İçeriğe atla

Gagavuz alfabesi

Modern Gagavuz alfabesi, Türk alfabesini temel alan 31 harfli Latin kökenli bir alfabedir. Daha önceleri, Sovyet yönetimi sırasında Gagauzya'nın resmi alfabesi Kiril alfabesiydi.

Gagauzca için kullanılan mevcut 31 harfli Gagauz alfabesi, Türkçe ve Azerbaycanca baz alınarak modellenen Latin kökenli bir alfabedir.

Tarih

Gagavuzca için kullanılan ilk alfabe 19. yüzyılın sonlarında olup Yunan alfabesi[1] kullanılmıştır. Örneğin oryantalist Otto Blau,Euripides oyunlarının Gagavuz diline çevrildiğini ve Yunan harfleriyle yazıldığını iddia eder.[2]

1957'den, 1993'e kadar Kiril alfabesi kullanıldı. 13 Mayıs 1993'te Moldova Cumhuriyeti parlamentosu, Gagavuz dili için Latin kökenli alfabenin resmi olarak kabul edilmesini sağlayan bir karar aldı. Bu daha sonra 1996 yılında değiştirilmiştir. Kabul edilen yeni resmi Gagavuz alfabesi, modern Türk alfabesine baz alınarak üç harfin eklenmesiyle oluşturulmuştur.

Latin alfabesi

Gagavuz alfabesinin harfleri standart sırasına göre şöyledir:

A, Ä, B, C, Ç, D, E, Ê, F, G, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, Ţ, U, Ü, V, Y, Z .

Noktalı ve noktasız "I"nın her birinin, Türkçede olduğu gibi, kendi büyük ve küçük harf biçimine sahip ayrı harfler olduğuna dikkat edin. Gagavuz alfabesinde "q", "w" veya "x" yoktur. Bunun yerine, bu karakterler Gagauzcaya sırasıyla "k", "v" ve "ks" olarak dönüştürülür.

A a Ä ä B b C c Ç ç D d E e Ê ê
[ɑ] [æ~ɛ] [b] [dʒ] [tʃ] [d] [e] [ə]
F f G g H h I ı İ i J j K k L l
[f] [g, ɟ] [x, h~ħ] [ɯ~ɨ] [i] [ʒ] [k, c] [l, ʎ]
M m N n O o Ö ö P p R r S s Ş ş
[m] [n, ɲ] [o] [ø] [p] [r] [s] [ʃ]
T t Ţ ţ U u Ü ü V v Y y Z z
[t] [ts] [u] [y] [w, vʲ] [j] [z]

Kiril alfabesi (tarihi)

А а Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Ё ё
Ж ж Ӂ ӂ З з И и Й й К к Л л М м
Н н О о Ӧ ӧ П п Р р С с Т т У у
Ӱ ӱ Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ
Ы ы Ь ь Э e Ю ю Я я

Kaynakça

  1. ^ M. Ciachir. Basarabialâ gagauzlarân istoriassi / Chișinău: 1933, p. 133
  2. ^ Măcriș, Anatol. Găgăuzii / Bucharest: Editura PACO, 2008, p. 71.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk alfabesi</span> Türkçenin yazımında kullanılan alfabe

Türk alfabesi, Türkçenin yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Latin alfabesi</span> Latin dilini yazmak için kullanılan alfabe

Latin alfabesi, antik Roma tarafından Eski Latince yazmak için kullanılan Latin harfleri tabanlı alfabedir. 23 harften oluşan Latin alfabesi, Latin harflerini kullanan ilk alfabedir.

Alfabe veya abece, her biri dildeki bir sese karşılık gelen harfler dizisidir. "Abece" kelimesi, Türkçedeki ilk üç harfin okunuşundan oluşur. Benzer biçimde Fransızca kökenli “Alphabet” kelimesinden Türkçeye geçen "alfabe" sözcüğü, eski Yunancadaki ilk iki harf olan "alfa" ile "beta"nın okunuşundan gelir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

Modern Kırım Tatar dili için Latin ve Kiril alfabeleri kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Latin harfleri</span> Antik Roma tarafından Latince yazmak için kullanılan yazı sistemi

Latin veya Romen harfleri, kökeni antik Roma tarafından Eski Latinceyi yazmak için kullanılan Latin alfabesine dayanan bir yazı sistemidir. ISO tarafından belirlenmiş standart modern Latin alfabesinde 26 harf bulunur. Latin harfleri şu anda dünyada en yaygın kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Rumence</span> Romanyanın resmî dili

Rumence, Romanya'nın resmî dilidir ve Latin dillerinin doğu koluna mensuptur. Çoğunluğu Romanya ve Moldova'da yaşayan 28 milyon kişi tarafından konuşulur. Moldova'nın resmî dili Moldovaca da Rumence ile aynı olmasına rağmen ülke yasaları kapsamında ülkenin resmî dili Moldovaca olarak yer almaktadır.

Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Eski Türk yazısı</span> Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı düzeni

Orhun, Göktürk ya da Köktürk alfabesi, Göktürkler ve diğer erken dönem Türk kağanlıkları tarafından kullanılmış, Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı sistemlerinden biridir. Alfabe, 4'ü ünlü olmak üzere 38 damga (harf) içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzca</span>

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Tacik alfabesi</span> Tacik dilinde yazmak için kullanılan alfabe

Tacikçe, tarih boyunca Arap, Latin ve Kiril alfabelerinin farklı sürümleri ile toplam üç ayrı yazı sistemi ile yazılmıştır. Tacikçeye ait kullanılan herhangi bir sürüm, Tacik alfabesi olarak tanımlandırılabilir; bunlar Tacikçede اﻟﻔﺒﺎﯼ تاجيكی, , olarak gösterilmektedir.

Glagol alfabesi, bilinen en eski Slav dili olan Kilise Slavcası için kullanılmış olan alfabedir. Artık kullanılmayan bu alfabe sadece Yunan Ortodoks kiliselerinde Slav destekçilerinin, yani Rusların, Bulgarların, Sırpların ayin düzeni kitaplarında yer alır.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Çengel işareti, dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.

Türk yazı sistemleri Türk dilinin bütün tarihî ve çağdaş dönemlerinde kullanılmış olan alfabeleridir. Türklerin en geniş ölçüde kullandığı yazı sistemleri Göktürk, Uygur, Arap, Kiril ve Latin alfabesidir. Türk dilinin tarihi sürecinde ticari, kültürel, dinî vb. sebeplerle bu dilin yazımında Göktürk, Mani, Soğut (Sogd), Uygur, Brahmi, Tibet, Süryani, İbrani, Grek, Arap, Kiril, Latin asıllı alfabeler Türk diline çeşitli düzeyde uyarlanmış varyantlarıyla kullanılmıştır.

Elbasan alfabesi, 18. yüzyılda Arnavutluk'ta oluşturulmuş ve kullanılmış bir yazı sistemidir. Bu alfabe, ismini keşfedildiği Elbasan şehri el yazmasından almaktadır ve tahminen 1750'lerde geliştirilmiştir. Toplamda 52 harf içeren Elbasan alfabesi, Arnavut dilinin farklı ses özelliklerini ifade etmek üzere tasarlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Arnavutluk'ta mevcut olan birkaç yazı sisteminden biri olan Elbasan alfabesi, Latin, Yunan ve Kiril alfabeleri gibi diğer yazı sistemleriyle rekabet halindeydi.