İçeriğe atla

Güneş fiziği

Güneş fiziği, Güneş ile ilgili çalışmada uzmanlaşan astrofiziğin branşıdır. Sadece bize en yakın yıldız için mümkün olan detaylı ölçümlerle uğraşır. O teorik fizik,astrofizik,akışkanlar dinamiği içeren bilgisayar bilimi,manyetohidrodinamik,sismoloji,parçacık fiziği,atom fiziği,nükleer fizik,yıldız evrimi,uzay fiziği,spektroskopi,yayılıcı transfer,uygulamalı optik,sinyal işleme,bilgisayar görüntüsü,sayısal fizik,yıldız fiziği ve güneş astronomisi içeren plazma fiziği gibi birçok bilim dalıyla kesişir.

Güneş yakın mesafe incelemesine(Güneş'in yapabileceği uzayda çözünme ve geçici çözünme gibi herhangi bir şeyle diğeryıldızlar çözünemez.) eşsiz bir şekilde konumlandırıldığı için gözlemsel astrofizik(yıldızların mesafesi) ve gözlemsel güneş fiziği gibi alakalı bilim dalları arasında bir ayrım vardır.

Güneş atmosferindeki değişimler ve güneş faaliyeti Dünya'nın iklimi üzerinde büyük bir etkiye sahip olabildiği bilindiğinden dolayı güneş fiziği çalışması ayrıca önemli olmaktadır. Güneş ayrıca plazma fiziğiyle ilgili çalışmalar için bir fiziksel labarotuvara yardım eder.[1]

Tarihi

Eski zamanlarda

Babiller antik çağda Ugarit olarak bilinen şimdiki adıyla Suriye'den en eski kayıtlarda güneş tutulmasının bir kaydını aldığı görülür. Bu kayıt 1300 BC'ye denk gelir. Eski çinli gök bilimciler güneş ve ayla ilgili döngüleri temel alan takvimleri tutmak amacıyla güneş tutulması ve görünen güneş lekesi gibi güneş olaylarını inceliyordu. Maalesef,702 BC'den önce tutulan kayıtlar belirsiz,anlaşılmaz ve kullanışlı bilgiye sahip değildir. Ancak,720 BC'den sonra 240 yıllık gidişatta,37 güneş tutulması not edildi.[2]

Ortaçağda

Orta Çağ sırasında islam dünyasında gök bilimsel bilgi gelişti. Detaylı gök bilimsel araştırmanın yapıldığı şehirler olduğu yerlerde Şam'dan Bağdat'a birçok gözlem evi inşa edildi. Belirgin bir şekilde,birkaç güneş değişkenleri ölçüldü ve Güneş'le ilgili detaylı incelemeler yapıldı. Güneş incelemeleri yön belirleme amacıyla yapıldı ama çoğunlukla zaman belirlemek için yapıldı. Islama bağlı olanlar gökyüzündeki Güneş'in özel vakitlerinde günde 5 defa namaz kılmaya ihtiyaç duyar. Aslında,güneşin ve onun gökyüzündeki yolunun kesin incelemelerine ihtiyaç duyulurdu. 10.yüzyılın sonunda, İranlı gök bilimci Abu-Mahmud-Khojandi Tahran yakınlarında bir nesne gözlemevi inşa etti. Orada, o ekliptiğin sapmasını hesaplamak için daha sonra kullandığı Güneş'in meridyen geçişlerinin bir serisinin kesin ölçümlerini yaptı. Batı Roma imparatorluğu ve Batı Avrupa'nın takip eden çöküşü sonucunda tüm eski bilimsel kaynaklar yok edildi. Özellikle, Yunanistan'da yazılan kaynaklar. Bu, kentleşmeyi artırma ve kara ölüm gibi hastalıklar Orta Çağ Avrupasında bilimsel bilgisinde bir azalmaya neden oldu. Özellikle,Orta Çağ'ın başlarında. Bu dönem sırasında, güneşin incelemeleri kilise ya da katedral gibi tapınakların bulunduğu yerlerde yardımcı olmak ya da zodyakla ilişkisini bulmak için yapılırdı.[3]

Rönesans dönemi

Astronomide, Rönesans dönemi Nicolaus Coprnicus'un çalışmasıyla başladı. O, o zamanda inanılan aksine gezegenlerin Dünya'nın çevresinde değil Güneş'in çevresinde döndüğünü söyledi. Bu model güneş merkezli model olarak bilinir. Onun çalışması daha sonradan Johannes Kepler ve Galileo Galilei tarafından devam ettirildi ve genişletildi. Özellikle, Galilei Güneş'e bakmak için kendi yeni teleskobunu kullandı. 1610 yılında, onun yüzeyindeki güneş lekelerini keşfetti. 1611 yılının sonbaharında, Johannes Fabricius güneş lekeleri hakkındaki ilk kitabı yazdı (Kitabın ismi: "De Maculis in Sole Observatis"). [4]

Modern zamanlarda

Günümüz güneş fizik modern teleskoplar ve uydular yardımıyla gözlenen birçok olayları anlamaya yönelik odaklanmıştır. Belirli faiz yapısı güneş fotosfer, Korona ısı sorunu ve güneş lekeleri.[5]

Araştırma

Amerikan gökbilim topluluğunun güneş fiziği bölümü aile organizasyonundaki birkaç binine karşılık olarak 555 üyesiyle iftihar eder. (27 mayıs) [6]

Güneş fiziği alanında çabalamaları büyük bir bir desteği (2009)Güneş'i ve gezegenler üstündeki ve heliosferle gezegenler arası uzay boyunca ve gezegensel atmosferler onun etkilerini içeren güneş sistemini anlamaya odaklanılır. Olayın çalışmaları heliosferdeki birçok sistemi etkiler ya da heliofizik denilen heliosferik bir içerikle uyduğuna dikkat edilir.

Uzay tabanlı

GDG

HALEN uydu

GDG uydusu,Güneş dinamiği gözlemevi (GDG),NASA tarafından 2010 yılının şubat ayında Cape Canaveral'den fırlatıldı.gmrevin esas amacı güneş faaliyetinin nasıl meydana geldiğini,Güneş'in mayetik alanının nasıl üretildiğini ve oluşturulduğunu belirleyerek onun Dünya üzerindeki yaşamı nasıl etkilediğini ve depolanan manyetik enerjinin nasıl değiştirildiğini ve uzay içine salındığını anlamaktır.[7]

GHG

SOHO uzay aracı resim

Güneş ve heliosferik gözlemevi, GHG, 1995'te fırlatılan NASA ve ESA arasındaki bir birleşim projesidir. O Güneş'in içerisini derinlemesine incelemek için fırlatıldı ve o Güneş'in dış katmanları inceler ve onunla alakalı olay ve güneş rüzgarının incelemelerini yapar.[8]

HİNODE

Japon uzay keşif aracı tarafından halka açık bir şekilde finanse edeilen görevi neden oldu. 2006 yılında fırlatılan HINODE uydusu koordine edilmiş optiksel parça,aşırı ultraviyole ve X-ray aletlerini içerir. Bunlar güneş koronası ve Güneş'in manyetik alanı arasındaki ilişkiyi inceler.[9][10]

Yer merkezli

GTGT

Gelişmiş teknolojik güneş teleskopu (GTGT) Maui'deki yapı altında olan bir güneş teleskop tesisidir. Yirmi iki tane enstitü Ulusal Bilim Kuruluşu'nun esas mali desteğiyle GTGT projesi üzerinde işbirliği yaparlar.[11]

Diğerleri

AUNES

Aşırı ultraviyole normal etki spektrografı 2006 yılında ilk akışın spektrografını hayal eden iki kanaldır. O yüksek spektral çözünme içeren güneş koronasını inceler. Bu zamana kadar,o koronal parlak noktaların doğası,geçici ve koronal çember kemerleri üzerinde bilgi sağlar. Ondan alınan data GHG ve birkaç diğer teleskobu çapını ölçmeye yardım etti.[12]

Ayrıca bakınız

  • Aeronomi
  • Güneş sismografisi
  • Güneş Fiziği Enstitüsü (La Palma Kanarya Adaları)

Konuyla ilgili yayınlar

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ Solar Physics, Marshall Space Flight Center. "Why we study the Sun". NASA. 18 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2014. 
  2. ^ Sten, Odenwald. "Ancient eclipses in China". NASA Goddard Space Flight Center. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  3. ^ Portal to the heritage of astronomy. "Theme: medieval astronomy in Europe". UNESCO. 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2014. 
  4. ^ "Sunspots". The Galileo Project. 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2014. 
  5. ^ Wang, Pinghzi (2008). Solar physics research trends. Nova Science Publishers. 20 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2016. 
  6. ^ Solar Physics Division. "Membership". American Astronomical Society. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2014. 
  7. ^ SDO, Solar Dynamics Observatory. "About the SDO mission". NASA Goddard Space Flight Centre. 26 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  8. ^ SOHO, Solar and Heliospheric Observatory. "About the SOHO mission". ESA; NASA. 3 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  9. ^ Solar Physics Laboratory, Code 671. "HINODE". NASA Goddard Space Flight Centre. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  10. ^ "Hinode". NASA Marshall Space Flight Centre. 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  11. ^ "Welcome to the ATST". NSO. 10 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  12. ^ Sciences and Exploration Directorate, Code 600. "Extreme Ultraviolet Normal Incidence Spectrograph". NASA Goddard Space Flight Centre. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Fizik, maddeyi, maddenin uzay-zaman içinde hareketini, enerji ve kuvvetleri inceleyen doğa bilimi. Fizik, Temel Bilimler'den biridir. Temel amacı evrenin işleyişini araştırmaktır. Fizik en eski bilim dallarından biridir. 16. yüzyıldan bu yana kendi sınırlarını çizmiş modern bir bilim olmasına karşın, Bilimsel Devrim'den önce iki bin sene boyunca felsefe, kimya, matematik ve biyolojinin belirli alt dalları ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır. Buna karşın, matematiksel fizik ve kuantum kimyası gibi alanlardan dolayı fiziğin sınırlarını net olarak belirlemek güçtür.

<span class="mw-page-title-main">Astronomi</span> kökenleri, evrimleri, fiziksel ve kimyasal özellikleri ile gök cisimlerini açıklamaya çalışmak üzere gözleyen bilim dalı

Astronomi, gök bilimi ya da gökbilim gök cisimlerinin kökenlerini, evrimlerini, fiziksel ve kimyasal özelliklerini açıklamaya çalışan doğa bilimi dalıdır. Astronominin sınırlı ve özel bir alanı olan gök mekaniği ile karıştırılmaması gerekir. Astronomi daha açık bir deyişle, yörüngesel cisimleri ve Dünya atmosferinin dışında gerçekleşen, yıldızlar, gezegenler, kuyrukluyıldızlar, kutup ışıkları, gökadalar ve kozmik mikrodalga arkaalan ışınımı gibi gözlemlenebilir tüm olay ve olguları inceleyen bilim dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">NASA</span> ABDde uzay programı çalışmalarından sorumlu kurum

NASA, Amerika Birleşik Devletleri'nin uzay programı çalışmalarından sorumlu olan kurum. 29 Temmuz 1958 tarihinde ABD Başkanı Dwight Eisenhower tarafından kurulmuştur. Daire, 1 Ekim 1958 tarihinden itibaren askerî amaçlardan ziyade sivil alanda barışçıl bir şekilde faaliyet göstermeye başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Güneş</span> Güneş Sisteminin merkezinde yer alan yıldız

Güneş, Güneş Sistemi'nin merkezinde yer alan bir yıldızdır. Çekirdeğindeki nükleer füzyon reaksiyonları ile akkor hale gelene kadar ısınan, %10'u morötesi olmak üzere esas olarak görünür ışık ve kızılötesi radyasyon olarak yüzeyinden enerji yayan, oldukça büyük ve sıcak bir plazma küresidir. Dünya'daki yaşam için açık ara en önemli enerji kaynağıdır. Güneş birçok kültürde kutsallık atfedilen bir nesne olmuştur. Antik çağlardan beri astronomik araştırmalar için merkezi bir konudur.

<span class="mw-page-title-main">Astrobiyoloji</span> Dünyadaki ve uzaydaki yaşamın incelenmesi ile ilgilenen dirim bilimi dalı

Astrobiyoloji ya da eksobiyoloji, disiplinlerarası bir bilim olup, özellikle evrende yaşamın ortaya çıkmasını ve evrimini sağlayan jeokimyasal ve biyokimyasal etken ve süreçleri konu alır; bir başka deyişle, evrende biyolojik kökenin, evrimin, dağılımın ve canlıların geleceğinin incelenmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Hubble Uzay Teleskobu</span> Uzay teleskobu

Hubble Uzay Teleskobu (HUT), ismi Amerikalı astronom Edwin Hubble'ın anısına verilmiş; Nisan 1990'da STS-31 Görevi esnasında Uzay Mekiği Discovery tarafından Dünya etrafındaki yörüngesine taşınmış bir uzay teleskobudur. İlk uzay teleskopu olmamasına rağmen, HUT en büyüklerindendir ve birçok üstün özelliğe sahiptir. Ayrıca hem hayati öneme sahip bir araştırma aracı olması hem de astronomi için etkili bir halkla ilişkiler unsuru olması nedeniyle çok tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dilhan Eryurt</span> Türk gök fizikçi

Dilhan Eryurt, Türk astrofizikçiydi. Araştırmaları ile Güneş'in ve yıldızların evrimi çalışmalarına katkıda bulunmuş bir bilim insanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Güneş lekeleri</span>

Güneş lekeleri, ışık küre adı verilen Güneş'in en dış katmanında oluşur. Çevresi ile karşılaştırıldığında sıcaklığı daha düşük olduğundan karanlık lekeler halinde görünür. Manyetik alanın belli bölgelerde yoğunlaşması, ısının eşit bir şekilde yayılımını engeller. Sonuç olarak çevresindeki ışık küreye göre daha düşük yüzey sıcaklığına sahip Güneş Lekeleri dediğimiz bölgeler oluşur. Bunlar genellikle çiftler halinde görünür. Her ikisi de birbirlerinin zıt manyetik kutuplarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Güneş püskürtüsü</span>

Güneş püskürtüsü veya güneş patlaması, Güneş'in gaz yuvarında (atmosfer) gerçekleşen şiddetli patlamalara verilen addır. Bu patlamalar milyarlarca megaton gücünde olup, genelde saatte 1.000.000 km/saat hızla hareket ederler. 6 × 1025 Patlama sonucunda joule'e kadar enerji açığa çıkarabilir. Güneş püskürtüsü nedeniyle Dünya atmosferine normalin üzerinde küçük dalga boylu radyasyon parçacıkları girer. Bu püskürtüler sonucunda yeryüzündeki iletişim ve güç ağları olumsuz yönde etkilenebilir.

<span class="mw-page-title-main">Voyager 1</span> Amerikan yapımı Dünyaya en uzak konumda olan beşeri nesne , uzay sondası

Voyager 1, Voyager programı kapsamında NASA tarafından dış Güneş Sistemi’ni ve Güneş'in heliosferinin ötesindeki yıldızlararası uzayı araştırmak için 5 Eylül 1977'de fırlatılan uzay sondasıdır. İkizi Voyager 2'den 16 gün sonra fırlatılan 722 kilogram ağırlığındaki Voyager 1, NASA tarafından fırlatıldığı 5 Eylül 1977'den bu yana hizmet vermek, düzenli komutları almak ve Dünya'ya veri iletmek için Derin Uzay Ağı ile iletişim kurmaya devam etmektedir. Jüpiter ve Satürn'ü ziyaret etmiş, bu gezegenlere ait uyduların detaylı fotoğraflarını elde eden ilk sonda olmuştur. Görevi hâlâ devam etmektedir. 15 Aralık 2023 itibarıyla sinyal alımı yapılamadığı iddia edilmektedir.

NASA'nın Büyük Gözlemevleri uydu programı uzaya yerleştirilen dört büyük ve güçlü teleskoptan oluşmaktadır. Büyük Gözlemevleri benzer ebata ve program bütçesine sahiptir ve her birinin astronomiye ciddi katkıları olmuştur. Bu dörtlüyü oluşturan teleskopların her bir tanesi, özel olarak takip ettiği elektromagnetik spektrumun ayrı bir bölümünü incelemektedir.

<span class="mw-page-title-main">James Webb Uzay Teleskobu</span> Aralık 2021de uzaya gönderilen en gelişmiş uzay teleskobu

James Webb Uzay Teleskobu, kızılötesi astronomiye yönelik bir uzay teleskobudur. Uzaya gönderilmiş en güçlü teleskoptur. Eskiyen Hubble Uzay Teleskobu'nun kısmen ardılı olacak şekilde planlanmış, NASA öncülüğünde ve ESA ile CSA'nın desteğiyle geliştirilmiştir. Aralık 2021'de fırlatılmış ve Ocak 2022'de yörüngesine girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Robert H. Goddard</span> Amerikalı fizikçi (1882 – 1945)

Robert Hutchings Goddard, Amerikalı fizik profesörü ve bilim insanı, kontrollü sıvı yakıtlı roketlerin üretilmesinin öncülerinden. Dünyanın ilk sıvı yakıtlı roketini 6 Mart 1926'da gerçekleştirdi. Bu yüzden roketlerin babası olarak adlandırılmaktadır. 1930'dan 1935'e kadar hızları 885 km/s (550 mph)'e ulaşan roketlerin fırlatılması çalışmalarında yer aldı.

<span class="mw-page-title-main">Solar and Heliospheric Observatory</span> Avrupalı sanayi konsorsiyumu tarafından inşa edilen bir uzay aracı

Solar and Heliospheric Observatory, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) tarafından, Matra Marconi Space liderliğindeki bir Avrupa sanayi konsorsiyumu tarafından üretilen bir uzay aracıdır. SOHO, Güneş'i incelemek üzere 2 Aralık 1995 tarihinde Lockheed Martin Atlas IIAS fırlatma aracıyla uzaya fırlatılmıştır. Mayıs 1996'da normal faaliyetlerine başlamış ve ayrıca 5.000'den fazla kuyruklu yıldız keşfetmiştir. Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve NASA arasında ortak bir proje olan SOHO, Uluslararası Güneş Yerküre Fizik Programının bir parçasıydı. Başlangıçta iki yıl sürecek bir görev olarak planlanan SOHO, 25 yıldan fazla bir süredir uzaydaki faaliyetine devam etmektedir. Görev, ESA'nın Bilim Programı Komitesi tarafından gözden geçirilip onaylanması şartıyla 2025 sonuna kadar uzatılmıştır.

Solar Dynamics Observatory, 2010 yılından beri Güneş'i gözlemleyen bir NASA misyonudur. 11 Şubat 2010 tarihinde uzaya fırlatılan rasathane, Living With a Star programının bir parçasıdır. LWS programının amacı, Güneş-Dünya sisteminin hayatı ve toplumu doğrudan etkileyen yönlerini etkin bir şekilde ele alarak gerekli bilimsel anlayışı geliştirmektir. SDO'nun amacı, Güneş atmosferini küçük uzay ve zaman ölçeklerinde ve aynı anda birçok dalga boylarında inceleyerek, Güneş'in yeryüzünde ve Dünya'ya yakın uzayda etkisini anlamaktır. SDO, Güneş'in manyetik alanının nasıl oluştuğunu ve yapılandığını, bu depolanmış manyetik enerjinin nasıl dönüştürüldüğünü ve güneş rüzgârı şeklinde heliosfere ve jeo-uzaya nasıl salındığını, enerji yüklü parçacıkları ve güneş ışınımı varyasyonlarını araştırmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Uzay fiziği</span>

Uzay fiziği Dünya'nın üst atmosferinde doğal olarak oluşan plazmalar üzerine yapılan çalışmalardır. Bununla birlikte, geniş yelpazeli birçok konuyu kapsar, örneğin, güneşin fiziğini kapsayan 'heliophysics': güneş rüzgarları, gezegen manyetosferleri ve ionosferleri, auroralar, kozmik ışınlar ve sinkroton ışınımı.Uzay fiziği, uzay hava durumu çalışmasının temel bir parçası olmakla birlikte, sadece evreni anlamakta değil, genel gündelik hayatı da anlamakta da önemli etkilere sahiptir. Bunlardan bazıları haberleşme uyduları ve Meteoroloji uyduları üzerinedir. Uzay fiziği, diğer astrofizik alanlarından farklı olmakla beraber, onların aksine benzer fenomenler üzerine çalışmaktansa, yüksek hızdaki roketlerin ve uzay araçlarının, kalkış alanlarındaki ölçümler üzerine uzmanlaşır.

<span class="mw-page-title-main">Uzay havası koşulları</span>

Uzay havası koşulları, uzay fiziği, aeronomi veya güneş fiziği alanlarının bir dalıdır ve Güneş Sistemi içindeki zamanla değişen koşullarla ilgilenir. Bu koşullar arasında güneş rüzgarı da yer alır ve özellikle Dünya'nın çevresindeki uzayı vurgular. Bu kapsamda manyetosfer, iyonosfer, termosfer ve egzosferdeki koşulları içerir. Uzay hava koşulları, Dünya atmosferinin karasal hava durumundan ayrıdır, fakat kavramsal olarak ilişkilidir. "Uzay hava koşulları" terimi 1950'lerde ilk kez kullanılmış ve 1990'ların ortalarında yaygınlaşmıştır. Daha sonra bu kavram "uzay iklimi" araştırma disipliniyle genelleştirildi. Bu disiplin, daha uzun ve daha büyük ölçekli değişkenliklerin ve etkilerin genel davranışlarına odaklanır.

Kozmik ışınlarının sağlık tehdidi, Galaktik kozmik ışınların ve solar enerji parçacıklarının Van-Allen Kuşakları veya dış Dünya'nın manyetosferinde gerçekleşen gezegenler arası görevler ya da herhangi bir görev sırasında astronotlar üzerindeki tehdididir . Galaktik kozmik ışınlar (GCRler), yüksek enerjili proton (%85), helyum (%14) ve diğer yüksek enerji çekirdeklerinden oluşur. Solar enerji parçacıklarının büyük bir kısmı, Güneş püskürtüleri ve taçküre kütle atımları sırasında oluşan yüksek enerjili protonlardan oluşur. Bu tehditler İnsanlı uzay uçuş programının gezegenler arası seyahat planları önündeki en büyük engellerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Didier Queloz</span>

Didier Patrick Queloz, İsviçreli astronom ve akademisyendir. Cambridge Üniversitesi ve Cenevre Üniversitesi'nin akademik kadrolarında yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Solar döngü</span> Güneşin aktivitesindeki periyodik değişim

Solar döngü, Güneş döngüsü veya güneş manyetik aktivite döngüsü, Güneş aktivitesi güneş yüzeyinde gözlenen güneş lekeleri sayısındaki varyasyonları açısından ölçülen yaklaşık periyodik 11 yıllık bir değişimdir. 17. yüzyılın başlarından beri güneş lekeleri gözlenmiştir ve güneş lekesi zaman serisi herhangi bir doğal fenomenin en uzun sürekli gözlenen (kaydedilmiş) zaman serisidir.