İçeriğe atla

Gagavuzya tarihi

Gagavuzya Haritası

Gagavuzya tarihi eskilere dayanmaktadır. 1906 yılında bir grup Gagavuz'un ayaklanması sonucu ortaya çıkan altı günlük de-facto bağımsız Komrat Cumhuriyeti dışında Gagavuzlar Rus İmparatorluğu (1812-1917), Romanya (1918-1940 ve 1941-1944), Sovyetler Birliği (1940-1941 ve 1944-1991) ve Moldova (1917-1918 ile 1991'den bugüne kadar) tarafından yönetilmiştir.[1]

Ortaçağ

Gagavuzların Anadolu Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykavus'u (1236-1276) takip eden Peçenekler, Uz (Oğuz) ve Kuman (Kıpçak) halkı ile birlikte Dobruca'ya yerleşen Selçuklu Türklerinin soyundan geldikleri düşünülmektedir. Daha spesifik olarak, Oğuz Türklerinin bir kabilesi, diğer Türklerle olan kabileler arası çatışmalar sırasında Balkanlara göç etti. Bu Oğuz Türk boyu, Doğu Balkanlar'a (bugünkü Bulgaristan'da) yerleştikten sonra İslam'dan Ortodoks Hristiyanlığa geçmiş ve Gagauz halkı olarak adlandırılmıştır.

Rusya İmparatorluğu

1812'de, Moldavya Prensliği'nin daha önce doğu yarısı olan Besarabya , Rus İmparatorluğu'nun bir parçası oldu ve Güney Besarabya'da (veya Bucak) birkaç köyde yaşayan Nogay kabileleri göç etmek zorunda kaldı. 1812 ve 1846 yılları arasında Ruslar, Gagauzları günümüzde Doğu Bulgaristan'dan (Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı kalan) Ortodoks Besarabya'ya, çoğunlukla Nogay kabileleri tarafından boşaltılan yerleşim yerlerine yerleştirdi. Avdarma, Komrat, Congaz, Tomay, Cişmichioi ve diğer eski Nogay köylerine Besarabyalı Bulgarlarla paralel olarak yerleştiler. Bazı Gagauzlar da Boğdan Prensliği'nin 1812'de Rus kontrolüne girmeyen kısmına yerleştirildi, ancak birkaç yıl içinde köy köy, bugün Besarabya'nın güneyinde yaşadıkları kompakt alana taşındı.

Sovyetler Birliği

2. Dünya Savaşı sırasında, Sovyetler tarafından oluşturulan Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Nazi Almanyası güçleri tarafından işgal edildi.[2]

Gagavuz milliyetçiliği 1980'lerde entelektüel bir hareket olarak kaldı, ancak 80'lerin sonunda Sovyetler Birliği'nin demokratik idealleri benimsemeye başlamasıyla güçlendi. 1988'de yerel entelijansiyadan aktivistler, diğer etnik azınlıklarla işbirliği yaparak "Gagavuz Halkı" olarak bilinen bir hareket yarattılar. Bir yıl sonra, "Gagavuz Halkı", Moldova'nın güneyinde, başkenti Komrat olan özerk bir bölge oluşturulmasını talep eden bir kararın alındığı ilk toplantısını yaptı. Gagavuzya ulusal hareketi, Ağustos 1989'da Rumence'nin Moldova Cumhuriyeti'nin resmi dili olarak kabul edilmesi ve SSCB'nin resmi dili olan Rusça'nın yerini almasıyla yoğunlaştı. Moldova'nın güneyindeki çok etnik gruptan oluşan nüfusun bir kısmı bu kararı endişeyle karşıladı ve Kişinev'deki merkezi hükûmete güven eksikliğini hızlandırdı. Gagavuzyalılar, Moldova'nın Romanya ile yeniden birleşmesi durumunda, o zamanlar giderek daha olası göründüğü gibi, onlar için çıkarımlardan da endişe duyuyorlardı.

Bağımsız Moldova

Ağustos 1990'da Komrat kendisini özerk bir cumhuriyet ilan etti, ancak Moldova hükûmeti bu bildirgeyi anayasaya aykırı bularak iptal etti. O dönemde Stepan Topal, Gagauz ulusal hareketinin lideri olarak ortaya çıktı.[3] Sovyetler Birliği'ne verilen destek yüksek kaldı ve Mart 1991'de yapılan referandumda SSCB'nin kalan kısmı lehine neredeyse oybirliğiyle geri döndü. Ancak referandum, Moldova'nın geri kalanında olduğu gibi Gagavuzya'daki Moldovalılar tarafından boykot edildi. Birçok Gagavuz, Ağustos 1991'deki Moskova darbe girişimini destekledi ve Gagavuzya 19 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan etti, ardından Eylül'de Transdinyester geldi ve böylece Kişinev ile ilişkileri daha da gerdi. Ancak Moldova parlamentosu 27 Ağustos 1991'de Moldova'nın bağımsız olup olmayacağına ilişkin oy kullandığında, Moldova parlamentosundaki on iki Gagavuz milletvekilinden altısı lehte oy kullanırken diğer altısı katılmadı. Sonuç olarak, Moldova hükûmeti Romanya yanlısı tutumunu yumuşattı ve azınlık haklarına daha fazla önem verdi.[4]

Şubat 1994'te Başkan Mircea Snegur Gagavuzlara özerklik sözü verdi, ancak tam bağımsızlığa karşıydı. Ayrıca Moldova'nın Moldova, Gagavuzya ve Transdinyester'ten oluşan üç cumhuriyetli federal bir devlet olması önerisine de karşı çıktı.1994 yılında, Moldova Parlamentosu (yeni Moldova Anayasası'nın kabulü yoluyla) "Gagavuzya halkına" ülkenin statüsünün değişmesi durumunda "ayrılma kararı" hakkı verdi. Başka bir deyişle, eğer durum Moldova'nın başka bir ülkeye katılmaya karar vermesi durumunda, Gagavuzlara referandum yoluyla bağımsız olma veya ülkenin bir parçası olarak kalmaya hakkı olması anlamına geliyor. 23 Aralık 1994'te Moldova Cumhuriyeti Parlamentosu "Gagavuzya'nın Özel Hukuki Statüsüne Dair Kanun"u (Gagauzca: Gagauz Yeri) kabul ederek anlaşmazlığı barışçıl bir şekilde çözmüştür. Bu tarih artık bir Gagavuz bayramıdır. Birçok Avrupa insan hakları örgütü, Gagavuzya'yı etnik çatışmaları çözmek için başarılı bir model olarak tanır ve teşvik eder. Gagavuzya artık üç resmi dili olan Moldovaca, Gagauzca ve Rusça ile "ulusal-bölgesel özerk bir birimdir".

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2021. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2021. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2021. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Moldova</span> Doğu Avrupada bir ülke

Moldova veya resmî adıyla Moldova Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'da yer alan Ukrayna ile Romanya arasında kalan bir ülkedir. Başkenti Kişinev'dir ve 1991 yılında SSCB'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanmıştır. İçinden Prut ve Dinyester nehirleri geçmektedir. Dinyester Nehri'nin doğu kıyısını bir şerit hâlinde kapsayan bölgede tek taraflı bağımsızlığını ilan eden de facto bir cumhuriyet olan Transdinyester bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Besarabya</span> Güneydoğu Avrupada tarihî bölge

Besarabya, Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında yer alan ve günümüzde Moldova'nın yer aldığı tarihî bölgedir. Terim aynı zamanda Ukrayna'nın Bucak bölgesini de kapsayabilir.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya</span> Moldovaya bağlı özerk Türk cumhuriyeti

Gagavuzya veya Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi, Moldova'ya bağlı bir özerk devlet. Ülkeye ismini veren Gagavuzlar, Oğuz Türkü kökenlidir ve Gagavuz kelimesinin Gök-oğuzdan türediği düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, kısaca Moldova SSC veya MSSC, 1917 Ekim Devrimi ile kurulan Sovyetler Birliği'ni oluşturan 15 cumhuriyetten biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Komrat</span> Moldovada şehir

Komrat, Moldova'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Gagavuzya’nın başkentidir. Kent yerleşimi, Yalpuk deresi etrafına toplanmıştır. Ayrıca ülkenin üç ana yerleşim biriminden biri olan Komrat dolayının da merkezidir. 2004'teki sayıma göre nüfusu 47.000'dir.

<span class="mw-page-title-main">Çadır Lunga</span> Moldovada şehir

Çadır Lunga veya Çadır, Moldova'ya bağlı özerk cumhuriyet olan Gagavuzya'daki bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Boğdan</span>

Boğdan bugünkü Moldova'ya ve Romanya'nın Moldova'ya komşu olan bazı bölümlerine Osmanlılar tarafından verilen isimdi. Bu bölgenin halkı öteden beri Moldova ismini kullandıkları halde Osmanlılar Boğdan Prensliği 1359-1365 yılları arasında yöneten Voyvoda I. Bogdan'dan dolayı Boğdan ismini kullanmışlardır.

Moldova tarihi bugünkü Moldova topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar. Günümüzde Moldova adıyla anılan topraklar Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında tarihi adı Besarabya olan bölgedir. Bu bölge 1812 yılına kadar Boğdan adıyla anılan devletin doğu kısmını oluşturuyordu. 1812 yılından sonra Rusya'nın eline geçti. Boğdan'ın geri kalan kısmı ise etnik bakımdan kardeş olan Eflak'la birleşerek günümüzdeki Romanya Devleti'ni oluşturdu. Moldova halkı Romanya halkıyla aynı dili konuşmaktadır, etnik bakımdan kardeş uluslardır. Dolayısıyla Moldova tarihi Romanya tarihi'yle iç içe geçmiş bir tarihtir.

<span class="mw-page-title-main">Tiraspol</span> Moldovada şehir

Tiraspol, Moldova'nın en büyük ikinci şehri ve Transdinyester Cumhuriyeti'nin başkentidir. Şehir Dinyester nehrinin doğusunda bulunmaktadır. Tiraspol, mobilya ve elektrik üretimi gibi hafif sanayinin bölgesel merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya Cumhuriyeti</span> 1990–1994 yılları arasında Doğu Avrupada var olan tanınmayan devlet

Gagavuzya Cumhuriyeti Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'den ayrılan ve 1990 – 1994 yılları arasında bağımsız olduktan sonra barışçıl bir şekilde Moldova'ya katılan devlet. Günümüzde Gagavuz Özerk Bölgesi olarak adlandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 12 Ekim 1924 yılında Ukrayna SSC'ye bağlı olarak kurulmuş bir özerk cumhuriyetir. Toprakları şu anki Transdinyester'i kapsıyordu. Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği'nin Romanya'nın Rus İç Savaşı sırasında aldığı Besarabya bölgesini geri aldığında burada kurulan Moldova SSC ile birleşerek kendisini feshetti.

<span class="mw-page-title-main">1991 Sovyetler Birliği referandumu</span>

Sovyetler Birliği'nde 1991 Referandumu, 17 Mart 1991'de Sovyetler Birliği’nin korunması için yapılan referandum. Referandumda halka "eşit ve egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş federasyonu olarak Sovyetler Birliği’nin korunmasını uygun görüyor musunuz?" sorusu yöneltilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya bayrağı</span>

Gagavuzya bayrağı 1995 yılından bu yana Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nin resmi sembolü olarak kullanılmakta ve Moldova tarafından bölgesel bir sembol olarak kabul edilen bayraktır. "Gökyüzü Bayrağı" olarak bilinen bayrak, mavi-beyaz-kırmızı kabile renklerine, üçgen şeklinde düzenlenmiş üç sarı yıldız içeren bir tasarıma sahiptir. Bayrağın tasarımı günümüzde tartışılmaktadır; ancak yıldızlar Moldova'daki üç Gagavuz belediyesini temsil ettiği bilinmektedir. Üç renk, Gagavuzya'da da popüler olan Rusya bayrağı andırmaktadır; bu konu Gagavuz ve Moldova siyasetçileri arasında tartışma konusu olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Mihail Çakır</span> Gagauz linguist, etnograf ve din adamı

Mihail Çakır veya Ay-Boba Mihail Çakır [Ciachir olarak da yazılır; 27 Nisan 1861, Ceadîr-Lunga (Besarabya) - 8 Eylül 1938, Kişinev], Ortodoks rahip, Gagavuz dilinde eğitimci ve eski Rus İmparatorluğu'nda Gagavuz kitaplarının ilk yayıncısıydı.

Gagavuzya-Türkiye ilişkileri, Ortodoks Hristiyan, Türkî halk olan Gagavuzların yaşadığı Moldova'nın özerk bölgesi Gagavuzya ile Türkiye arasındaki ikili ilişkilerdir.

Gagavuzya demografisi bölgeyi Moldova Cumhuriyeti'nin demografisinden ayıran bazı farklı özelliklere sahiptir. Ayrıca Gagavuzya, Moldova'da Moldovalı olmayan etnik çoğunluğa sahip iki özerk bölgeden birisidir. 2004 nüfus sayımına göre, Moldova nüfusunun %4,8'i Gagavuzya'da yaşamakta. Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi, Moldova'nın toplam alanının %5.5'ini kapsamaktadır.

Vladimir Kıssa Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi Parlamento Başkanı. 7 Haziran 1980'de Sovyetler Birliği'ne bağlı Moldova SSC'nin Komrat şehrinde doğdu. Etnik olarak Bucak köyüne mensuptur. Babası Mikhail Kıssa'dır. Ortaokulu Bucakskaya Ortaokulu'nda okudu. Bucakskaya Ortaokulu'ndan 1995'te mezun oldu. Üniversiteyi ise Komrat Devlet Üniversitesi'nde okudu. Komrat Devlet Üniversitesi'nden de 2003'te mezun oldu. 30 Ağustos 2003'te Elena Kıssa ile evlenmiştir ve halen evlidir. Elena Kıssa ile olan evliliğinden Ruslik Kıssa adında bir oğlu olmuştur ve oğlu şu an 18 yaşındadır. Asıl mesleği avukatlık olan Vladimir Kıssa, 2008 yılında Bucak Seçim Bölgesi'nde bağımsız aday olarak yarıştı. Gagavuzya Halk Meclisi Gençlik İşleri,Spor ve Turizm Komisyonu Başkanlığı yaptı. 2012 yılında milletvekili olarak atandı ancak aynı zamanda Komrat Devlet Teşebbüsü 'Registru' Araç Tescili ve Sürücü Yeterlilik Dairesi başkanı görevini de yerine getirdi. Kasım 2016'da Moldova Demokrat Partisi listesinde üçüncü bir vekil vekilliği aldı. Şubat 2017'de Ulusal Meclis Başkanlığına seçildi. 2019 parlamento seçimlerinde Moldova Cumhuriyeti Parlamentosu eski milletvekili Nicolai Dudoglo için kampanya yürüttü. Ancak Temmuz 2019'da Vladimir Plahotniuc ülkeyi terk ettikten kısa bir süre sonra Moldova Demokrat Partisi'nden ayrıldı.

Moldova-Rusya ilişkileri, Moldova Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasındaki ikili ilişkilerdir. Kendi kendine özerklik ilan eden Dinyester Moldova Cumhuriyeti'ne Rusya'nın desteği ve bölgede önemli miktarda Rus askeri varlığı, Moldova'nın Rusya ile ilişkilerini gerdi.

<span class="mw-page-title-main">Romanya ile Besarabya Birliği</span>

Romanya ile Besarabya Birliği, 9 Nisan 1918'de Moldova Demokratik Cumhuriyeti'nin yasama organı Sfatul Țării tarafından Besarabya'nın Romanya ile birleşmesi ilan edildi. Bu devlet, 1812 Bükreş Antlaşması'nın ardından Rus İmparatorluğu'nun ilhak ettiği ve önce Oblast sonra da Guberniya olarak teşkilatlanan Besarabya bölgesi ile aynı sınırlara sahipti. Rus yönetimi altında, yerli Tatarların çoğu Besarabya'nın bazı bölgelerinden sürüldü ve yerlerine Moldavyalılar, Eflaklılar, Bulgarlar, Ukraynalılar, Yunanlılar, Ruslar, Lipovalılar, Kazaklar, Gagauzlar ve diğer halklar getirildi, ancak kolonizasyon eski Tatarlarla sınırlı değildi. Rusya ayrıca yönetimi altındaki topraklarda Rus dilini dayatarak ve diğer dillerde eğitimi kısıtlayarak bölgeyi bütünleştirmeye çalıştı.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya çatışmaları</span>

Gagavuzya çatışmaları, Moldova SSC'si ile ve Moldova'da daha fazla özerklik isteyen Gagavuz nüfusu arasında bir çatışmaydı. Sovyetler Birliği içinde kalmak amacıyla Moldova'dan ayrı Gagavuz Cumhuriyeti'nin ilanıyla doruğa ulaştı; ancak Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Gagavuz Cumhuriyeti fiilen bağımsız bir devlet haline geldi. Gagavuzya'nın resmi olarak ülke içinde bir özerk bölge olarak tanındığı 1995 yılında Moldova'ya resmen yeniden entegre edildi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.