İçeriğe atla

Güvenilmez anlatıcı

Gustave Doré'un Baron Münchhausen illüstrasyonu: Baron'un masalı gibi uzun masallarda, genellikle güvenilmez anlatıcılar kullanılır.

Güvenilmez anlatıcı, edebiyatta, filmlerde ya da tiyatro oyunlarında güvenilirliği ciddi anlamda riskli olan anlatıcı.[1] Terim, 1961 senesinde Wayne C. Booth'un The Rhetoric of Fiction eserinde ortaya çıkmıştır.[2] Bu tarz bir anlatım yöntemi yazar tarafından belirli nedenlerle seçilmiş olabilir. Bu genelde seyirciyi ya da okuyucuyu kandırmak içindir.[1] Bu tarzda anlatıcı genelde birinci şahıs anlatıcıdır. Aynı zamanda üçüncü şahıs anlatıcının da güvenilmez anlatı olarak kullanıldığı olur.

Bu anlatıcının doğası bazen çok çabuk açığa çıkar. Örneğin; Hikâyenin başında anlatıcı açık bir hataya düşebilir, kuruntulu iddialarda bulunabilir ya da bazen şiddetli akıl hastası olabildiğini kabul eder. Bu anlatım aracının dramatik şekilde kullanımında ise anlatıcı açığa çıkacak gerçeği hikâyenin sonuna kadar erteleyebilir.

Güvenilmez anlatıcı için örnekler

Tarihsel olaylarda

Romanlarda

Ken Kesey'in ünlü romanı Guguk Kuşu'nda "Şef" Bromden karakteri şizofrenidir. Ve hikâyeyi anlatırken ara ara akli dengesini kaybederek insanların küçülüp büyüdüğü kısımlar anlatır. Bu kısımlarda duvarlar gülmekte ve ortalığı bir sis kaplamaktadır.

Filmlerde

Amadeus filminde Antonio Salieri karakterinin yaşlı hali, rakibi Wolfgang Amadeus Mozart'ı öldürdüğünü iddia ettiği için akıl hastanesine kapatılmıştır. Hikâyenin gerçekte var mı olduğunu yoksa sadece Salieri'nin kuruntularından ibaret mi olduğunu bilemeyiz. Hastanede Salieri'nin Mozart'ı öldürdüğüne dair herhangi bir bulgu olmadığından, bu hikâyenin gerçekçiliği özellikle belirsiz kalmıştır.

Yurttaş Kane filminde Charles Foster Kane karakterinin hikâyesi, 5 farklı tanıdığı tarafından anlatıldığından ve hepsinin karakter için farklı görüşleri olduğundan belirsizdir. Bu da Güvenilmez anlatıcı(lar)a güzel bir örnektir.

Raşomon filminde ölen samurayın hikâyesi birçok farklı anlatıcı tarafından anlatılmaktadır. Ve bu anlatıcıların her biri olayları kendi açılarından ya da kendi çıkarlarına göre anlatır. Bazısı anlattığı hikâyede çaldığı eşyayı saptırırken bazısı gururundan dolayı hikâyeyi kendini şereflendirecek şekilde anlatır. Bu anlatım tarzı Raşomon etkisi olarak Karl G. Heider tarafından incelenmiştir.

Olağan Şüpheliler filminde masum görünen ayağı sakat "Roger 'Verbal' Kint" karakteri hikâyeyi film boyunca kendini temize çıkaracak şekilde anlatır. Onu sorgulayan polis memuru ise onun anlattıklarına güvenmiyordur. Lakin mecburen onu serbest bırakırlar. Filmin sonunda Kint karakterini lüks bir arabayla şehir içinde kaybolurken izleyici onun ayağının sakat olmadığını anlar.

Televizyonda

Çizgi romanlarda

Güvenilmez anlatıcıların kullanıldığı eserler

Güvenilmez bakış açısından ya da açılarından anlatılan filmler;

Kaynakça

  1. ^ a b c "How to Write a Damn Good roman, II", by James N. Frey (1994) ISBN 0-312-10478-2, p. 107 16 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ "Professor Wayne Booth" 17 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., an obituary, The Times, Ekim 14, 2005
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". The New York Times. 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  4. ^ "Later Critical Response to Wutheirng Heights". academic.brooklyn.cuny.edu. 17 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024. 
  5. ^ "Comedy Is Tragedy That Happens to Other People". The New York Times. 19 Ocak 1992. 
  6. ^ "Historicizing unreliable narration: unreliability and cultural". 7 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  7. ^ Sarah Webster. When Writer Becomes Celebrity. The Oxonian Review of Books, Vol. 5, No. 2 (spring 2006) [1] 4 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ Thomas E. Boyle. Unreliable Narration in "The Great Gatsby". The Bulletin of the Rocky Mountain Modern Language Association, Vol. 23, No. 1 (Mar., 1969), pp. 21-26 [2]
  9. ^ Womack, Kevin and William Baker, eds. The Good Soldier: A Tale of Passion. Broadview Press, 2003. [3]
  10. ^ Mudge, Alden. "Ishiguro takes a literary approach to the detective roman." [4] 25 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ Helal, Kathleen, ed. The Turn of the Screw and Other Short işs. Enriched Classics. Simon and Schuster, 2007. [5] 2 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  12. ^ "DarkEcho Review: The Horned Man by James Lasdun". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  13. ^ Landay, Lori (28 Şub 1998). "Madcaps, Screwballs, and Con Women: The Female Trickster in American Culture". University of Pennsylvania Press. 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024 – Google Books vasıtasıyla. 
  14. ^ "Dowling on Pale Fire". 6 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  15. ^ "Interview with Gene Wolfe Conducted by Lawrence Person". 16 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  16. ^ Tom Dawson, [6] 26 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., reviewing Amracord on BBC flims
  17. ^ Lance Goldenberg, "There - Something Fishy About Father"[], Creative Loafing Tampa, Ocak 8th 2004.
  18. ^ Ferenz, Volker, "Fight Clubs, American Psychos and Mementos," New Review of Film and Television Studies, Vol. 3, No. 2 (1 Kasım 2005), pp. 133-159, (link, accessed 5 Mart 2007, reg. required).
  19. ^ Church, David, "Remaining Men Together: Fight Club and the (Un)pleasures of Unreliable Narration 13 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Offscreen, Vol. 10, No. 5 (Mayıs 31, 2006). Retrieved on 14 April 2009.
  20. ^ "Hero review in the Montreal Film Journal". 4 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  22. ^ [7] 25 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Rashomon article on Turner Classic Movies
  23. ^ The "lying" opening flashback, Hitchcock/Truffaut
  24. ^ [8] 11 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "'Where Is My Mind?' — Chaucer - 'Unreliable Narrator' Goes Neo-Noir: (The Usual Suspects, Fight Club and Memento)" by Jen Johans

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Dövüş Kulübü</i> (film) 1999 yapımı Amerikan filmi

Dövüş Kulübü, Chuck Palahniuk tarafından yazılmış aynı isimli romandan uyarlanan kült filmdir. 1999 yapımı olan film, David Fincher tarafından yönetilmiştir ve başrollerde Brad Pitt, Edward Norton ve Helena Bonham Carter rol almıştır. Müziklerini Dust Brothers yapmıştır.

<i>Akıl Defteri</i> Christopher Nolanın 2000 yapımı filmi

Akıl Defteri, Christopher Nolan tarafından yazılıp yönetilen, 2000 yılı Amerikan yapımı psikolojik gerilim filmidir. Nolan filmin senaryosunu, kardeşi Jonathan Nolan tarafından yazılmış kısa hikâye "Memento Mori"den uyarlamıştır. IMDb'de tüm zamanların en iyi filmleri arasında yer almaktadır. BBC tarafından yayımlanan ve dünya çapında 117 film eleştirmenin görüşleriyle oluşturulan "21. Yüzyılın En İyi Filmleri" listesinde 25. sırayı almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Christopher Nolan</span> İngiliz-Amerikalı film yönetmeni

Sir Christopher Edward Nolan CBE, İngiliz film yönetmeni, senarist, yapımcı, görüntü yönetmeni ve editördür. Yönettiği filmler dünya çapında 6 milyar dolardan fazla hasılat elde etmiştir. Ayrıca 36 Oscar adaylığı ve 10 ödülü vardır. Oppenheimer filmiyle Altın Küre En İyi Yönetmen Ödülü'nü kazanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Martin Scorsese</span> Amerikalı film yapımcısı ve yönetmeni; senarist

Martin Luciano Scorsese, Akademi Ödülü, BAFTA ve Altın Küre sahibi Amerikalı film yönetmeni, senarist ve yapımcıdır. 1997 Amerikan Film Enstitüsü tarafından verilen AFİ Yaşam Boyu Başarı Ödülü'ne layık görülmüştür. 2007'de Köstebek isimli filmiyle, En İyi Yönetmen dalında Oscar ödülünün sahibi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Roberto Benigni</span> İtalyan oyuncu

Roberto Remigio Benigni, İtalyan oyuncu, yazar ve sinema yönetmenidir.

<i>Olağan Şüpheliler</i>

Olağan Şüpheliler, Christopher McQuarrie'nin yazıp Bryan Singer'in yönettiği 1995 ABD yapımı neo-noir türü bir filmdir. Film polis sorgusuna alınan küçük çapta bir dolandırıcı Roger "Verbal" Kint'in hikâyesini anlatır. Kint sorgulayıcısı ABD Gümrük İdaresi'nden Ajan David Kujan'a, San Pedro Bay'deki Port of Los Angeles'ta demirlemiş bir gemide meydana gelen büyük yangın ve katliama kadar uzanan karmaşık bir hikâye anlatır. Geri dönüşler ve öyküleme kullanan Kint'in hikâyesi o suç partnerleri ile birlikte gemide ne işleri olduğunu anlatmaya çalıştıkça giderek artan bir şekilde karmaşık bir hale gelir.

<span class="mw-page-title-main">Kara Kedi</span>

"Kara Kedi" Edgar Allan Poe tarafından yazılmış kısa öyküdür. Öykü ilk defa 19 Ağustos 1843'te The Saturday Evening Post adlı gazetede yayımlandı. Suç psikolojisinin ele alındığı öykü genelde yazarın Gammaz Yürek isimli öyküsüyle birlikte ele alınır. Her iki öyküde de bir katil suçunu gizler ve hiç yakalanmayacağını düşünür, ancak kendisine suçunu sürekli hatırlatan rahatsız edici bir şey sebebiyle sonunda kendi kendini ele verir.

<span class="mw-page-title-main">Amadeus (film)</span> Dramatik komedi olmakla birlikte gerçek tarihi yansıtmamaktadır.

Amadeus, Miloš Forman tarafından yönetilen, Peter Shaffer'in sahneye koyduğu film.

<span class="mw-page-title-main">Gammaz Yürek</span> Edgar Allan Poenun, Ocak 1843te yayımlanmış kısa öyküsü

Gammaz Yürek, Geveze Yürek ya da Geveze Kalp, Edgar Allan Poe tarafından yazılan ve ilk defa Ocak 1843'te James Russell Lowell'ın The Pioneer isimli dergisinde yayımlanan kısa öyküdür. Genelde gotik kurgunun klasikleri arasında gösterilen öykü, Poe'nun en bilinen kısa hikâyelerinden biridir.

Raşomon 1950 Japonya yapımı dramatik filmdir. Özgün adı Rashōmon'dur. (羅生門) Japon kısa hikâyesinin babası olarak anılan Ryūnosuke Akutagawa (1892-1927)'nın 1915 tarihinde yazdığı Rashomon ve Korulukta adlı iki kısa hikâyesinden uyarlanan filmi Akira Kurosawa yönetmiştir. Kurosawa aynı zamanda Shinobu Hashimoto ile birlikte filmin senaryosunu yazmış, ayrıca filmin kurgusunu da yapmıştır. Başlıca rollerinde Toşiro Mifune, Machiko Kyō, Masayuki Mori ve Takashi Shimura'nın oynadıkları filmin siyah beyaz görüntülerini Kazuo Miyagawa çekmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tanrısal anlatıcı</span>

Tanrısal anlatıcı, bir öykünün, öyküdeki tüm detayları bilen bir üçüncü şahıs tarafından anlatıldığını belirten bir edebiyat terimidir. Anlatıcı tüm karakterlerin duygu ve düşüncelerini bilen, "tanrı gibi" bir kişidir.

Hikâye aracı tek amacı anlatının ilerlemesini sağlayan veya altarnetif olarak hikâyedeki bölümlerde zorluklar çıkmasına sebep olan, hikâyedeki nesne veya karakterlere verilen addır. Hikâyedeki, okuyucuyu rahatsız edebilen veya aşırı şaşırtan, yapmacık ya da keyfi olarak oluşturulmuş kurgusal bölümler okuyucunun güven derecesini azaltabildiği gibi iyi hazırlanmış bir kurgu veya kendiliğinden ortaya çıkan karakter ya da bölümler okuyucu tarafından kabul görüp hatta tahmin edilebilir. Hikâye araçları bu kurguların oluşmasını sağlayan baş etkenlerdir.

<span class="mw-page-title-main">William Wilson</span>

William Wilson, Edgar Allan Poe tarafından yazılan ve ilk defa 1839'da yayımlanan kısa öykü. Öykünün konusunda, yazarın Londra'da geçirdiği çocukluk döneminden izler bulunur ve doppelgänger teması işlenir. Poe'nun 1840 tarihli Grotesk ve Arabesk Öyküler isimli öykü toplamında da yer alan hikâye, defalarca sinemaya uyarlanmıştır.

Yojimbo, 1961 yılında Akira Kurosawa tarafından çekilmiş jidaigeki türü film. Ronin olarak adlandırılan efendisiz bir samurayın hikâyesini anlatır. Hikâye, Toshiro Mifune tarafından canlandırılan samurayın, kumardan kazandıkları para uğruna aralarında çatışma yaşanan iki suç baronunun otoritesi altındaki küçük bir kasabayı ziyaret etmesi ile başlar.

<i>Adı Vasfiye</i> film

Adı Vasfiye, başrolünde Müjde Ar'ın rol aldığı 1985 yapımı Atıf Yılmaz filmi.

<span class="mw-page-title-main">Keyser Söze</span>

Keyser Söze, 1995 yılında Christopher McQuarrie tarafından yazılan ve Bryan Singer tarafından yönetilen Olağan Şüpheliler filmindeki kurgusal bir ana karakterdir. Ana kahramana göre, küçük dolandırıcı Roger "Verbal" Kint, Söze, acımasızlığı ve etkisi polis ve suçlular arasında efsanevi, hatta efsanevi bir statü kazanmış bir organize suç örgütü lideridir. Hikâyedeki diğer olaylar bu hesapları güvenilmez hale getirir; bir bükülme ile biten bir polis Sketch, Kint ve Söze'yi bir ve aynı olarak tanımlar.Karakter, gerçek hayattaki katil John List'ten ve gerçekte var olan ya da olmayan gölgeli bir KGB köstebeğinin yer aldığı casus gerilim filmi No Way Out'tan esinlenmiştir.

Psikolojik gerilim, karakterlerin dengesiz duygusal durumlarının gizem ile birlikte sürekli olarak değiştiği bir gerilim türüdür. Gerilim türünün özelliklerini göstermekle birlikte, gizem ve drama türlerini de içinde barındırır. Drama ve gizeme ek olarak, pek çok psikolojik gerilim türü, çoğunlukla psikolojik korku türlerinin en üst sıralarında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Dram (sinema ve televizyon)</span> film türü

Sinema ve televizyonda dram, güldürüye göre daha ciddi bir tona sahip anlatı kategorisi veya türüdür. Bu tür dramlar genellikle pembe dizi, polisiye dram, suç draması, siyasi dram, tarihî dram, aile içi dram, gençlik draması ve komedi-drama gibi ek terimlerle nitelendirilir. Belirli bir hikâyenin mekânına ya da konusuna vurgu yapma eğiliminde olan bu terimler, bir dramın normalde ciddi olan tonunu daha geniş bir ruh hâli yelpazesini teşvik eden unsurlarla donatabilir. Bu amaçlar doğrultusunda, bir dramın temel unsuru duygusal, sosyal ya da başka türlü bir çatışmanın ortaya çıkması ve hikâyenin akışı içinde çözülmesidir.

Plot twist, bir kurgu eserde planda yapılan radikal bir değişiklik içeren edebi tekniktir. Hikâyenin sonuna yakın olduğunda sürpriz son olarak bilinir. İzleyicinin önceki olaylara ilişkin algısını değiştirebilir veya onu farklı bir bağlama yerleştiren yeni bir çatışma ortaya çıkarabilir. İzleyiciyi belli bir duruma hazırlamak amacıyla olay örgüsünün habercisi olarak kulllanılabilir. İzleyiciden bilgi saklama veya belirsiz veya yanlış bilgilerle onu yanıltma gibi olay örgüsünü değiştirmek için kullanılan çeşitli yöntemler vardır.

Bir anlatı tekniği olarak geriye dönüş, anlatımın mevcut sahneyi zamansal bir devamlılık olmadan kesip geçmiş bir zamana dönmesidir. Geçmişe dönüşler, genellikle ana hikâyenin arka planını doldurmak, tutarsızlıkları engellemek ya da yeni bir hikâye akışı kazanmak için yapılır. Geriye dönüş tekniğinin aksine zaman atlaması tekniğinde gelecekte yaşanacak olaylar ortaya çıkarılır veya îmâ edilir. Hem geriye dönüş hem de zaman atlaması tekniği; karakter gelişimini sağlamak, tutarlı hikâyeler oluşturmak ve yeni hikâye yapıları oluşturmak için kullanılan tekniklerdir. Anlatı tekniklerinde; içsel geriye dönüş, daha önce anlatıda geçen bir olaya dönmek iken dışsal geriye dönüş ise daha önce anlatıda olmayan bir olaya dönmek anlamına gelmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.