Galata Köprüsü

Galata Köprüsü
Galata Köprüsü
	Gün batımında Galata Köprüsü
Taşınan	Motorlu taşıt · Demiryolu · Yayalar
Geçiş	Haliç
Konum	Beyoğlu ve Fatih, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°1′12″K 28°58′23″D / 41.02000°K 28.97306°D
Türü	Baskül köprüsü
Malzeme	Beton · Çelik · Taş
Uzunluk	490 m (1.610 ft)
Açılış	1845 (178 yıl önce)
Tarihî durumu	Kullanımda
Geçiş ücreti	Ücretsiz
	Galata Köprüsü İstanbul' daki konumu

Galata Köprüsü, İstanbul'da Haliç üzerine yapılmış, Karaköy'le Eminönü'nü birleştiren köprüdür.^[1]

1994 yılı Aralık ayında tamamlanarak hizmete girmiş olan ve günümüzde hizmet vermekte olan Galata Köprüsü, 490 metre uzunluğunda ve 80 metrelik kısmı açılabilen bir baskül köprüdür. Dünyada üzerinden tramvay geçen ender baskül köprülerden biridir.

Haliç'i birleştiren ve "Galata Köprüsü" olarak bilinen ilk köprü, 1845 yılında inşa edilmişti. Bu köprü 1863, 1875 ve 1912 yıllarında yenilenmiş; 1912'de inşa edilen Birinci Ulusal Mimarlık Akımı tarzındaki köprü, şehrin simgelerinden birisi olmuştur.^[2] Şehrin sembolü olan Galata Köprüsü 1992'de yanmış ve adı "Tarihî Galata Köprüsü" olmuştur.

Tarihçe

Tarih boyunca Haliç'in iki yakasını birleştiren birçok köprü yapılmıştır. En eski kayıtlara göre, Altın Boynuz üzerine ilk köprü 6. yüzyılda I. Justinianus tarafından yapıldı. Bizans tarihçileri, Haliç üzerindeki ilk köprünün I. Justinianus (6. yy.) devrinde yapıldığını, adının 'Aghios Khalinikos Köprüsü' olduğunu yazar. Yeri tam olarak bilinmemekle birlikte, 12 kemerden oluşan bu taş köprünün Eyüp-Sütlüce arasında olduğu tahmin edilmektedir.

Fatih Sultan Mehmet de İstanbul'un fethi sırasında Haliç'e bir köprü yaptırmıştır. Demir halkalarla birbirine bağlanmış ve üzerine kalın kalaslar çakılmış dev fıçılardan oluşan bu köprü Ayvansaray-Kasımpaşa arasında idi. Nişancı Mehmet Paşa ise bu köprünün fıçılardan değil, yan yana demirlenmiş ve kirişlerle birbirine bağlanmış gemilerden oluştuğunu söyler. Bu mobil köprü, 1453'te İstanbul fethedildiğinde, orduların Haliç'in bir tarafından, diğerine geçebilmesi için kullanıldı.

1502-1503 yıllarında bölgeye ilk kalıcı köprüyü yapma planları konuşuluyordu. Galata Köprüsü için ilk girişim II. Beyazıt döneminde yapıldı. Sultan II. Bayezid, Leonardo da Vinci'den bir tasarım yapmasını istedi. Leonardo da Vinci, padişaha bir Haliç Köprüsü tasarımı sundu. Altın Boynuz için hazırlanan köprü tek açıklıklı 240 metre uzunluğunda ve 24 metre genişliğinde idi.^[3] Yapılmış olsaydı dünyadaki en uzun köprü olacaktı. Ancak bu tasarım padişahın onayını alamayınca proje rafa kalktı. Başka bir İtalyan sanatçısı olan Mikelanj İstanbul'a köprü için davet edildi. Mikelanj bu teklifi geri çevirdi. Bundan sonra Altın Boynuz'u geçecek bir köprü yapma düşüncesi 19. yüzyıla kadar rafa kaldırıldı.

Hayratiye Köprüsü

Derken 19. yüzyılda, Sultan II. Mahmut (1808-1839) tarafından Azapkapı ve Unkapanı arasına, epey mesafeli bir köprü yaptırıldı. Açılış tarihi 3 Eylül 1836 olan bu köprü "Hayratiye", "Cisr-i Atik" ve "Eski Köprü" olarak biliniyordu. Proje, Yüksek Amiral Fevzi Ahmet Paşa tarafından işçileri ve deniz tersane imkânlarını kullanarak icra edildi. Tarihçi Lüti'ye göre bu köprü duba bağlantısıyla yapılıyordu. Yaklaşık 500-540 metre uzunluğundaydı. Köprü 1912 yılında yıkılmıştır.

Cisr-i Cedid

Leonardo da Vinci'nin gerçekleştirilmesi teknik olarak imkânsız görülen tasarımının üzerinden 350 yıl geçtikten sonra ilk modern Galata köprüsü, 1845 yılında,^[4] Sultan Abdülmecid zamanında, annesi Bezm-i Alem Valide Sultan tarafından yaptırıldı ve 18 yıl kullanıldı. Köprüye 'Cisr-i Cedid',^[5] 'Valide Köprüsü',^[6] 'Yeni Köprü', 'Büyük Köprü', 'Yeni Cami Köprüsü', 'Güvercinli Köprü' adları takılmıştı. Köprünün Karaköy tarafında, yeni köprünün Sultan Abdülmecid Han tarafından inşa ettirildiğini belirten Şinasi'nin bir beyti vardı. Köprünün üzerinden ilk geçen Sultan Abdülmecid idi. Altından geçen ilk gemi ise Fransız kaptan Magnan'ın kullandığı Cygne gemisi oldu. İlk üç gün köprü geçişi parasız idi. 25 Ekim 1845'te Denizcilik Bakanlığı tarafından toplanan ve mürüriye olarak bilinen köprü geçiş ücreti toplanmaya başlandı. Köprü geçiş ücretleri şöyleydi:

serbest : Ordu ve kanun uygulayıcı personel, görevdeki yangın söndürücüler, rahipler
5 para : Yayalar
10 para : Sırtı yüklü insanlar
20 para : Sırtı yüklü hayvanlar
100 para : At arabası
3 para : Koyun, keçi ve diğer hayvanlar.

Yıllar içinde Cisr-i Cedid'in yerine yeni Galata köprüleri yapılmakla beraber, köprü geçiş ücretini 31 Mayıs 1930'a kadar köprünün her iki sonunda ayakta duran beyaz üniformalı memurlarca toplandı.

İkinci köprü

Bu köprü Sultan Abdülaziz'in (1861-1876) emri üzerine, III. Napolyon'un İstanbul ziyaretinden hemen önce Ethem Pertev Paşa tarafından inşa edildi ve 1863'te yerine yerleştirildi.

Üçüncü köprü

1870'te bir Fransız şirketi Forget et Chantiers de la Mediteranee ile üçüncü köprünün yapımı için bir sözleşme imzalandı. Ancak Fransa ile Almanya arasında savaşın patlak vermesi projeyi erteledi. Eski sözleşme feshedildi ve yeni köprünün yapımı 1872'de İngiliz firması G. Wells'e verildi. Köprü 1875'te tamamlandı. Yeni köprü 480 metre uzunluğunda, 14 metre genişliğinde ve 24 duba üzerinde duruyordu. Maliyeti 105.000 altın lirasıydı. Bu köprü 1912 yılına kadar kullanıldı ve bu tarihte, Haliç'in daha yukarılarına doğru çekildi.

Köprünün altından Haliç yönüne geçiş (Şubat 2013)

Dördüncü köprü

Dördüncü köprü Alman firması MAN AG tarafından 1912'de 350.000 altın lirasına inşa edildi. Köprü 466 metre uzunluğunda, 25 metre genişliğinde idi. 16 Mayıs 1992'deki yangına kadar bu köprü kullanılmıştır. Köprünün yanma nedeni hâlâ tam olarak bilinmemektedir. Yanan köprü onarıldıktan sonra Balat-Hasköy arasına yerleştirildi ve yerine, bugün "Galata Köprüsü" olarak bilinen modern bir köprü yapıldı. Dördüncü köprü günümüzde "Eski Galata Köprüsü" veya "Tarihî Galata Köprüsü" olarak bilinmektedir.

Tarihî Galata Köprüsü, Haliç'teki su sirkülasyonunu engellediği iddiası ile ortada bulunan bölümü açılmış bir vaziyette yıllarca bekledikten sonra 2016 sonunda Haliç'ten çıkarılarak tamire götürülmüştür.^[7] Tamirattan sonra nasıl değerlendirileceği belirsizdir.^[7]

Bugün

Beşinci Galata Köprüsü, bir önceki köprünün birkaç metre kuzeyinde STFA şirketi tarafından inşa edildi. İnşaatı 1994 Aralık ayında tamamlanan köprü, diğerleri gibi Eminönü ve Karaköy'ü birbirine bağlıyordu. Tasarımı ve teftişi GAMB (Göncer Ayalp Mühendislik Bürosu) tarafından yapıldı. Beşinci Galata Köprüsü 490 metre uzunluğunda ve 80 metrelik kısmı açılabilen bir baskül köprüdür. Köprünün yüzeyi 42 metre genişliğindedir ve her yöne doğru 3 şeritli bir yol ve bir yaya yolu bulunmaktadır. Tramvay hattının Kabataş'a kadar uzatılması sonucu, köprünün ortasındaki iki şerit tramvay yoluna ayrılmıştır. Bu köprü, Norwich'teki Trowse Köprüsü ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki birkaç köprünün yanı sıra, dünyada üzerinden tramvay geçen ender baskül köprülerden biridir.

Ancak köprünün böyle bir eklentiye uygun olarak tasarlanmaması nedeniyle, tramvay yolu inşaatı birçok soruna neden oldu. Kapakları açılıp kapandığında, hatların birbirine tam olarak değmemesi bu sorunların başında geliyordu. Köprünün altındaki lokanta ve market kısmı 2003'te açıldı.

Kültür

Bugün İstanbul'un geleneksel ikonlarından biri hâline gelmiş Galata Köprüsü, Yeni İstanbul (Karaköy, Beyoğlu, Harbiye) ve Eski İstanbul'u (Sultanahmet, Fatih, Eminönü) birbirine bağladığı için "iki kültürü birbirine bağlayan köprü" simgeselliğini taşımaktadır.

Peyami Safa'nın romanı "Fatih Harbiye"de, Fatih ilçesinden Harbiye'ye köprü yolu ile giden bir kimse farklı uygarlık ve farklı kültürü ayaklarına yerleştirir der. Galata Köprüsü tasarım olarak başka köprülerden pek farklı olmasa da (hatta örneğin Paris ya da Budapeşte'nin köprülerine göre oldukça sıkıcı bir tasarıma sahip olsa da) kültürel değeri nedeniyle pek çok edebiyatçı, ressam, yönetmen ve oymacıya konu olmuştur.

Altın Boynuz üzerinde ilk köprü Büyük Justinianus tarafından 6. yüzyılda yapıldı. Theodorian kara duvarları yanında şehrin batı ucu sonlarında yapılan bu köprü eski Konstantinopolis'in gravürlerinde görülebilir.
1875-1912 yılları arasından Galata Köprüsünün eski bir resmi
Galata Köprüsü (1962)
Ertuğrul Süvari Alayı, Galata Köprüsü üzerinde, Fausto Zonaro

Ayrıca bakınız

Türkiye'deki köprüler listesi

Kaynakça

^ "GALATA KÖPRÜSÜ". www.bizimsahife.org. 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2014.
^ Gümüş, Korhan. "Haliç Geçişleri: Şehir Yönetim Anlayışının Simgeleri". xxi.com.tr. XXI Mimarlık, Tasarım ve Mekan dergisi, 8 Haziran 2015. 31 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2016.
^ [Da Vinci Köprüsü Kısa Tanıtımı http://www.youtube.com/watch?v=zN71GToUk_4 26 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.]
^ "İlk Galata köprüsü ve unutulmaz hikayesi". www.mailce.com. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2015.
^ Akçakaya, Ali. "Galata Köprüsü". www.ibb.gov.tr. 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2015.
^ "Kara-Keui (Galata) Bridge, Constantinople, Turkey". Dünya Dijital Kütüphanesi (İngilizce). 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2021.
^ ^a ^b "Tarihi Galata Köprüsü İstanbul'a veda etti". www.birgun.net/. Bir Gün gazetesi, 23 Aralık 2016. 24 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2016.