Gabani Kilisesi
Gabani Kilisesi (Gürcüce: გაბანის ეკლესია), tarihsel Speri bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin İspir ilçesine bağlı Bahçeli köyünün bir mahallesi olan Gabani'de Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir. Bahçeli köyünün eski adından dolayı Çirkini Kilisesi veya Tsirkine Kilisesi olarak da bilinir.[1][2]
Tarihçe
Eskiden ayrı bir köy olan Gabani'nin kilisesi olan Gabani Kilisesi'nin 9-10. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir.[3] Çoruh Nehri kıyısında yer alan bu yerleşim ve Speri bölgesini Osmanlılar 1549 tarihli Gürcistan seferiyle Gürcülerden ele geçirmiştir. Gabani köyünün nüfusunun Osmanlı döneminde Müslüman olmasıyla kilisenin işlevsiz kaldığı anlaşılmaktadır. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinin yayımlanmış versiyonu göre, bu sırada köyde 26 Müslüman kişi yaşıyordu.[4]
Gabani adının yamaç anlamına gelen Gürcüce Kapani'den (კაპანი) değişime uğradığı anlaşılmaktadır. Bu yerleşim Türkçe kaynaklarda "Kaban" (قابان) olarak geçer.[5] Bugün Posof ilçesine bağlı Kopuzlu köyünün Kapani adını taşıyan bir mezrası da 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde Kaban (قبان) veya Kapan (قپان) şeklinde yazılmıştır.[6]
Mimari
Gabani Kilisesi, küçük boyutlu bir yapı olup kaba yonu taşlarla dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiştir. Dışta doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı (8,4 × 6,4 m), içte üç nefli bazilika tipi bir yapıdır. Orta nef doğuda yarım daire planlı bir apsisle sınırlandırılmıştır. Apsisinin kuzey ve güney tarafında kiler odaları bulunur. Apsisin doğu duvarında yarım daire kemerli bir pencere açıklığı yer alır. Kiler odalarının da doğu duvarlarında birer pencere bulunmaktadır. Kilisenin kuzey ve güney cephesinin üste seviyesine eşit aralıklarla yerleştirilmiş dörder pencere, batı cephesi ekseninde ise, eksene simetrik yerleştirilmiş toplam üç pencere yer alır. Çatı örtüsü çökmüş olan kilisenin giriş batı cephe ekseninde yer alır ve yarım daire kemerlidir. Yapının zemini yıkıntılarla dolmuştur. Bununla birlikte kısmen yıkılmış olan duvarların yüksekliği 5 metreyi bulur. Kilisenin içi tamamıyla sıvalı olup yer yer fresk kalıntıları fark edilmektedir.[1][2][7]
Kaynakça
- ^ a b Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Ardahan, Erzurum İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması-2011", 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Çorum, 2012, 2. Cilt, s. 328. 9 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-975-17-3246-0
- ^ a b 2018 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2018 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2019, s 11. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-978-9941-9639-1-9
- ^ Ali Murat Aktemur - İ. Umut Kukaracı, "İspir ve Çevresi Kiliseleri", Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı: 8, Erzurum, 2002
- ^ Yunus Özger, "XIX. Yüzyılın İlk Yarısında İspir ve Köylerinin Nüfusu", A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 34, Erzurum, 2007
- ^ "Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 221". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2023.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. cilt (1958): s. 451-452". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2024.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 54, ISBN 978-9941-478-17-8.
