İçeriğe atla

Gıda sosyolojisi

Taipei, Taiwan: The Jiaotse Restaurant in 14th avenue. The owner is preparing her famous handmade Jiaozi
Taipei, Tayvan : 14. caddedeki Jiaotse Restoranı. Sahibi, ünlü el yapımı Jiaozi'sini hazırlıyor .

Gıda sosyolojisi, toplumun ilerleyen tarihi ve gelecekteki gelişimi ile ilgili kaygılardan ortaya çıkan gıda çalışmasıdır. Gıda sosyolojisi içerisinde; üretim, hazırlık, tüketim, dağıtım, etik, kültürel vb. konular barındırır. Toplumumuzdaki gıda dağıtımının yönü, gıda tedarik zincirindeki değişikliklerin analizi ile incelenebilir. Özellikle küreselleşme, gıda dağıtım endüstrisinde baskı etkisi yaratarak gıda tedarik zinciri üzerinde önemli etkilere sahiptir.[1]

Gıda dağıtımı

Ölçek etkilerinden kaynaklanan etki

Gıda tedarik zincirindeki merkezi satın alma merkezlerinden kaynaklanan ölçek etkileri, gıda dağıtım pazarındaki büyük perakendeciler veya distribütörler gibi büyük oyuncuları desteklemektedir. Bunun nedeni, güçlü pazar güçlerini ve finansal avantajlarını daha küçük oyunculara karşı kullanabilmeleridir. Hem güçlü bir pazar gücüne hem de finansal kredi piyasasına daha fazla erişime sahip olmaları, piyasayı domine edebilecekleri ve gıda dağıtım pazarındaki konumlarını sağlamlaştırabilecekleri anlamına geliyordu. Bu, bir uçta büyük oyuncular ve diğer uçta faaliyet göstermek için dar pazarları seçen küçük oyuncular tarafından karakterize edilen bir gıda dağıtım zinciri ile sonuçlanacaktır. Özel gıda dağıtım pazarlarında daha küçük oyuncuların varlığı, küçülen pazar paylarına ve ölçek etkileri nedeniyle daha büyük oyuncularla rekabet edememelerine bağlanabilir. Bu mekanizma aracılığıyla, küreselleşme daha küçük rol oyuncularını yerinden etmektedir.[2] Özel gıda dağıtım pazarlarını rahatsız eden bir diğer mekanizma da dağıtım zincirlerinin kendi markalarına sahip olmalarıdır. Kendi markalarına sahip mağazalar, kendi markalarının fiyatını düşürerek rakipler arasındaki fiyat savaşlarıyla mücadele edebilmekte ve böylece tüketicilerin onlardan mal satın alma olasılığını artırmaktadır.[3]

Erken tarih ve kültür

İnsanlığın başlangıcından beri, gıda sadece beslenme amacıyla önemliydi. Tarihin başlangıcındaki insanlar dünya üzerinde, gıdayı bir enerji kaynağı olarak kullanmaktaydı. Bu yüzden ilk insanlar avlanmak ve hayatta kalmak için yüksek enerji gereksinime ihtiyaç duymaktaydı. Bu nedenle gıdayı direkt bir beslenme aracı olarak kullanıyor ve tüketiyorlardı.

Bu gelişmeler nihayetinde gıda emeğine ve gıda sosyolojisinin ekonomik kısmına da giren "tarımcılık" gelişmesine yol açtı. Yıllar geçtikçe yemek, kültürleri ve insanları bir araya getirmenin bir yolu haline geldi. Birçok kültürde insanları bir araya getiren şey yemek kültürü olarak karşımıza çıkmaktadır. Kısacası yemek kültürü ve toplumları kaynaştırması; Homo-sapiens avcılığı ve toplayıcılığından, sömürgecilere, Yerli Amerikalıların şükran gününe[4] kadar uzanan bir yolculuk haline geldi.

Sosyologlara göre, amaçlarına ve anlamlarına göre ayrılan farklı yiyecek grupları vardır. Bir kültürün temelini oluşturan kültürel süper gıdalar vardır. Ekonomik durumu yansıtan prestij gıdaları ve ağırlıklı olarak vücudun iyileştirilmesi için tüketilen vücut imajı gıdaları vardır. Sempatik yiyecekler, bir hurafe gibi beğenilen arzu edilen bir özellik için yenir. Son olarak, belirli bir sağlık nedeni ile tüketilen fizyolojik gıdalar vardır. Bu farklı kategoriler, araştırmacıların ve sosyologların kültürü gıda perspektifinden incelemelerine yardımcı olmaktadır. Genellikle gıdanın toplumla nasıl büyüdüğünü, küflendiğini ve değiştiğini bizlere gösterir.

Sosyolojik perspektifler

Sembolik bir etkileşimcinin merceğinden, yemek sosyolojisi ile ilgili birçok sembol vardır. Yemek, birçok kültürde insanları bir araya getirir ve onları farklı seviyelerde birbirine bağlar. Örneğin, aile ile sofrada yemek yeme geleneği, birbirleriyle birlikteliği ve iletişimi temsil eder. Yemeğin kendisi, olduğundan daha büyük bir şeyi sembolize edebilir. Amerika'da fast food, bazıları için hızlı bir akşam yemeğine ihtiyaç duyan meşgul aileyi temsil edebilir. Ancak diğerlerine göre, özellikle Amerikan tüketimi fikrini merkeze alan “McDonaldization Teorisi ”ni gösterebilir. Yemek sosyolojisinin nasıl sembolize edilebileceğinin bir başka örneği de yemeği sıfırdan yapmak olabilir. Bu romantik duygular beslediğimiz birine karşı bir sembol olarak veya ailemize karşı bir sembol olarak karşımıza çıkabilir.[5]

Diyet

Diyetler tarihin birçok evresinde insanlar için var olmuş bir kavramdır. Ancak günümüzde ince, zayıf veya fit olmak insanoğlu için takıntı haline geldi. Geçmişe baktığımızda ise bir kadının iri olması onu daha güzel kılar mantığı insanlar tarafından benimsenmiştir. Çünkü bunun en temel sebebi, iri bir insan yemeğe kolay ulaşması demekti. Bu da o insanın zenginliğini ve sınıfını belirtirdi.

1920 yıllarından itibaren durum değişti ve zayıflık popülerlik kazandı. 1960'lı yıllarda ise Twiggy gibi modeller dikkat çekti ve birçok kadın benzer vücut tipine sahip olmaya çalıştı. Bu gelişme, egzersiz videolarının da popülaritesine arttırdı ve 1980'lere kadar devam etti. 2010 yılından itibaren ise farklı diyet akımları meydana geldi. Buna örnek olarak vejeteryenlik, veganlık ve glütensiz ürün tüketimi gibi diyetler ortaya çıktı. Ayrıca bir kişinin diyet seçmesinde birçok neden de barınmaktadır. Ahlaki nedenler, sindirim sistemindeki sorunlar, toplumsal etkiler ve dini etkiler, kişinin diyet seçiminde etken rol oynamaktadır.

Obezite

Amerika'yı etkisi altına alan obezite salgını, aynı zamanda gıdaların evrimi ile toplumları nasıl şekillendirdiğine güzel bir örnektir. Birçok Amerikalının tükettiği fast food ve yüksek kalorili hazır yiyecekler popülerleştiği için obezite de kaçınılmaz bir seviyeye ulaşmıştır. Belirli sosyoekonomik geçmişe sahip insanların yaşadığı çevre, tükettikleri gıda türünü de büyük ölçüde etkilemiştir. Yüksek kalorili ve düşük besleyici gıdalar daha ucuz olma eğilimindedir ve erişimi daha kolaydır. Bu nedenle çoğu insan alışveriş yaparken daha ucuz seçeneklere yönelir. Fiziksel hareket eksikliği de obeziteye katkıda bulunmaktadır. Yapılan araştırmalar, gün içerisinde fiziksel aktivite yapamayan insanların obeziteye yakalanma ihtimalini daha yüksek göstermektedir.[6]

Obezitenin etkileri.

Kaynakça

  1. ^ "Food - Sociology - Oxford Bibliographies - obo". www.oxfordbibliographies.com (İngilizce). 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020. 
  2. ^ MANUEL BELO MOREIRA, Changes in Food Chains in the Context of Globalization, Int. Jrnl. of Soc. of Agr. & Food, Vol. 18, No. 2, pp. 134–148
  3. ^ Vizard, Sarah. "Supermarkets' new price war risks damaging relations with food brands and consumers." Marketing Week Online 24 Apr. 2014. General OneFile. Web. 5 Nov. 2015.
  4. ^ Siskind (1992). "The Invention of Thanksgiving". Critique of Anthropology. 12 (2): 167-191. doi:10.1177/0308275X9201200205. 
  5. ^ "Sociology of food - Short Notes for Sociology". www.sociologyguide.com. 8 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020. 
  6. ^ SALLIS (March 2009). "Physical Activity and Food Environments: Solutions to the Obesity Epidemic". Milbank Quarterly. 87 (1): 123-154. doi:10.1111/j.1468-0009.2009.00550.x. ISSN 0887-378X. PMC 2879180 $2. PMID 19298418. 

Ek kaynaklar

  • Beardsworth, Alan ve Keil, Teresa. Menüdeki Sosyoloji : Gıda ve Toplum Araştırmasına Davet (1). Londra, ABD: Routledge, 2002. ProQuest ebrary. Ağ. 21 Kasım 2016.
  • Caplan, Pat, ed. Gıda, Sağlık ve Kimlik (1). Londra, ABD: Routledge, 2013. ProQuest ebrary. Ağ. 7 Aralık 2016.
  • Halkier, Bente. Tüketim Zorlandı : Medialized Gündelik Yaşamlarda Gıda. Farnham, GB: Routledge, 2010. ProQuest ebrary. Ağ. 7 Aralık 2016.
  • İlaç Enstitüsü. Açlık ve Obezite : Bir Gıda Güvensizliği Paradigmasını Anlamak—Çalıştay Özeti. Washington, ABD: Ulusal Akademiler Basını, 2011. ProQuest ebrary. Ağ. 7 Aralık 2016.
  • Lupton, Deborah. Gıda, Beden ve Benlik. Londra, GB: SAGE Publications Ltd, 1996. ProQuest ebrary. Ağ. 21 Kasım 2016.
  • Marsden, Terry ve Cavalcanti, Josefa Salete Barbosa, ed. Kırsal Sosyoloji ve Kalkınma Araştırmaları : Küreselleşen Gıdada Çalışma İlişkileri. Bingley, GB: Emerald Group Publishing Limited, 2014. ProQuest ebrary. Ağ. 21 Kasım 2016.
  • Ritzer, George. Tüketim Sosyolojisinde Keşifler : Fast Food, Kredi Kartları ve Kumarhaneler. Londra, GB: SAGE Publications Ltd, 2001. ProQuest ebrary. Ağ. 21 Kasım 2016.

Daha fazla bilgi

  • Carolan, M. 2012, Gıda ve tarım sosyolojisi, Routledge, New York; Londra;.
  • Bearsworth, Alan. 1997, Menüde Sosyoloji: Gıda ve Toplum Araştırmalarına Davet, Routledge,0-415-11424-1
  • Germov, John. 2004. A Sosyology of Food & Nutrition: The Social Appetite, Oxford University Press,0-19-551625-7
  • Kingsolver, Barbara. 2007. Hayvan, Sebze, Mucize: Bir Yıl Yemek Ömrü, Harpercollins,0-06-085255-0
  • Levenstein, Harvey. 1988, Masada Devrim: Amerikan Diyetinin Dönüşümü, Oxford University Press,0-19-504365-0
  • Nestle, Marion. 2003, Food Politics: How the Food Industry Influences Nutrition and Health, Univ of California Press,0-520-24067-7
  • Mennel, Stephen. 1993. Gıda Sosyolojisi: Yeme, Diyet ve Kültür, Adaçayı Yayınları,0-8039-8839-7
  • Ritzer, George. 2007, Toplumun McDonaldlaşması, Adaçayı Yayınları,978-1-4129-5429-7
  • Schlosser, Eric. 2001. Fast Food Nation: Tüm Amerikan Yemeklerinin Karanlık Yüzü, HarperCollins0-395-97789-4

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Gary Alan Fine,, Amerikalı sosyolog ve yazar. Sembolik etkileşimcilik akımının önde gelenlerindendir. Araştırma alanlarından en önde gelenleri restoranlar, sanat anlayışı ve münazara gruplarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Et</span> hayvanların yenebilen kas dokularına et denir

Et, insanlarda ve hayvanlarda deri ile kemik arasındaki kas ve yağdan oluşan tabakaya, kasaplıkta ise hayvanlardan sağlanan kaslardan oluşmuş besin maddesine denir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ'da Avrupa mutfağı</span> 5. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar Avrupa kültürlerinin besinleri, yeme alışkanlıkları ve yemek pişirme yöntemleri

Orta Çağ Avrupa mutfağı, 5. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar Avrupa kültürlerinin besinlerine, yeme alışkanlıklarına ve yemek pişirme yöntemlerine verilen genel addır. Bu dönem boyunca beslenme düzeni ve pişirme yöntemleri Avrupa genelinde değişimlere uğramış ve tüm bu değişiklikler Avrupa'nın modern mutfak kültürünün temelini oluşturmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Fast food</span> hızlı servis edilen yemek

Fast food, hazır yemek ya da ayaküstü yemek, kısa sürede hazırlanan ve seyyar satıcılarda, büfelerde ve restoranlarda hemen tüketmek veya paket yapılmak üzere satışa sunulan yiyecek. İngilizce fast food kavramı Türkçeye birebir çabuk/ivedi yemek olarak çevrilir. TDK tarafından hazır yemek karşılığı önerilmiştir. Oktay Sinanoğlu tarafından önerilen "tezyemek" söyleyişe daha uygun olmasına rağmen kabul görmemişti. Hazır halde satışa sunulan ekmek arası döner, hamburger, patates kızartması, pizza gibi pek çok yiyecek fast food olarak kabul edilir.

Diyetisyen, sağlık bilimleri beslenme ve diyetetik eğitim ve öğretim programını en az dört yılda tamamlayarak Beslenme ve Diyetetik Lisans Diploması alarak diyetisyen unvanını kazanıp; diyetisyenlik mesleğini yapmaya ve uygulamaya hak kazanan profesyonel sağlık personelidir. Lisans eğitimi ardından lisanüstü eğitimini tamamlayan diyetisyenler, uzman diyetisyen ünvanına sahip olmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Akademik disiplinler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Akademik disiplinlere genel bir bakış ve güncel bir rehber olarak aşağıda ana hatlar verilmiştir:

<span class="mw-page-title-main">Gıda</span> vücut tarafından tüketilen, enerji sağlayan madde

Yiyecek, canlıların hayatlarını devam ettirebilmeleri için yemek suretiyle tüketmeleri gereken maddelerdir. Belirli bir öğünde tüketilen yiyeceklere yemek denir. Yiyecekler organik veya inorganik maddelerden üretilmiş olabilirler. Yiyeceklerde bulunan ve canlıların yaşamını devam ettirmesi, büyümesi için gerekli olan protein, vitamin, mineral gibi maddelere ise besin veya gıda denir. Ancak gıda sözcüğü "ilaçlar hariç, yaşamı devam ettirmek için tüketilen tüm yiyecek ve içecekler" anlamında da kullanılır. Ultra işlenmiş gıda, kolay yiyecek, organik gıda, abur cubur, fast food, çerez, genetiği değiştirilmiş gıdalar çok tüketilen türlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Gıda işleme</span>

Gıda işleme, tarımsal veya hayvani besin hammaddelerinin gıdaya ya da daha evvel tüketilebilir gıda haline getirilmiş maddelerin başka bir gıda maddesine dönüştürülmesidir. Gıda işleme; tahılın öğütülmesinden un yapımına, evde yemek pişirmekten hazır yemek yapmak için kullanılan karmaşık sanayi yöntemlerine kadar gıda işlemesinin pek çok şeklini kapsar. Gıda işlemesiyle hasat edilmiş ekinler ya da kesilmiş hayvansal ürünlerden pazarlanabilir ve görece uzun raf ömrüne sahip yiyecekler yapılır. Hayvan yemi üretiminde de benzer yöntemler uygulanır. Birincil gıda işleme çoğu gıdaları yenilebilir yapmak için gereklidir. İkincil işleme malzemeleri ekmek gibi bilinen gıdalara dönüştürür. Üçüncül gıda işleme, çok şeker ve tuz içerdiği, çok az lifli olduğu, beslenme ihtiyaçları açısından sağlıksız olduğu, beslenmeyi ve obeziteyi artırdığı için eleştirilir.

<span class="mw-page-title-main">Gıda güvenliği</span>

Gıda güvenliği gıda kaynaklı hastalıkları engelleyerek, gıdaların işlenmesi ve depolanmasını ele alan bilimsel bir disiplin. Bu potansiyel olarak ciddi sağlık tehlikelerini önlemek için takip edilmesi gereken bir dizi rutinleri içerir. Gıda güvenliği tüketicilerin zarar görmelerini engelleme açısından gıda savunması ile örtüşmektedir. Endüstri ve pazar; pazar ve tüketici arasındaki hattın güvenliği de buna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Sokak yemeği</span> Halka açık bir yerde satılan yemeye hazır yiyecek veya içecekler

Sokak yiyecekleri, bir pazarda veya fuarda, sokaklarda veya halka açık bir yerde seyyar satıcılar tarafından satılan, hazır yiyecek veya içeceklerdir. Genellikle taşınabilir bir yemek arabası, yemek kabini ya da gıda kamyonundan satılır ve derhal tüketilmesi amaçlanır. Bazı sokak yiyecekleri bölgeseldir, ancak birçoğu menşe bölgelerinin dışına yayılmıştır. Sokaktaki yiyeceklerin çoğu hem elle yenen yemek, hem de fast-food olarak sınıflandırılmaktadır ve restoran yemeklerinden ortalama olarak daha ucuzdur. 2007 yılında Gıda ve Tarım Örgütü tarafından yapılan bir araştırmaya göre, her gün 2,5 milyar insan sokak yemeği yiyor. Her ülkede yöresel sokak yemeği türleri bulunmaktadır.

Çiğ beslenme veya çiğ gıda diyeti, yalnızca veya çoğunlukla pişmemiş ve işlenmemiş yiyecekleri yemeyi kapsayan bir diyet uygulamasıdır. Felsefeye veya yaşam tarzına ve istenen sonuçlara bağlı olarak, çiğ gıda diyetleri bir dizi meyve, sebze, fındık, tohum, yumurta, balık, et ve süt ürünlerini içerebilir. Diyet ayrıca çeşitli filizlenmiş tohum, peynir ve yoğurt, kefir, kombuça veya lahana turşusunu da kapsayan fermente edilmiş yiyecekler gibi basit işlenmiş yiyecekleri içerebilir, fakat genellikle pastörize edilmiş, homojenize edilmiş veya sentetik böcek ilaçları, gübreler, çözücüler ve gıda katkı maddeleri kullanılarak üretilmiş gıdaları içermez

Bir yiyecek bağımlılığı veya yeme bağımlılığı, lezzetli yiyeceklerin kompulsif tüketimi ile karakterize edilen davranışsal bir bağımlılıktır . Bu yemekler insanlarda ve diğer hayvanlarda ödül sistemini belirgin şekilde olumsuz sonuçlarla etkinleştirir.

<span class="mw-page-title-main">Hayvansal ürün</span>

Hayvansal ürün, bir hayvanın vücudundan elde edilen herhangi bir malzemedir. Örnekler, yağ, et, kan, süt, yumurta ve bunların yanında kurutulmuş balık mesanesi ve peynir mayası gibi daha az bilinen ürünlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Raf ömrü</span>

Raf ömrü, bir malın kullanıma, tüketime veya satışa uygun olmayan hâle gelmeden depolanabileceği süre veya son kullanım tarihi belli olan bir ürünün satışta kalabileceği süredir. Raf ömrü bir ürünün işlevi veya normal yapısı bozulmadan kullanılmasını öneren süredir. Kozmetikler, yiyecek ve içecekler, tıbbî cihazlar, ilaçlar, patlayıcılar, farmasötik ilaçlar, kimyasallar, lastikler, piller ve diğer birçok çabuk bozulan ürün için geçerlidir. Son kullanma tarihi veya ilaç son kullanma tarihi kavramı ilişkilidir, ancak bazı yargı bölgelerinde yasal olarak farklıdır.

<span class="mw-page-title-main">Beslenme psikolojisi (Duygusal yeme)</span>

Beslenme psikolojisi ; yemek kararları gibi bilişsel seçimlerin beslenmeyi, psikolojik sağlığı ve genel sağlığı nasıl etkilediğinin psikolojik çalışmasıdır. Beslenme psikolojisi, beslenme davranışı ile ruh sağlığı/esenlik arasındaki ilişkiyi anlamaya çalışmaktadır. NP, psikolojinin ve daha özel olarak sağlık psikolojisinin bir alt alanıdır. Psikoloji, diyetetik, beslenme ve pazarlama dahil olmak üzere çok sayıda farklı alana uygulanabilmektedir. NP, psikolojiye bilgi ve birikim katmaya başlamış, kısa bir geçmişi olan oldukça yeni bir alana sahiptir. Beslenme psikolojisinde iki ana tartışma alanı vardır. Tartışmanın ilk alanı, konunun iki farklı şekilde görülebilmesidir. Psikolojik işlevleri etkileyen beslenme veya beslenme ve sağlığı etkileyen psikolojik seçimler ve davranışlar olarak görülebilmektedir. İkinci tartışma, beslenmeyle ilgili olarak neyin "sağlıklı" veya "normal" olduğunun tanımlanmasıdır.

Feingold diyeti, ilk olarak Benjamin Feingold tarafından 1970'lerde gıda katkı maddelerini hiperaktivite ile ilişkilendirdiği ortaya çıkan araştırmayı takiben tasarlanan bir eliminasyon diyetidir. Bu ilişkilendirilen katkı maddelerini ve çeşitli yiyecekleri ortadan kaldırarak diyetin durumunu hafifletmesi gerekmektedir. Zamanında popüler olan diyet, o zamandan beri "modası geçmiş bir tedavi" olarak anılmaktadır. Etkili olduğuna dair iyi bir kanıt yoktur ve insanların takip etmesi zordur.

<span class="mw-page-title-main">Gıda endüstrisi</span>

Gıda endüstrisi, dünya nüfusu tarafından tüketilen gıdanın çoğunu sağlayan karmaşık, çeşitli işletmelerden oluşan küresel bir ağdır. Gıda endüstrileri terimi, gıda maddelerinin üretimi, dağıtımı, işlenmesi, dönüştürülmesi, hazırlanması, muhafazası, nakliyesi, belgelendirilmesi ve paketlenmesine yönelik bir dizi endüstriyel faaliyeti kapsamaktadır. Günümüzde gıda endüstrisi, büyük ölçüde emek-yoğun olan küçük, geleneksel, aile tarafından yürütülen faaliyetlerden büyük, sermaye-yoğun ve son derece mekanize endüstriyel süreçlere kadar uzanan imalat ile son derece çeşitlenmiştir. Birçok gıda endüstrisi neredeyse tamamen yerel tarıma, ürüne veya balıkçılığa bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sosyoloji maddeleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu liste sosyoloji maddelerinin dizinini içermektedir. Özet liste için Genel sosyoloji listesi.

<span class="mw-page-title-main">Sosyolojinin dalları</span>

Aşağıdakiler, sosyoloji disiplinine genel bakış ve güncel bir rehber olarak sunulmaktadır:

<span class="mw-page-title-main">Çocuk yemeği</span>

Çocuk yemeği, çocuklara göre hazırlanmış ve çocuklara pazarlanan bir fast food gıda kombinasyonu yemeğidir. Çoğu çocuk yemeği renkli torbalarda veya karton kutularda sunulur. Çanta veya kutu üzerinde aktivite tasvirleri ve içinde plastik bir oyuncak bulunur. Çoğu standart çocuk yemeği, bir burger veya tavuk kanadı, bir garnitür ve bir meşrubattan oluşur.