüpsultan, Kadıköy, Bostancı ve Üsküdar'a giden seferler bulunmaktadır.

İstanbul'un hem kültürel hem ticari açıdan stratejik noktalarından birisi olan Kemeraltı bölgesi, Beyoğlu ilçesinin Karaköy semtinde yer almaktadır.Bugün içerdiği değerler itibarıyla köklü değişimlere sahne olmakta olup tarih boyunca o sahnede pek çok rol edinmiştir.Gerçekleşen planlı ve plansız dönüşümlerle yeni çehreler edinen Kemeraltı, bu çehrenin ifadesini;içinde süregelen yaşamında, mimarisinde veya günlük deviniminde dile getirmektedir.Bu ifadeler, Kemeraltı bölgesinin tarihsel yaşantısının kanıtlarıdır.Bölgeye verilen Kemeraltı ismi ise 18. yüzyıla tarihlenmektedir.St. Benoit Fransız Lisesi'nin yanında bulunan bir manastırın kemeri yolun karşı tarafına geçtiği için Kemeraltı ismiyle anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Tramvayı</span> İstanbul, Türkiyedeki tramvay ağı

İstanbul Tramvayı, İstanbul'da hizmet veren modern tramvay ağıdır. Sistem, Avrupa Yakası'nda hizmet veren T1 Tramvay Hattı, T4 Tramvay Hattı ve T5 Tramvay Hattı'ndan oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Galata Surları</span>

Galata Surları veya Ceneviz Surları, günümüzde İstanbul sınırları içerisinde bulunan Galata'yı çevreleyen ve günümüzde bazı kalıntıları varlığını sürdüren surlardır.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Metrosu tarihi</span> İstanbul Metrosunun tarihçesi

İstanbul Metrosu, tarihi çok eskilere dayanan bir düşünce olmasına karşılık ancak 20. yüzyılın sonlarında gerçek anlamıyla hayat bulabilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kuala Terengganu Asma Köprüsü</span>

Kuala Terengganu Asma Köprüsü, Malezya'nın Terengganu eyaletinin Kuala Terengganu şehrinden geçen Terengganu Nehri'nin üzerinde bulunan köprü. Nehrin tam Güney Çin Denizi'ne döküldüğü noktada bulunur. Sultan Mahmud Köprüsü, Manir Köprüsü ve Pulau Sekati Köprüsü'nden sonra nehirdeki dördüncü köprüdür. Tanjung yakınlarındaki ıslah edilmiş bir alan olan Muara Selatan ile Seberang Takir'deki Muara Utara bölgelerini birbirine bağlar.