İçeriğe atla

Güney Estonca

Güney Estonca
BölgeBaltık devletleri
Dil ailesi
Ural
  • Fin dilleri
    • Güney Estonca
Dil kodları
ISO 639-3
Glottologsout2679[1]
Tarihî Güney Estonca (Võro, Seto, Mulgi, Tartu) dil bölgesi ve dil anklavları (Lutsi, Leivu ve Kraasna)

Güney Estonca Tartu, Mulgi, Võro ve Seto [en] değişkelerini kapsamak üzere Estonya'nın güneydoğusunda konuşulur. Güney Estoncanın statüsü üzerinde akademik çevrelerde henüz fikirbirliği bulunmamaktadır; bazı dilbilimciler Güney Estoncayı Estoncanın bir lehçesi olarak görürken,[2][3][4] diğer dilbilimciler ise Güney Estoncanın kendi kendine bağımsız bir Fin dili olduğunu savunurlar.[5][6] Diyakronik [en] açıdan Kuzey ile Güney Estonca, Fin dil ailesi içerisinde ayrı dallar teşkil ederler.[3][7]

Modern Standart Estonca, Kuzey Estonya lehçelerinin temeli üzerinde gelişmiştir, fakat 17. ile 19. yüzyılları arasında, Güney Estonya'da Güney Tartu ile Kuzey Võro lehçelerinin standartlaşmış bir formuyla yazılmış edebiyat yayınlandı. Bu değişke "Tartu" veya "edebî Güney Estonca" olarak anılırdı.[8] Bu yazılı standart, Võro ile Tartu dil alanlarındaki okul, kilise ve mahkemelerde kullanılırdı, ancak Seto ya da Mulgi alanlarındaki kuruluşlarda kullanılmadı.

Estonya 1918'de bağımsız olduktan sonra Estoncayı standartlaştırmaya yönelik politikalar tüm ülke çapında uygulandı. O dönemki hükûmet yetkilileri, Estonya vatandaşlarının tümü için tek bir standart dilin olması gerektiğine inandılar; bu da Güney Estoncanın eğitim dili olarak ihraç edilmesine yol verdi. Sovyet işgâli (1940-1990) süresince okullarda Güney Estonca lehçelerinin öğretilmesi veya konuşulması üzerindeki yasak devam etti.[9]

Estonya'nın 1991'de tekrar bağımsızlığa kavuşmasından beri, Estonya Hükûmeti, Güney Estoncanın korunmasına ve gelişmesine destek göstermeye başlamıştır.[9] Bu zamandan beri Güney Estoncanın Võro lehçesine dayanan modernize edilmiş, edebî bir standardı geliştirilmiştir.[10][11]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "South Estonian". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ^ Grünthal, Riho; Anneli Sarhimaa (2004). Itämerensuomalaiset kielet ja niiden päämurteet. Helsinki: Finno-Ugrian Society. 
  3. ^ a b Sammallahti, Pekka (1977), "Suomalaisten esihistorian kysymyksiä" (PDF), Virittäjä, ss. 119-136, 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 25 Mayıs 2021 
  4. ^ Laakso, Johanna (2014), "The Finnic Languages", Dahl, Östen; Koptjevskaja-Tamm, Maria (Ed.), The Circum-Baltic Languages: Typology and Contact, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company 
  5. ^ Pajusalu, Karl (2009). "The reforming of the Southern Finnic language area" (pdf). Mémoires de la Société Finno-Ougrienne. Cilt 258. ss. 95-107. ISSN 0355-0230. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ekim 2015. 
  6. ^ Salminen, Tapani (2003), Uralic Languages, 31 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 17 Ekim 2015 
  7. ^ Kallio, Petri (2007). "Kantasuomen konsonanttihistoriaa" (PDF). Mémoires de la Société Finno-Ougrienne (Fince). Cilt 253. ss. 229-250. ISSN 0355-0230. 20 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009.  Not: makale içindeki rekonstrükte edilmiş *č ile *c harfleri [t͡ʃ] ile [t͡s] patlamalı sürtünmeli seslerini temsil eder.
  8. ^ "South Estonian literary language @google scholar". 22 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021. 
  9. ^ a b Sutton, Margaret (2004). Civil Society Or Shadow State?. IAP. ss. 116, 117. ISBN 978-1-59311-201-1. 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021. 
  10. ^ Rannut, Mart (2004). "Language Policy in Estonia" (PDF). Noves SL. Revista de Sociolingüística. 3 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2009. 
  11. ^ estonica. "Language, Dialects and layers". 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2009. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Estonya</span> Kuzey Avrupada bir ülke

Estonya ya da resmî adıyla Estonya Cumhuriyeti, Kuzey Avrupa'da bulunan bir Baltık devletidir. Kuzeyinde Finlandiya Körfezi ve Finlandiya, güneyinde Letonya, batısında Baltık Denizi ve İsveç, doğusunda Peipus Gölü ve Rusya bulunmaktadır. Başkenti ve en büyük şehri Tallinn'dir. Estonya toprakları anakara ve Baltık Denizi'ndeki 2.222 adadan oluşur. Nemli karasal iklim görülür. Ülke nüfusunun büyük çoğunluğunu bir Fin halkı olan Estonlar oluşturmaktadır. Ülkenin resmî dili, Finceden sonra dünyanın en çok konuşulan ikinci Baltık-Fin dili olan Estoncadır. Yapılan araştırmalara göre Estonya, Avrupa'nın; komşusu Finlandiya'dan sonra en temiz ikinci ülkesi, yaşam kalitesi en yüksek dokuzuncu ülkesi, en güvenli beşinci ülkesidir.

<span class="mw-page-title-main">Estonlar</span> Estonyada çoğunluğu oluşturan Ural halkı

Eston, Estonya'nın çoğunluğunu oluşturan ve ülkenin resmi dili olan Estoncayı konuşan etnik gruba verilen isimdir. Estonlar, binlerce yıl önce Uralların ötesinden bulundukları bölgeye göç etmişlerdir. Konuştukları dil Ural Dil Ailesi'nin Fin-Ugor dilleri grubundandır. Finler ve Macarlarla tarihi yakınlıkları vardır. Estonya sözcüğünün bölgenin Baltık denizinin doğusu olması nedeniyle doğuda yaşayanlar manasında Eastern'den türediği söylenir. 600 yıl önce Baltık Denizi kıyısındaki limanları geliştirmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Estonca</span> Estonyanın resmi dili

Estonca, Estonya'nın resmî dilidir. 1,1 milyon Estonya vatandaşına ek olarak on binlerce Estonyalı göçmen tarafından konuşulan dil. Ural Dil Ailesi'nin Fin-Ugor dilleri'ne mensuptur. Dil, Finceye oldukça benzemektedir. Dili ailedeki diğer dillerden ayıran en önemli özellik, kısa, uzun ve çok uzun olmak üzere üç farklı tonlama barındırmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ural-Altay dil ailesi</span> Ural ve Altay dillerini bir arada toplayan hipotez

Ural - Altay Dil Ailesi, 19. yüzyılda ve bazı ülkelerde 20. yy ortalarına kadar yaygın biçimde kabul edilen, Ural ve Altay dillerini bir arada toplayan hipotezdir. Günümüzde ise dil bilimciler arasında bu dillerin birbiriyle alakası olmadığı ve Ural-Altay dil ailesinin gerçek olmadığı konusunda fikir birliği vardır.

<span class="mw-page-title-main">Ural dilleri</span> otuz dokuz dil barındıran ve toplamda 50 milyon insan tarafından konuşulan dil ailesi

Ural dilleri, içinde otuz dokuz dil barındıran ve toplamda 25 milyon insan tarafından konuşulan dil ailesidir. Dünya üzerinde en çok konuşanı olan Ural dilleri, sırasıyla Macarca, Fince, Estonca, Marice ve Udmurtçadır. Yine dünyada içinde belirgin olarak Ural dilleri konuşanı barındıran ülkeler Estonya, Finlandiya, Macaristan, Romanya, Rusya, Sırbistan ve Slovakya'dır.

Eski Nors dili, Vikingler döneminde, yaklaşık 1300'lere kadar, İskandinavya'da ve Vikinglerin kontrol ettiği deniz aşırı yerleşim birimlerinde konuşulmuş Kuzey Cermen dili. 8. yüzyılda kullanılan Proto Norsçadan türemiştir. Bu dönemlerden kalan belgelerin çoğu, Orta Çağ İzlandacasına ait olduğundan dilin kabul edilen standart hali Eski Batı Nors dili olarak geçen lehçedir. Bu lehçe Eski İzlandaca ve Eski Norveççeyi içerir. Fakat Eski Nors dilini konuşanların çoğu aslında Danimarka ve İsveç yerleşimlerinde konuşulan Eski Doğu Nors dili lehçesini kullanmaktaydılar.

<span class="mw-page-title-main">Karelce</span>

Karelce, başta Rusya'nın Karelya Cumhuriyeti'nde konuşulan bir Baltık-Fin dilidir. Dilsel olarak Finceye çok yakındır. Hatta Estoncadan bile daha çok yakındır. Öyle ki, iki dilden birini bilen diğerini anlayabilir. Fin Karelyası'nda konuşulan ağızlar Fincenin lehçeleri olarak kabul edilir. Karelcenin standart bir yazı dili olmayıp her yazar kendi dialekti ile yazmaktadır. Karelcenin, Genel Karelce, Olonets Karelcesi ve Ludikçe olmak üzere üç ana dialekti bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Võro dili</span>

Võro dili, Fin-Ugor dillerinin Baltık-Fin koluna mensup bir dildir. Geçmişte Estoncanın Güney Estonca lehçelerinden biri olarak tanımlansa da günümüzde başlı başına bir dil olarak kabul görmektedir. Dili konuşan halk, günümüzde Estonya'nın azınlık dilleri arasında yer alma girişimlerinde bulunmaktadır. Dilin 70,000 kadar konuşanı olup konuşanlara da Võro adı verilmektedir. Bu dili konuşanların büyük çoğunluğu, Güney Estonya'daki Võru bölgesindeki sekiz bucakta bulunmaktadır. Bu bucaklar, Karula, Harglõ, Urvastõ, Rõugõ, Kanepi, Põlva, Räpinä ve Vahtsõliina şeklindedir. Ancak bunun dışında başkent Tallinn ve Tartu gibi kentlerde de dilin konuşanlarına rastlamak mümkündür.

<span class="mw-page-title-main">Baltık-Fin dilleri</span>

Baltık-Fin dilleri veya Fin dilleri, Baltık Denizi ve çevresinde yedi milyondan fazla insan tarafından konuşulan, Ural dillerine mensup bir dil topluluğudur.

<span class="mw-page-title-main">Andrus Kivirähk</span>

Andrus Kivirähk, Eston bir yazar.

Estonya Folklor Arşivi, Estonya'daki ana folklor arşividir. Hâlen Estonya Edebiyat Müzesinin bir alt bölümü olarak çalışan kurum, 1927'de Estonya Ulusal Müzesinin bünyesinde kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Võro halkı</span>

Võro halkı, çoğunlukla Estonya'nın güneydoğusundaki Võru vilayetinde yaşayan bir Baltık-Fin halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Võro Enstitüsü</span>

Võro Enstitüsü, Võro dilinin ve kültürünün korunması ve geliştirilmesine adanmış bir Estonya devlet araştırma ve geliştirme kurumudur.

<span class="mw-page-title-main">Volga Finleri</span>

Volga Finleri, Rusya'nın Volga Nehri yakınlarında yaşayan ve Ural dilleri konuşan yerli halklardan oluşan tarihi bir gruptur. Modern temsilcileri Çirmişler, Erzyanlar ve Mokşa Mordvinleridir. Günümüzde konuşulmayan Merya, Muroya ve Meşçerya dillerini konuşan halklar da bu gruba mensuptur. Permililer de bazen Volga Finleri olarak gruplandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Merya dili</span>

Meryaca ya da Meryanca, Meryanlar tarafından konuşulan ölü Fin-Ugor dilidir. Merya 10. yüzyılda Kiev Knezliği tarafından işgal edildikten sonra Doğu Slavları tarafından asimile edilmeye başladı. Buna rağmen Meryanca konuşan bazı insanlar 18. yüzyıla kadar varlıklarını sürdürmeyi başardı. Ayrıca, "Moskova" kelimesinin de kökeninin Meryanca olduğuna dair görüşler bulunmaktadır. Meryanca Moskova ve Vologda Oblastı'nın batı bölümlerine de yayılmıştı.

<span class="mw-page-title-main">Petseri (il)</span>

Petseri İli, Estonya'da 1920 yılında kurulmuş bir il. 1944 yılından beri ilin çoğu, önce Rusya SFSC'nin, 1991 yılından beri ise Rusya Federasyonu tarafından Pskov Oblastı'nın Peçorski Rayonu'nun bir parçası olarak yönetilmiştir. Estonya ise günümüzde Võru İli Setomaa belediyesini oluşturan toprakları muhafaza etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Lydia Koidula</span> Eston şair (1843-1886)

Lydia Emilie Florentine Jannsen,, mahlası Lydia Koidula olarak bilinen Estonyalı bir şairdir. Lakabı, Estonca'da 'Şafağın Lydia'sı' anlamına geliyor. Bu lakap ona yazar Carl Robert Jakobson tarafından verildi. Ayrıca sık sık Koidulaulik - 'Şafağın Şarkıcısı' olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Fin-Perm dilleri</span>

Fin-Perm dilleri, Ural dillerinin önerilen bir alt bölümüdür. Baltık-Fin dillerini, Sami dillerini, Mordvin dillerini, Marice, Perm dillerini ve muhtemelen bir dizi ölü dili içermektedir. Ural dillerinin geleneksel taksonomisinde, Fin-Perm'in MÖ 3000-2500 civarında Fin-Ugor dillerinden ayrıldığı ve MÖ 2000 civarında Perm dillerine ve Fin-Volga dillerine ayrıldığı tahmin edilmektedir. Günümüzde taksonomik bir varlık olarak grubun geçerliliği sorgulanmaktadır ve beş şubesinin karşılıklı ilişkileri çok az fikir birliği ile tartışılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Meşçerice</span>

Meşçerice, çoğunlukla Oka Nehri'nin orta havzasında konuşulan bir Ural diliydi.

<span class="mw-page-title-main">Çud</span>

Çud, günümüzde Estonya, Karelya ve kuzeybatı Rusya olan topraklarda yaşayan Baltık-Fin halkları için erken Doğu Slav kaynaklarında kullanılan bir terimdir. Terim, aynı zamanda diğer Fin-Ugor halklarını tanımlamak için de kullanılmıştır.