İçeriğe atla

Gagavuzya çatışmaları

Gagavuzya çatışmaları
Tarih12 Kasım 1989 - 14 Ocak 1995
Bölge
Gagavuzya, Moldova
Sonuç Diplomatik çözüm
* Gagavuzya Moldova'ya yeniden entegre edildi.
*Gagavuzya özerk bölge statüsü elde etti.
Taraflar
Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti/ Moldova SSC (1991'e kadar)
 Moldova (1991'den sonra)		 Gagavuz Cumhuriyeti
Komutanlar ve liderler
Moldova Mircea Snegur Stepan Topal

Gagavuzya çatışmaları (Gagavuzca: Gagauziya çatışmaları; Rumence: Conflictul din Găgăuzia), Moldova SSC'si ile (sonradan bağımsız Moldova Cumhuriyeti) ve Moldova'da daha fazla özerklik isteyen Gagavuz nüfusu arasında bir çatışmaydı. Sovyetler Birliği içinde kalmak amacıyla Moldova'dan ayrı Gagavuz Cumhuriyeti'nin ilanıyla doruğa ulaştı; ancak Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Gagavuz Cumhuriyeti fiilen bağımsız bir devlet haline geldi. Gagavuzya'nın resmi olarak ülke içinde bir özerk bölge olarak tanındığı 1995 yılında Moldova'ya resmen yeniden entegre edildi.

Tarihçe

1989 sonbaharında, Sovyetler Birliği'nin son yıllarında, Rumence'nin Latin alfabesiyle yazılan adı olan Moldovaca, Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin tek resmi dili olarak tanındı. Ayrıca, Şubat-Mart 1990 Moldova Yüksek Sovyeti seçimlerinin ardından Halk Cephesi Moldova'da iktidara geldi ve cephenin radikal kesimleri Romanya ile birleşme talebinde bulundu; Cephe aynı zamanda Moldova'daki etnik azınlıklara ilişkin tutumunu da radikalleştirdi. Bütün bunlar, çoğunlukla Gagavuz veya Rusça konuşan ve Romanya Krallığı'nın Gagavuzların yaşadığı topraklar üzerindeki önceki yönetimini olumsuz bir şekilde hatırlayan Gagavuz halkında belirli bir rahatsızlık yarattı. Böylece Gagavuz Halkı ("Gagavuz Halkı") adlı siyasi oluşumun önderliğinde yeni ortaya çıkan Gagavuz ulusal hareketi, Gagavuz halkını ve onların çıkarlarını korumak için bölgesel özerkliği gerekli olduğunu düşünmeye başladı. Benzer bir durum Moldavya'nın bugün Transdinyester olarak bilinen Dinyester nehrinin doğu yakasında da gelişti. [1]

Gagavuz özerklik yanlılarının talepleri karşısında, Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti, Gagavuzların bölgesel özerkliği konusunu incelemek üzere Gagavuz Halkı'nın temsilcilerinden oluşan bir komisyon kurdu. Moldova SSC'si içinde var olacak Gagavuz Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 12 Kasım 1989'da Moldova Yüksek Sovyeti'ne Gagavuz özerkliğini kabul etmesi yönünde baskı yapmak amacıyla ilan edildi, ancak ikincisi bu bildirgeyi bozarak yasa dışı ilan etti. 27 Temmuz 1990'da, artık Halk Cephesi liderliğindeki Moldavya Yüksek Sovyeti, Gagavuzların özerklik taleplerini resmen reddetti. Bu kararla karşı karşıya kalan Gagauz temsilcileri, 19 Ağustos 1990'da Moldova SSC'den ayrılarak Gagavuz Cumhuriyeti'ni (hala Sovyetler Birliği sınırları içinde) ilan ettiler [1] Bu yeni oluşumdaki seçimlerin 28 Ekim'de yapılması planlanıyordu; 25 Ekim'de Moldavya Başbakanı Mircea Druc'un seferber ettiği yaklaşık 40.000 Moldavyalı gönüllü, bu seçimlerin yapılmasını önlemek için Gagavuzya'ya doğru yürüdü, ancak Moldova polisi ve Sovyetler Birliği İçişleri Bakanlığı güçleri, gönüllü Moldovalıları durdurmayı başardı. [2]

Gagavuz Cumhuriyeti, 25 Ağustos 1991'deki Transdinyester ayrılıkçılarının ve 27 Ağustos 1991'deki Moldova SSC'sinin aksine, hiçbir zaman Sovyetler Birliği'nden resmen bağımsızlığını ilan etmedi. Başlangıçta, aralarında yeni seçilen Gagavuz cumhurbaşkanı Stepan Topal'ın da bulunduğu Gagavuz liderleri, çökmekte olan Sovyetler Birliği'nin yerine yeni bir konfederasyon kuracak olan Yeni Birlik Antlaşması'nı desteklediler. [1]

26 Aralık 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla Gagavuz Cumhuriyeti fiilen bağımsız bir devlet haline geldi. Ancak Gagavuz liderleri, çok küçük ve mali kaynakları kıt olan Gagavuz Cumhuriyeti'nin kendi başına ayakta kalma kabiliyetinden şüphe ediyordu. Bu nedenle Gagavuz Cumhuriyeti'nde devlet kurumlarının kuruluşu kasıtlı olarak geciktirilmiş ve Gagavuz makamları, cumhuriyet içinde bu tür kurumların ortaklaşa kurulmaya başlandığı Moldova makamlarıyla işbirliği yapmaya başlamış; bu tür kurumlar Moldova Cumhuriyeti ile ortak yapılmaya başlanmıştır.

Gagavuz Cumhuriyeti'nin mali zayıflığı, Transdinyester Savaşı'nın ve özellikle 1992'deki Bender savaşının Moldova hükûmetine verdiği şokla birlikte, her iki tarafta da ılımlı, uzlaşmacı güçlerin lehine oldu. [2]

1994 Moldova parlamento seçimleri, Moldova'daki etnik azınlıklardan herhangi birine bölgesel özerklik verilmesine veya ülkenin federalleştirilmesine şiddetle karşı çıkan Halk Cephesi yönetiminin sonunu getirdi. Böylece Tarım Partisi'nin seçimlerde kazandığı zaferin ardından 1994 yılında Moldova'nın mevcut anayasası kabul edildi. Moldova anayasasının 111. maddesi "Dinyester'in sol yakasındaki yerlere" ve "Moldova Cumhuriyeti'nin güneyindeki diğer bazı yerlere" özerklik hakkını tesis ediyor; bu nihayet Gagavuzlara, büyük ölçüde 1992'den bu yana devam eden müzakereler sonucunda hazırlanmış bir özerklik statüsü verilmesine olanak sağladı [2]

23 Aralık 1994'te Moldova Parlamentosu "Gagavuzya'nın (Gagavuz-Yeri) Özel Hukuki Statüsüne İlişkin Kanun"u kabul etti (Rumence: Legea privind statutul juridic special al Găgăuziei (Gagauz-Yeri)), [2] 14 Ocak 1995'te yürürlüğe girerek modern Gagavuzya'nın özerkliğini yasal olarak resmîleştirdi. [2] 5 Mart 1995'te, Moldova'nın 36 bölgesinde referandum yapıldı; burada ya Gagauzlar nüfusun %50'sinden fazlasını oluşturuyordu ya da nüfusun üçte biri yeni Gagavuz özerk varlığına katılmak için oylama talebinde bulunuyordu. Üç kasaba ve 29 köy lehte oy kullandı. [2] Moldova'da Gagavuz özerk varlığının kurulması süreci Haziran 1995'te başarıya ulaştı [1]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d Kosienkowski 2017.
  2. ^ a b c d e f Neukirch 2002.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Moldova</span> Doğu Avrupada bir ülke

Moldova veya resmî adıyla Moldova Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'da yer alan Ukrayna ile Romanya arasında kalan bir ülkedir. Başkenti Kişinev'dir ve 1991 yılında SSCB'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanmıştır. İçinden Prut ve Dinyester nehirleri geçmektedir. Dinyester Nehri'nin doğu kıyısını bir şerit hâlinde kapsayan bölgede tek taraflı bağımsızlığını ilan eden de facto bir cumhuriyet olan Transdinyester bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya</span> Moldovaya bağlı özerk Türk cumhuriyeti

Gagavuzya veya Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi, Moldova'ya bağlı bir özerk devlet. Ülkeye ismini veren Gagavuzlar, Oğuz Türkü kökenlidir ve Gagavuz kelimesinin Gök-oğuzdan türediği düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti</span> Sovyetler Birliğinin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyeti

Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) (Rusça: Росси́йская Сове́тская Федерати́вная Социалисти́ческая Респу́блика; Rossiyskaya Sovetskaya Federativnaya Sotsialistiçeskaya Respublika), Sovyetler Birliği'nin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyetidir.

<span class="mw-page-title-main">Çadır Lunga</span> Moldovada şehir

Çadır Lunga veya Çadır, Moldova'ya bağlı özerk cumhuriyet olan Gagavuzya'daki bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Transdinyester</span>

Transdinyester Moldova Cumhuriyeti, Moldova içinde tek taraflı bağımsızlığını ilan eden De facto bir cumhuriyettir. Ülkenin ismi Rumencede “Dinyester Nehrinin Ötesi” anlamına gelir. Kendi siyasi yapısı, meclisi, ordusu, polisi ve posta sistemi olan bölge, Birleşmiş Milletler üyesi hiçbir devlet tarafından tanınmamaktadır. Avrupa'daki son sosyalist cumhuriyettir. Güney Osetya ve Abhazya tarafından tanınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti veya kısaca Abhazya ÖSSC, Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı 1931'den 1996'ya kadar varlığını sürdürmüş özerk Sovyet sosyalist cumhuriyettir.

<span class="mw-page-title-main">Tiraspol</span> Moldovada şehir

Tiraspol, Moldova'nın en büyük ikinci şehri ve Transdinyester Cumhuriyeti'nin başkentidir. Şehir Dinyester nehrinin doğusunda bulunmaktadır. Tiraspol, mobilya ve elektrik üretimi gibi hafif sanayinin bölgesel merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Moldova bayrağı</span> Ulusal bayrak

Moldova Cumhuriyeti'nin devlet bayrağı mavi, sarı ve kırmızı üç dikey şeritten ve ortadaki şeritte yer alan bir devlet armasından oluşmaktadır. Bayrağın boyunun enine oranı 1:2'dir. Aksi durumlar dışında Moldova Devlet Bayrağı, ulusal bayrak olarak, sivil veya savaş bayrağı ve sancak olarak kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya Cumhuriyeti</span> 1990–1994 yılları arasında Doğu Avrupada var olan tanınmayan devlet

Gagavuzya Cumhuriyeti Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'den ayrılan ve 1990 – 1994 yılları arasında bağımsız olduktan sonra barışçıl bir şekilde Moldova'ya katılan devlet. Günümüzde Gagavuz Özerk Bölgesi olarak adlandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Transdinyester bayrağı</span> Ulusal bayrak

Transdinyester bayrağı, Transdinyester Cumhuriyeti'nin ulusal bayrağıdır. Eski Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bayrağının bir sürümü olan bayrak 2000 yılında devletin sembolleri hakkında çıkarılan yasayla kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 12 Ekim 1924 yılında Ukrayna SSC'ye bağlı olarak kurulmuş bir özerk cumhuriyetir. Toprakları şu anki Transdinyester'i kapsıyordu. Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği'nin Romanya'nın Rus İç Savaşı sırasında aldığı Besarabya bölgesini geri aldığında burada kurulan Moldova SSC ile birleşerek kendisini feshetti.

<span class="mw-page-title-main">1991 Sovyetler Birliği referandumu</span>

Sovyetler Birliği'nde 1991 Referandumu, 17 Mart 1991'de Sovyetler Birliği’nin korunması için yapılan referandum. Referandumda halka "eşit ve egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş federasyonu olarak Sovyetler Birliği’nin korunmasını uygun görüyor musunuz?" sorusu yöneltilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bayrağı</span>

Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bayrağı, Bu bayrak 31 Ocak 1952'de Moldova SSR tarafından kabul edildi. Bayrağın kantonunda bir çekiç ve orak ile birlikte üç yatay kırmızı, yeşil (1/4) ve kırmızı kırma bandı var.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya bayrağı</span>

Gagavuzya bayrağı 1995 yılından bu yana Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nin resmi sembolü olarak kullanılmakta ve Moldova tarafından bölgesel bir sembol olarak kabul edilen bayraktır. "Gökyüzü Bayrağı" olarak bilinen bayrak, mavi-beyaz-kırmızı kabile renklerine, üçgen şeklinde düzenlenmiş üç sarı yıldız içeren bir tasarıma sahiptir. Bayrağın tasarımı günümüzde tartışılmaktadır; ancak yıldızlar Moldova'daki üç Gagavuz belediyesini temsil ettiği bilinmektedir. Üç renk, Gagavuzya'da da popüler olan Rusya bayrağı andırmaktadır; bu konu Gagavuz ve Moldova siyasetçileri arasında tartışma konusu olmuştur.

Gagavuzya-Türkiye ilişkileri, Ortodoks Hristiyan, Türkî halk olan Gagavuzların yaşadığı Moldova'nın özerk bölgesi Gagavuzya ile Türkiye arasındaki ikili ilişkilerdir.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzya tarihi</span>

Gagavuzya tarihi eskilere dayanmaktadır. 1906 yılında bir grup Gagavuz'un ayaklanması sonucu ortaya çıkan altı günlük de-facto bağımsız Komrat Cumhuriyeti dışında Gagavuzlar Rus İmparatorluğu (1812-1917), Romanya, Sovyetler Birliği ve Moldova tarafından yönetilmiştir.

Moldova-Rusya ilişkileri, Moldova Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasındaki ikili ilişkilerdir. Kendi kendine özerklik ilan eden Dinyester Moldova Cumhuriyeti'ne Rusya'nın desteği ve bölgede önemli miktarda Rus askeri varlığı, Moldova'nın Rusya ile ilişkilerini gerdi.

<span class="mw-page-title-main">Transdinyester arması</span>

Transdinyester arması, Moldova içinde tek taraflı bağımsızlığını ilan eden de facto bir cumhuriyet olan Transdinyester'in resmî devlet armasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nin Besarabya ve Kuzey Bukovina'yı işgali</span>

Sovyetler Birliği'nin Besarabya ve Kuzey Bukovina'yı işgali, Sovyetler Birliği'nin 26 Haziran 1940'ta Romanya'ya güç kullanma tehdidinde bulunan bir ültimatomunun sonucu olarak 28 Haziran'dan 3 Temmuz 1940'a kadar gerçekleşti. Toplam alanı 50.762 km² ve nüfusu 3.776.309 olan bu bölgeler Sovyetler Birliği'ne dahil edildi. 26 Ekim 1940'ta, Tuna'nın Kili kolundaki 23,75 km² alana sahip altı Rumen adası da Sovyet Ordusu tarafından işgal edildi.

Mihail Kendigelan Moldova Cumhuriyeti'nde bir Gagavuz siyasetçisidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.