İçeriğe atla

Galaksilerarası yıldız

Galaksilerarası yıldızlar olarak bilinen fenomenin keşfedildiği Başak gökadaları kümesi.

Bir Galaksiler arası yıldız, kümeler arası yıldız, haydut yıldız veya göçmen yıldız olarak da bilinir, herhangi bir gökadaya kütleçekim bakımından bağlı olmayan bir yıldızdır. 1990'da büyük tartışma konusu olsa da, artık diğer yıldızlar gibi galaksilerde oluştukları ama gökadaların çarpışması veya bir yıldız sisteminin bir kara deliğe çok yakınlaşması sonucu oluştukları genel kabul görmüştür.

Galaksiler arası yıldızlar, bilimsel literatürde, "intracluster stellar population" (veya kısaca IC popülasyonu) olarak da adlandırılır.[1]

Keşfi

Yıldızların sadece gökadalarda var olduğu hipotezi, galaksiler arası yıldızların keşfiyle 1997'de çürütülmüştü.[2] İlk keşfedilen yıldız Başak gökadalar kümesindeydi ve şu anda 1 trilyon tanesinin varlığı tahmin ediliyor.[3]

Oluşum

Galaksiler arasındaki çarpışmaların genellikle galaksiler arası yıldızların kaynağı olduğu düşünülmektedir.
Süper kütleli karadelikler tarafından galaksiler arası yıldızların fırlatılması için önerilen mekanizmalar

Bu yıldızların ortaya çıkışı hala bir sırdır ancak astrofizikçiler tarafından bilimsel olarak güvenilir birkaç hipotez önerilmiş ve yayımlanmıştır.

En yaygın hipotez, birden fazla galaksinin çarpışmasının bazı yıldızları geniş uzaya fırlatabileceğidir. Genel olarak küçük galaksilerde oluştukları düşünülür; çünkü küçük galaksilerin kütleçekiminden kaçmak, büyük galaksilerinkinden daha kolaydır.[4] Ancak iki büyük galaksinin çarpışmasından da fırlayabilirler.

Galaktik çarpışma hipotezine karşı çıkmayan başka bir hipotez, galaksiler arası yıldızların, gökada merkezindeki süper kütleli kara delikle yakın bir karşılaşma sonucu galaksiden fırlatılmış olabileceği hipotezidir. Böyle bir senaryoda, galaksiler arası yıldız(lar)ın başlangıçta bir yıldız sisteminin parçası olduğu ve diğer yıldızların süper kütleli karadeliğe çekilirken ileride galaksiler arası olacak olan yıldız(lar)ın Kütle çekimsel sapan etkisiyle çok yüksek hızlara ulaşıp galaksiden dışarı fırlatılmış olabileceği kuvvetle muhtemeldir. Böyle bir olay teorik olarak bir yıldızı o kadar yüksek hızlara hızlandırabilir ki, bu bir hiper-hız yıldızı olur, böylece tüm galaksinin yerçekimi kuyusundan kurtulur.[5] Bu bakımdan, (1988'deki) model hesaplamaları Samanyolu galaksimizin merkezindeki süper kütleli karadeliğin ortalama her 100.000 yılda bir yıldız attığını öngörüyor.[6]

Gözlem tarihi

1997'de Hubble teleskopu, Başak gökada kümesinde çok sayıda galaksiler arası yıldız keşfetti. Daha sonra 1990'larda, bilim adamları Ocak gökada kümesinde başka bir galaksiler arası yıldız grubu keşfettiler.

2005'te Smithsonian Astrofizik Merkezi'nde Warren Brown ve ekibi, hiper-hız yıldızlarının hızlarını ölçmeye çalıştı ve bunu yaparken, bir objenin bir şeye yaklaşırken veya uzaklaşırken sesinde olduğu gibi ışığında da gerçekleşen değişiklikleri baz alan Doppler tekniğini kullandılar. Ancak bulunan hızlar yalnızca tahmini minimumlardır, gerçekte hızları araştırmacılar tarafından bulunan hızlardan daha büyük olabilir. Yeni keşfedilen yıldızlardan biri Ursa Major takımyıldızı yönünde galaksiye göre yaklaşık 1,25 milyon mil hızla ilerliyor. 240.000 ışık yılı uzaklıkta. Diğeri ise, Yengeç takımyıldızına doğru 180.000 ışıkyılı uzaklıktan saatte 1.43 milyon mil ile ilerliyor.[7]

2000'li yılların sonlarında, galaksiler arası ortamdan kökeni bilinmeyen yaygın bir ışıltı keşfedildi. 2012 yılında galaksiler arası yıldızlardan kaynaklanabileceği önerilmiş ve gösterilmiştir. Müteakip gözlemler ve çalışmalar bu konu üzerinde ayrıntılı olarak durmuş ve yaygın ekstragalaktik arka plan radyasyonunu daha ayrıntılı olarak tanımlamıştır.[8][9]

Bazı Vanderbilt gök bilimcileri, Samanyolu'nun kenarında, Andromeda Gökadası ile Samanyolu arasında 675'ten fazla yıldız belirlediklerini bildiriyorlar. Bu yıldızların Samanyolu'nun galaktik merkezinden atılan hipervelocity (galaksiler arası) yıldızlar olduğunu iddia ediyorlar. Bu yıldızlar yüksek metallik (yıldızdaki hidrojen ve helyum dışındaki elementlerin oranları) özelliği gösteren kızıl devler, bu da kökenlerinin iç galaksiden olduğunu gösteriyor; çünkü galaksilerin dış disklerindeki yıldızların metalliği daha azdır ve daha yaşlı olurlar.[10]

Son zamanlarda keşfedilen bazı süpernovaların en yakın yıldız veya galaksiden yüz binlerce ışık yılı uzaklıkta gerçekleştiği doğrulandı.[11][12] Samanyolu yakınlarında bulunan haydut yıldız adaylarının çoğunun kökeni Galaktik Merkez'de değil, Samanyolu diskinde veya başka yerlerde gibi görünüyor.[13][14]

Galaksidışı Yaygın Arka plan Radyasyonu

2005 yılında, Spitzer Uzay Teleskobu şimdiye kadar kozmosun arka planında bilinmeyen bir kızılötesi bileşen ortaya çıkardı. O zamandan beri başka uzay teleskopları da mavi ve x ışınları dahil başka dalga boylarında da anisotropiler buldu. Şimdi toplu olarak Galaksidışı yaygın arka plan radyasyonu olarak adlandırılıyor. Bilim insanları tarafından birkaç açıklama tartışıldı ama 2012'de, bu yaygın radyasyonun galaksilerarası yıldızlardan kaynaklandığı ilk defa önerildi ve gösterildi. Eğer öyleyse, galaksilerde bulunan kütle kadar kütle içerebilirler. Bu büyüklükte bir popülasyon, Düşük foton üretimi sorunu'nu açıklayabilir ve karanlık madde sorununun da önemli bir kısmını açıklayabilir.[8][9][15][16]

Bilinen konumlar

İlk galaksiler arası yıldızlar Başak gökada kümesinde keşfedildi. Bunlar en yakın galaksiden yaklaşık 300.000 ışıkyılı uzaklıktadır. Galaksilerarası yıldız nüfusunun kesin kütlesi tam olarak bilinemese de, yerel olarak Başak gökada kümesinin kütlesinin %10'unu oluşturdukları tahmin edilmektedir (ve büyük olasılıkla, bu toplam, 2.500 gökadadan her birinden daha ağır basmaktadır).

2015 itibarıyla Samanyolu'nun kenarında, Andromeda Gökadası'na doğru yaklaşık 675 haydut yıldız keşfedildi.[10]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ See "Confirmation of Hostless Type Ia Supernovae Using Hubble Space Telescope Imaging" for example
  2. ^ "NewsCenter – Hubble Finds Intergalactic Stars (01/14/1997) – Introduction". HubbleSite. 14 Ocak 1997. 14 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2010. 
  3. ^ "NewsCenter – Hubble Finds Intergalactic Stars (01/14/1997) – Release Text". HubbleSite. 14 Ocak 1997. 2 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2010. 
  4. ^ Witze (2014). "Half of Stars Lurk Outside Galaxies". Nature. Nature Publishing Group. 20 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2015. 
  5. ^ "Exiled stars: Milky Way Boots Members". USATODAY. Space.com. 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2015. 
  6. ^ NASA: Hyperfast Star Was Booted From Milky Way 1 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (22 July 2010)
  7. ^ "Exiled Stars: Milky Way Boots Members". USATODAY. Space.com. 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2015. 
  8. ^ a b Cooray (22 Ekim 2012). "A measurement of the intrahalo light fraction with near-infrared background anisotropies". Nature. 
  9. ^ a b Zemcov (5 Kasım 2014). "On the Origin of Near-Infrared Extragalactic Background Light Anisotropy". Nature. 
  10. ^ a b "Rogue Stars Ejected From the Galaxy Found in Intergalactic Space". Vanderbilt University. Vanderbilt University. 1 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2015. 
  11. ^ "Between Galaxies: Lonely Supernovae Identified". Nature World News. 7 Haziran 2015. 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  12. ^ Space.com: [ https://www.space.com/30380-lonely-supernova-exiled-by-black-holes.html 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Lonely Supernova Likely Exiled by Merging Black Holes] (27 August 2015)
  13. ^ Bromley (1 Kasım 2018). "Nearby High-speed Stars in Gaia DR2". The Astrophysical Journal. 868 (1): 25 (15 pp.). 
  14. ^ de la Fuente Marcos (8 Temmuz 2019). "Flying far and fast: the distribution of distant hypervelocity star candidates from Gaia DR2 data". Astronomy and Astrophysics. 627: A104 (17 pp.). 
  15. ^ "Colossal Gas Cloud Discovered Around Milky Way". Space. 25 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2015. 
  16. ^ "Lost in Space: Half of All Stars Drifting Free of Galaxies". Space. Purch. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2015. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Galaksi</span> kütle çekimiyle bir arada duran yıldız ve gök cismi öbeği

Galaksi veya gök ada, kütle çekimi kuvvetiyle birbirine bağlı yıldızlar, yıldızlararası gaz, toz ve plazmanın meydana getirdiği yıldızlararası madde ve şimdilik pek anlaşılamamış karanlık maddeden oluşan maddesel bir sistemdir. Tipik galaksiler 10 milyon ile bir trilyon arasındaki miktarlarda yıldız içerirler ve bir galaksinin içerdiği yıldızların hepsi o galaksinin kütle merkezini eksen alan yörüngelerde döner. Galaksiler uzayda tek yönlü hareket ederler, galaksilerin yörüngeleri yoktur. Galaksiler çeşitli çoklu yıldız sistemlerini, yıldız kümelerini ve çeşitli nebulaları da içerebilirler. Çevresinde gezegenler ve asteroitler gibi çeşitli kozmik cisimler dönen Güneş, Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldızlardan yalnızca biridir.

<span class="mw-page-title-main">Küresel yıldız kümesi</span> galaksi merkezi etrafında dolanan yıldızların, küresel bir bileşimi

Küresel yıldız kümesi, galaksi merkezi etrafında uydu gibi dolanan, yıldızların küresel bir bileşimidir. Küresel yıldız kümeleri yerçekimi ile bir arada durabilirler. Yerçekimi sayesinde küresel bir şekle ve göreceli olarak merkeze doğru artan bir madde yoğunluğuna sahiplerdir. Yıldız kümesinin bir alt kategorisi olan küresel yıldız kümesi, Latince bir sözcük olan ve küçük küre anlamına gelen globulus kelimesinden türetilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yıldız kümesi</span> Kütle çekimi altında birbirlerine bağlı yıldızlar topluluğu

Yıldız kümeleri veya yıldız bulutları, öz kütleçekimiyle bir arada tutulan büyük yıldız gruplarıdır. İki ana yıldız kümesi türü belirlenmiştir: Küresel kümeler, kütleçekimsel olarak bağlı on bin ila milyonlarca yaşlı yıldızın oluşturduğu sıkı gruplardır, açık kümeler ise genellikle birkaç yüzden az üye içeren, daha gevşek kümelenmiş ve çoğunlukla çok genç yıldızların oluşturduğu gruplardır. Açık kümeler, gökada içinde hareket ederken dev moleküler bulutların çekim etkisiyle zamanla dağılır, fakat küme üyeleri artık çekimsel olarak bağlı olmasalar da uzayda genel olarak aynı yönde hareket etmeye devam ederler; bunlara yıldız topluluğu, bazen de hareketli grup denir.

<span class="mw-page-title-main">Şişkinlik (gökbilim)</span>

Astronomide galaktik şişkinlik bir sarmal gökadanın yoğun merkezi bölgesidir. Bu şişkinlik, gökadanın geri kalanından net bir şekilde ayrılır. Bir yandan, yüksek yoğunluğu nedeniyle çok daha parlak görünür, diğer yandan da genellikle disk düzleminin çok ötesinde bir şişkinlik gösterir. Çok uzak gökadalar söz konusu olduğunda, şişkinlik genellikle gökadadan görülebilen tek şeydir ve bu şişkinlik, eliptik gökadaları andırır.

<span class="mw-page-title-main">Galaksi merkezi</span>

Gökada merkezi, Samanyolu Gökadası'nın dönüş merkezidir. Dünya'dan uzaklığı, Samanyolu'nun parlak noktası; Yay, Yılancı ve Akrep takımyıldızları yönünde, 25,000 ışık yılı dir. Samanyolu'nun gökada merkezinde, Sagittarius A* süper büyük kütleli kara delik olduğu şüphesi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Galaksi kümesi</span>

Galaksi kümesi ya da gökada kümesi, kütle çekimi sayesinde birbirlerine bağlı yüzden fazla galaksinin oluşturduğu kümedir. Galaksi sayısı 50’nin altında olduğu zaman bu topluluklara, gruplar ve kümeler arasındaki sınırlar belirgin olmasa da, galaksi grubu denir. Galaksi kümeleri biçimleriyle dağılımlarıyla veya galaksi sayılarıyla nitelenirler. 10 milyar yıl önce oluştukları sanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Başak Süperkümesi</span>

Başak Süperkümesi veya Yerel Süperküme, Samanyolu ve Andromeda gökadaları ile diğerlerini de içeren Başak Kümesi ve Yerel Grup'u barındıran süperkümedir. Çapı yaklaşık 33 megaparsek olan bu süperkümede en az 100 adet gökada grubu ve kümesi bulunmaktadır. Gözlemlenebilir evrendeki yaklaşık 10 milyon süperkümeden biri olan Başak Süperkümesi, Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi adı verilen bir gökada iplikçiği içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Galaksi grubu</span> kütleçekim etkisiyle birbirlerine bağlı birçok gökadadan oluşan bir topluluk

Galaksi grubu (veya gökada grubu ya da gökada öbeği), kütleçekim etkisiyle birbirlerine bağlı birçok gökadadan oluşan bir topluluktur. Her biri en az Samanyolu kadar parlak olan (Güneş'in parlaklığının yaklaşık 1010 katı), yerçekimsel olarak bağlı yaklaşık 50 veya daha az üyeden oluşan bir galaksi topluluğudur. Birinci dereceden kümelenme olan gruplardan daha büyük galaksi koleksiyonlarına galaksi kümeleri denir.

<span class="mw-page-title-main">Cüce galaksi</span> İçinde birkaç milyar yıldıza ev sahipliği yapan galaksilere verilen addır

Bir cüce galaksi, yaklaşık 1000 ila birkaç milyar yıldızdan oluşan galaksilere verilen isimdir; Samanyolu'nun 200-400 milyar yıldızına kıyasla bu sayı oldukça sınırlıdır. Samanyolu'nun yakın çevresinde yer alan ve 30 milyardan fazla yıldız içeren Büyük Macellan Bulutu kimi zaman bir cüce galaksi olarak sınıflandırılırken, kimileri de onu tam anlamıyla bir galaksi olarak kabul etmektedir. Cüce galaksilerin oluşum ve faaliyetlerinin daha büyük galaksilerle olan etkileşimlerden büyük ölçüde etkilendiği düşünülmektedir. Gök bilimciler şekillerine ve bileşimlerine göre çok sayıda cüce galaksi türü tanımlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Etkileşen galaksi</span>

Bir gökada kümesinde bulunan gökadalar arasındaki etkileşimler nispeten sıklık göstermekte olup, evrimlerinde önemli bir rol oynarlar. Etkileşime geçmiş iki gökada çarpışmasa da “gelgit etkileşimleri”nden dolayı hem birtakım eğrilip bükülme deformasyonlarına uğrar, hem de aralarında bir miktar gaz ve toz alışverişi olur. İki gökada arasında çarpışma, birbirlerinin tam üzerine geldikleri ve birleşmelerine imkân tanımayacak ölçüde bir devim niceliğine sahip oldukları zaman meydana gelir. Bu denli etkileşime girmiş gökadalardaki yıldızlar, birbirleriyle çarpışmadan, birbirlerinin arasından geçerler. Bununla birlikte gaz ve tozları etkileşime geçerler. Bu da, yıldızlararası ortamın bozulup ve parçalanıp sıkışmış hale gelmesiyle "yıldız doğumları"nın patlak vermesine neden olur. Gökadaların çarpışması birinde ya da her ikisinde ciddi anlamda, çubuk, halka veya kuyruk benzeri eğilip bükülme bozulmalarına yol açar.

Gökadaların ortaya çıkma ve evrimlerinin incelenmesi bir bakıma gökadaların nasıl meydana geldikleri ve evren tarihinde nasıl bir evrim yolu izledikleri sorularının yanıtlanması girişimleridir. Bu alandaki bazı teoriler geniş ölçüde kabul görmekle birlikte, bu alan astrofizikte hâlen ilerlemeler bekleyen etkin bir alandır.

<span class="mw-page-title-main">NGC 2623</span> Yengeç takımyıldızı bölgesinde bir gökada çifti

NGC 2623, Yengeç takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 257,66 MIy (79 Mpc)uzaklıkta bulunan iki sarmal gökadanın birleşmesiyle oluşmuş bir gökada çiftidir. Édouard Jean-Marie Stephan tarafından 19 Ocak 1885 tarihinde keşfedildi. Halton Arp tarafından görüntülenmiş ve Arp 243 olarak "Füzyon görünümüne sahip gökadalar" kategorisi altında Tuhaf Gökadalar Atlası'na dahil edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Aslan IV (cüce galaksi)</span> galaksi

Aslan IV Aslan takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 520,000 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir cüce küremsi gökadadır. Yerel Grup'un bir üyesidir ve 2006 yılında keşfedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Galaktik astronomi</span>

Galaktik astronomi, esas olarak gökadamız Samanyolu'nu ve içerdiği her şeyi inceleyen bir astronomi dalıdır. Bu, diğer tüm gökadalar da dahil olmak üzere gökadamızın dışındaki her şeyin incelenmesi olan ekstragalaktik astronominin tersidir.

<span class="mw-page-title-main">Ekstragalaktik astronomi</span>

Ekstragalaktik astronomi, Samanyolu gökadasının dışındaki cisimlerle ilgilenen bir astronomi dalıdır. Başka bir deyişle, galaktik astronomi tarafından kapsanmayan tüm astronomik cisimlerin incelenmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Çekici</span> Samanyolu Gökadası ile karşısındaki öteki gökadaları çeken çok büyük bir kütledir

Büyük Çekici, galaksilerarası uzayda yer alan bir kütle çekim bölgesi ve Samanyolu gökadası da dahil olmak üzere yaklaşık 100.000 gökadayı içeren Laniakea Süperkümesi'nin görünürdeki merkezi kütle çekim noktasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Laniakea Süperkümesi</span>

Laniakea Süperkümesi, Samanyolu'nu ve yakınındaki diğer yaklaşık 100.000 gökadayı içeren bir süperkümedir. Süperkümenin kendisi ise evrendeki en büyük yapılardan biri olan ve Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi adı verilen iplikçik yapısının içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Leo Halkası</span> galaksiler arası bulut

Leo Halkası, Aslan takımyıldızı'ndaki M96 Grubu'nun merkezinde yer alan iki gökadanın yörüngesinde, yaklaşık 650 kiloışık-yılı (200 kpc) çapında, hidrojen ve helyum gazından oluşmuş devasa bir galaksiler arası buluttur.

<span class="mw-page-title-main">Başak Yıldız Akıntısı</span> galaksi

Başak Yıldız Akıntısı veya Başak Aşırı Yoğunluğu, 2005 yılında keşfedilen ve Başak takımyıldızında bulunan bir yıldız akıntısı için önerilen isimdir. Akıntının, Samanyolu ile birleşme sürecinde olan bir cüce küremsi gökadanın kalıntıları olduğu düşünülmektedir. Gece gökyüzünde kapladığı alan bakımından Dünya'dan görülebilen en büyük gökadadır.

<span class="mw-page-title-main">Uydu galaksi</span> kütleçekimsel etki nedeniyle daha büyük bir gökadanın yörüngesinde dönen yoldaş gökada

Uydu gökada, daha büyük kütleli ve parlak bir konak gökadanın kütleçekimsel potansiyeli içinde bağlı yörüngelerde hareket eden daha küçük bir yoldaş gökadadır. Tıpkı Güneş Sistemi'ndeki gezegenlerin Güneş'e kütleçekimsel olarak bağlı olması gibi, uydu gökadalar ve bileşenleri de konak gökadalarına bağlıdır. Çoğu uydu gökada cüce gökada olsa da, büyük gökada kümelerinin uydu gökadaları çok daha büyük bir kütleye sahip olabilir. Samanyolu'nun etrafında en büyüğü Büyük Macellan Bulutu olmak üzere elliye yakın uydu gökada dönmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.