İçeriğe atla

Gürcistan'da zeytin cinsleri

Gürcistan'da zeytin cinsleri, tarihsel Gürcistan sınırları içinde yetişen zeytin cinslerini ifade eder. 1960 yılında yayımlanan bir kaynakta altmıştan fazla zeytin türü tanımlanmıştır.[1] Gürcü zeytin cinslerinin çoğunun kökeni Artvin bölgesine dayanır. Gürcü coğrafyasının diğer bölgelerine de eski çağlarda buradan yayılmıştır.[2]

Bugünkü Gürcistan coğrafyasında altmıştan fazla zeytin türü bulunuyordu. Dünyada ise üç yüzün üzerinde zeytin türü tespit edilmiştir. Sovyetler Bitliği merkezi hükûmetin aldığı kararla Gürcistan'da zeytin üretimine son verilmiş, zeytin alanlarına meyve ağaçları dikilmiş ve çay yetiştiriciliğine açışmıştır. Bu tarihten itibaren ülkede mevcut zeytin bahçeleri ve türleri ortadan kalkmıştır. Bu zeytin cinsleri Oturi (ოთური), Butko (ბუტკო), Tbilisuri (თბილისური), Tolgomuri (თოლგომური), Ahalatonuli (ახალათონული), Najvinuri (ნაჟვინური), Gorvala (გორვალა), Tasiuri (ტასიური) gibi adlar taşıyordu. Oturi ve Butko'dan daha yaygın biçimde zeytin konservesi, Tbilisuri ve Gorvala'dan zeytinyağı elde ediliyordu. Ortadan kalkmış olan zeytin cinslerinden Tbilisuri bugün Abhazya bölgesinde varlığını korumuştur.[1]

Bugünkü Gürcistan coğrafyasında zeytinin ağacının varlığı yüzyıllar öncesinden beri bilinmektedir. Günümüzde Zugdidi yakınlarındaki Urta Dağında defne ağaçları arasında zeytin ağaçları da bulunmaktadır. Ayrıca Bağdadi, Çohatauri, Senaki, Hobi, Tercola, Ahalatoni, Gurcaani ve Siğnaği ilçelerinde tek tel zeytin ağaçları tespit edilmiştir.[1]

Bazı Gürcü zeytin cinsleri, tarihsel Gürcistan'ın bir parçası olan Tao-Klarceti bölgesinde de yetiştiriliyordu. Nitekim Muvahhid Zeki 1927 yılında Artvin vilayetinde Gorvala, Butko ("Putko"), Oturi ("Otur"), Tbilisuri ("Tiflis") yazmıştır.[3] Butko cinsi zeytinin önemli yetiştirme alanının Yusufeli ilçesidir.[4]

Bazı zeytin cinslerinin adını yetiştiği yerden aldığı anlaşılmaktadır. Örneğin "Tbilisuri" zeytini Tiflis kentinin tepelerinde yetişiyordu.[1] Tolgomuri denilen cinsin adını Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Salkımlı köyünün eski adı olan Tolgomi'den geldiği ve bu çeşidin bu civarda yetiştiği anlaşılmaktadır.

Zeytin cinsleri

Ahalatonuli (ახალათონული)
Ahaşeni (ახაშენი)
Artvinuri (ართვინური)
Butko (ბუტკო)
Gorvala (გორვალა)
Lomaşenisi (ლომაშენისი)
Najvinuri (ნაჟვინური)
Oturi (ოთური)
Tasiuri (ტასიური)
Tbilisuri (თბილისური)
Tolgomuri (თოლგომური)

Kaynakça

  1. ^ a b c d Elene Mağlakelidze "Zeytin Kültürünün Önemi ve Gürcistan'da Yararlanma Potansiyeli" (ზეთისხილის კულტურის მნიშვნელობა და გამოყენების პოტენციალი საქართველოში)
  2. ^ M. Ğlonti, Zeytin (ზეთისხილი), Tiflis, 1960, s. 28.
  3. ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 30". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2021. 
  4. ^ "Artvin'de lezzet ödüllü "Butko zeytini"nin hasadı yapılıyor", Anadolu Ajansı, 5 Aralık 2012

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tepeköy, Şavşat</span>

Tepeköy, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Boyalı, Ardanuç</span>

Boyalı, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Kale, Borçka</span>

Kale, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Akpınar, Borçka</span> Artvin köyü

Akpınar, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">İmerhev</span>

İmerhev ya da İmerhevi, günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesi sınırları içinde kalan bölge. Adı Gürcüce İmerhevi'den gelir. İmerhevi adı Gürcistan'da bugün de birkaç yerin adıdır.

Pançureti, tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı Pançarlı olarak değiştirilmiştir. Pançarlı köyü daha sonra Demirciler köyünün bir mahallesine dönüştürülmüş ve adı Pancarlı olarak yerleşmiştir.

Kostaneti, tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı Kestane olarak değiştirilmiştir. Kestane köyü daha sonra Demirciler köyünün bir mahallesine dönüştürülmüştür.

Çat, Artvin ilinin Borçka ilçesindeki köylerden biriydi. Sonradan Düzköy'ün mahallesine dönüştürülmüştür. Çhala Vadisi'nde yer alır ve Borçka kasabasına yaklaşık 8 km uzaklıktadır.

Kameleti, tarihsel Klarceti bölgesinde, Murgul Vadisi'ndeki yerleşim yerlerinden biridir. Murgul Çayı'nın sol kıyısında yer alır ve günümüzde Erenköy'ün bir mahallesidir.

Lomaşeni, Artvin ilinin merkez ilçesinin sınırları içinde bir yerleşimdir. Günümüzde "Bahçeciler" adıyla Seyitler köyünün bir mahallesi olan Lomaşeni, eskiden bağlarıyla ünlüydü. Tarihsel Gürcü coğrafyasında yetişen Lomaşenisi adlı zeytin türü adını bu köyden alır.

Butko, tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Artvin ilinde günümüzde de yetiştirilmektedir. Bir Gürcü asma cinsi de Butko adını taşımaktadır.

Gorvala, tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Bu coğrafyanın bir parçası olan Tao-Klarceti bölgesinde "Gorvala" veya "Gorvela" olarak bilinir.

Tolgomuri, tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Adını Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Salkımlı köyünün eski adı olan Tolgomi'den alır ve bu türün bu civarda yetiştiği anlaşılmaktadır.

Lomaşenisi tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Adını, bugün Artvin ilinin merkez ilçesi sınırları içinde kalan Lomaşeni köyünden alır ve bu türün bu civarda yetiştiği anlaşılmaktadır. Lomaşeni günümüzde Bahçeciler adıyla Seyitler köyünün bir mahallesidir.

Artvinuri tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Adını Artvin'den alan bu tür, başka yerlere Artvin bölgesinden yayılmıştır.

Najvinuri, tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Adını, Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Fıstıklı köyünün eski adı olan Najvia'dan alır.

Tasiuri, tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Artvin bölgesine özgü bir zeytin türüdür ve başka bölgelere buradan yayılmıştır. Artvin bölgesinde bir zeytin cinsine verilen "Sati" adı, Tasiuri kelimesinin kökü olan "Tasi"den metatez yoluyla değişime uğramış olabilir.

Oturi, tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Gürcü zeytin türleri arasında en iri taneli zeytin olarak bilinir. Gürcistan'da en yaygın türlerden biriydi.

Tbilisuri, tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Adını, Gürcistan'ın başkentinin Gürcüce adı olan Tbilisi'den alır.

Lomaşeni Bağları, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesinde kalan Lomaşeni köyünde ünlü bağlardı. Bu bölgede günümüze adı ulaşan diğer iki önemli bağ ve bahçe, Gverda Bağları ile Goraşeti Bağları'dır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.