İçeriğe atla

Gündüzcül

Devekuşları gündüzcüldür, ancak mehtaplı gecelerde de aktif olabilirler.

Gündüzcüllük veya gündüzcül, gece vaktini uyku veya başka bir hareketsizlik dönemi ile geçirip gündüz vaktinde aktif olma ile karakterize edilen bir bitki veya hayvan davranışı biçimidir. Gündüz aktiviteleri için kullanılan yaygın sıfat "günlük"dür. Bir hayvanın faaliyetlerinin zamanı, sıcaklık, gözle yiyecek toplama/avlama yeteneği, avlanma riski ve yılın hangi zamanında olunduğu gibi çeşitli çevresel faktörlere bağlıdır. Gündüzcüllük, 24 saatlik bir süre içindeki bir faaliyet döngüsüdür; biyolojik saat adı verilen döngüsel aktiviteler, zeitgeber dışındaki dış ipuçlarına veya çevresel faktörlere bağlı olmayan endojen döngülerdir. Alacakaranlık sırasında aktif olan hayvanlar krepüsküler, gece aktif olanlar gececil ve ve hem gece hem de gündüz seyrek zamanlarda aktif olan hayvanlar katemeralite olarak adlandırılır.

Gündüz çiçek açan bitkiler gündüzcül olarak tanımlanırken, gece çiçek açan bitkiler gececildir. Çiçek açmanın zamanlaması genellikle tercih edilen tozlayıcıların yiyecek aradığı zamanla ilgilidir. Örneğin, ayçiçekleri gündüzleri arıları çekmek için açılırken, gece açan cereus büyük sfenks güvelerini çekmek için geceleri açılır.

Hayvanlarda

Sakallı ejderha, gündüzcül bir sürüngen

Birçok hayvan türü gündüzcül olarak sınıflandırılır, yani gündüzleri aktiftir ve gece boyunca hareketsizdir veya dinlenme süreleri vardır.[1] Yaygın olarak sınıflandırılan gündüzcül hayvanlar arasında memeliler, kuşlar ve sürüngenler bulunur.[2][3][4] Primatların çoğu gündüzcüldür.[5] Gün ışığında bariz olarak artan aktivite seviyeleri dışında, hayvanlar içindeki günlük yaşamın bilimsel olarak sınıflandırılması zor olabilir.[6]

Gündüzcüllüğün evrimi

Bir şempanze, bir gündüzcül maymun

Başlangıçta çoğu hayvan gündüzcüldü, ancak bazı hayvanların gececil olmasını sağlayan adaptasyonlar, özellikle memeliler olmak üzere pek çoğunun başarılı olmasına katkıda bulunan bir şeydi.[7] Gececil olmaya doğru giden bu evrimsel değişim, avcılardan daha iyi kaçınmalarına ve diğer hayvanlarla daha az rekabete girerek kaynak elde etmelerine izin verdi.[8] Bu değişim memelilerin bugün de sahip olduğu bazı adaptasyonları beraberinde getirdi. Görme, gündüz yaşamı ile gece yaşamı arasında gidip gelmekten en çok etkilenen duyulardan biri olmuştur ve bu durum, primat gözlerinin çubuk çekirdeklerinin biyolojik ve fizyolojik analizi yapılarak görülebilir. Bu adaptasyon sonucu dört koni opsininden ikisi kaybedilmiştir ve bu renkli görmeye yardımcı olmuştur ve birçok memeliyi dikromat yapmıştır. İlk primatlar tekrar gündüzcül olmaya başladıklarında, trikromatik renk görüşünü de içeren daha iyi görme yetisi çok avantajlı bir özellik oldu. Farklı maymun gözlerinden alınan çubuk çekirdeklerinin kromatin dağılım analizini kullanan çalışmalar, gündüzcül ve gececil yaşam arasında yapılan geçişlerin primat soyları içinde birkaç kez gerçekleştiğini, gündüzcüllüğe geçişlerin en yaygın geçişler olduğunu keşfetti.

Bugün bile Nil ot faresi gibi küçük kemirgen memeliler ve altın manto sincapları ve sürüngenler de dahil olmak üzere diğer hayvanların birçok türünde gündüzcül yaşama geçiş yeniden ortaya çıkıyor gibi görünüyor.[7][4] Daha spesifik bir örnek olarak, doğuştan gececil olduğu düşünülen gecko kertenkeleleri gündüzcül yaşama geçişler göstermektedir ve günümüzde yaklaşık 430 gecko türü gündüzcül aktiviteler göstermektedir. Çok fazla gündüzcül türün kaydedilmesiyle birlikte, gündüzcül yaşamın evrimini incelemek için geko türlerinin yeni soylarını kullanan karşılaştırmalı analiz çalışmaları yapılmıştır. Geko türleri için tespit edilmiş yaklaşık 20 geçiş, gündüzcül olmanın önemini gösterir. İklim değişikliği, avlanma riski ve kaynaklar için rekabet gibi güçlü çevresel etkilerin tümü geçişe katkıda bulunan faktörlerdir. Daha yüksek rakımlarda yaşayan Mediodactylus amictopholis gibi türlerinözellikle mevsimsel soğuklar geldiğinde gün boyunca daha fazla ısı kazanmaya yardımcı olmak ve daha fazla enerji tasarrufu sağlamak için gündüzcül hayata geçtikleri düşünülmektedir.

Bitkilerde

Çoğu bitki, en etkili tozlanma zamanına yani böceklerin bitkiyi ziyaret ettiği zaman dilimine bağlı olarak gündüzcül veya gececildir. Çoğu anjiyosperm bitkisi çeşitli böcekler tarafından ziyaret edilir, bu nedenle çiçek fenolojisini en etkili tozlayıcılara göre uyarlar. Bu nedenle, göreceli gündüzcül veya gececil böcek türlerinin etkinliği, tozlaştıkları bitkilerin gündüzcül veya gececil doğasını etkiler ve bazı durumlarda bitkilerin açılma ve kapanma döngülerinin ayarlanmasına neden olur.[9] Örneğin, baobab meyve yarasaları tarafından tozlaşır ve öğleden sonra çiçeklenmeye başlar; çiçekler yirmi dört saat içinde ölür.[10]

Kaynakça

  1. ^ Vinne (1 Ağustos 2015). "Diurnality as an energy-saving strategy: energetic consequences of temporal niche switching in small mammals". Journal of Experimental Biology (İngilizce). 218 (16): 2585-2593. doi:10.1242/jeb.119354. ISSN 0022-0949. PMID 26290592. 
  2. ^ Shuboni (2014). "Acute effects of light on the brain and behavior of diurnal Arvicanthis niloticus and nocturnal Mus musculus". Physiology & Behavior. 138: 75-86. doi:10.1016/j.physbeh.2014.09.006. PMC 4312475 $2. PMID 25447482. 
  3. ^ Ward (2014). "The active nightlife of diurnal birds: extraterritorial forays and nocturnal activity patterns". Animal Behaviour. 88: 175-184. doi:10.1016/j.anbehav.2013.11.024. 
  4. ^ a b Gamble (1 Ağustos 2015). "Into the light: diurnality has evolved multiple times in geckos". Biological Journal of the Linnean Society (İngilizce). 115 (4): 896-910. doi:10.1111/bij.12536. ISSN 0024-4066. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2018.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":22" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  5. ^ Fernandez-Duque (1 Eylül 2003). "Influences of moonlight, ambient temperature, and food availability on the diurnal and nocturnal activity of owl monkeys (Aotus azarai)". Behavioral Ecology and Sociobiology (İngilizce). 54 (5): 431-440. doi:10.1007/s00265-003-0637-9. ISSN 0340-5443. 
  6. ^ Refinetti (1 Temmuz 2006). "Variability of diurnality in laboratory rodents". Journal of Comparative Physiology A (İngilizce). 192 (7): 701-714. doi:10.1007/s00359-006-0093-x. ISSN 0340-7594. PMID 16421752. 
  7. ^ a b Smale, Lee, Nunez (2003). "Mammalian Diurnality: Some Facts and Gaps". Journal of Biological Rhythms. 18 (5): 356-366. doi:10.1177/0748730403256651. PMID 14582852.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":52" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  8. ^ Joffe (1 Mart 2014). "Diurnality and Nocturnality in Primates: An Analysis from the Rod Photoreceptor Nuclei Perspective". Evolutionary Biology (İngilizce). 41 (1): 1-11. doi:10.1007/s11692-013-9240-9. ISSN 0071-3260. 
  9. ^ "Diurnal and Nocturnal Pollination Article". doi:10.1002/(ISSN)1537-2197. 4 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2008. 
  10. ^ "Adansonia digitata A L". PlantZAfrica.com. February 2004. 10 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2016. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hayvan</span> çok hücreli ökaryotik organizmalar alemi

Hayvan, canlılar dünyasının ökaryotlar (Eukaryota) üst âlemindeki hayvanlar (Animalia) âleminde sınıflanan canlıların ortak adıdır. Arapça "canlı varlık" anlamındaki ḥayevān sözcüğünden Türkçeye geçmiş olan "hayvan" sözcüğü, günlük kullanımda esasen insan dışı, nefes alan ve hareket eden canlıları ifade etmek için kullanılsa da, biyolojik bağlamda insanı da içerir. Anadolu ağızlarında hayvan anlamında bav, bobos, böçü, çer, çokgal, dölük, evcimen, evlük, karaböcü, karaltı, medek, tereke, töm gibi sözcükler kullanılmaktadır. Hayvan sözcüğünün eş anlamlısı döngül sözcüğüdür. Hayvanlar âleminin bilimsel ve Latince adı olan "Animalia" terimi ise yine Latince olan ve "yaşayan" ya da "ruh" anlamına gelen animadan türetilmiş animal sözcüğünün çoğuludur. Hayvanlar âlemini tanımlayan bir başka Yunanca bilimsel terim de metazoa'dır (μετάζωα).

<span class="mw-page-title-main">Kelebek</span>

Kelebek, böceklerin, pul kanatlılar veya kelebekler (Lepidoptera) takımının kanatlı fertlerine verilen genel ad. 150.000 kadar türü bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Primat</span> memeli takımı

Primatlar veya iri beyinli yüksek memeliler, memeliler sınıfının Euarchontoglires üst takımına ait bir takımdır. Maymun adı kimi zaman bütün primatları kapsarken yalnızca simiyenler için de kullanılabilir. Primatları inceleyen bilim dalı primatolojidir.

<span class="mw-page-title-main">Eteneliler</span> Eutheria sınıfındaki memelilerin alt sınıfı

Eteneliler, eteneli memeliler veya plasentalı memeliler, memelilerin bir infra sınıfı. Diğer alt sınıflar keseliler (Metatheria) ve hâlâ yumurtlayarak üreyen ilkel memelilerdir (Protheria). Aralarında büyük bir farkla en büyük grup etenelilerdir. Günümüzde, 6000'in üzerinde eteneli türü bulunmaktadır. Vücut yapıları ve yaşam alanlarının farklılıkları ile en çeşitli memeli grubunu oluştururlar.

<span class="mw-page-title-main">Gündüz yırtıcı kuşları</span>

Gündüz yırtıcı kuşları veya kartalsılar, kuşlar (Aves) sınıfından gündüzcül yırtıcı kuşları kapsayan bir gayriresmi grup. Yaklaşık 290 türü kapsar. Daha önce tüm gündüz yırtıcı kuşları tek bir takımda (Falconiformes) sınıflandırılırdı. Artık Falconidae (doğangiller) familyası dışındaki tüm familyalar farklı takımlarda sınıflandırılmaktadır.

<i>Ayı</i> memeli familyası

Ayılar veya Ayıgiller, Ursidae familyasının etçil memelileridir. Ayılar Köpeğimsiler veya köpek benzeri etoburlar olarak sınıflandırılır. Her ne kadar sadece sekiz ayı türü mevcut olsa da, Kuzey yarımkürede ve kısmen Güney yarımkürede çok çeşitli habitatlarda görülürler. Ayılar, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa ve Asya kıtalarında yaşarlar. Modern ayıların ortak özellikleri arasında, tıknaz bacaklı büyük gövdeleri, uzun burunları, küçük yuvarlak kulakları, tüylü saçları ve kısa kuyrukları bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Xenarthra</span> memeli üst takımı

Xenarthra, memeliler sınıfının bir üst takımı. Karıncayiyenler ve tembel hayvanları içeren dişsiz memeliler (Pilosa) takımı ile hayatta kalan tek temsilcisi armadillo olan zırhlı memeliler (Cingulata) takımını kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Euarchontoglires</span> memeli üst takımı

Euarchontoglires veya Supraprimates, eteneliler infra sınıfında yer alan, moleküler genetik araştırmalar sonrası ortaya konulmuş olan bir üst takım.

<span class="mw-page-title-main">Islak burunlu primatlar</span> primatların alt takımı

Islak burunlu primatlar, Madagaskar'ın makimsileri, Afrika'nın galagoları ve pottoları ile Hindistan ve Güneydoğu Asya'da yaşayan lorislerden oluşan bir primat alt takımıdır.

<span class="mw-page-title-main">Pullular</span> sürüngen takımı

Pullular, sürüngenler (Reptilia) sınıfınının keler ve yılanlar ile Amphisbaenia'dan oluşan, en büyük takımı. Derilerinin boynuzsu pullarla kaplı olmasıyla ayrıt edilirler. Hepsinde deri değişimi vardır. Pullar periyodik olarak bütün ya da parça parça (kelerlerde) değiştirilir. Dilleri genelde çataldır. Yılanlar ve bazı kelerler bacaksız olup, üye körelmesi genel bir eğilimdir. Kloakları enine yarık, erkeklerin çiftleşme organları çift olup hemipenis adını alır. Çoğu yumurtalarken, bazıları canlı doğurur.

<span class="mw-page-title-main">Gekkota</span> Sürüngen infra takımı

Gekkota, Antarktika hariç, her kıtada bulunan ve geniş bir dağılıma sahip, küçük ve çoğunlukla etçil keler infra takımıdır. Dünyanın her yerinde sıcak iklimlerde bulunur. Grup üyelerinin boyları 16 ile 60 cm arasında değişir.

<span class="mw-page-title-main">Toynaklılar</span> memeli kladı

Toynaklılar, memelilerin Ferungulata grubundan, pençelerini toynak biçiminde geliştirmiş bir memeli üst takımıdır.

<span class="mw-page-title-main">Maymun</span> bazı primatlar için kullanılan terim

Maymun, Primatlar takımındaki kimi memelileri kapsayan bir terimdir. Kimi kullanımlarda terim tüm primatları kapsarken genelde Simiiformes infra takımındaki primatlar için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Simiyen</span> primat infra takımı

Simiyenler, antropoidler ya da yüksek primatlar (Simiiformes); köpeksi maymunlar (Cercopithecoidea) ve insansılar üst familyalarından oluşan Eski Dünya maymunlarını (Catarrhini) ve Yeni Dünya maymunlarını (Platyrrhini) içeren bir primat infra takımıdır. Genelde "maymun" adıyla anılır.

<span class="mw-page-title-main">Hayvan bilişi</span> insan olmayan hayvanların zekası

Hayvan bilişi, insan-olmayan hayvanların zihinsel kapasitelerini kapsayan bir alandır. Bu alanda kullanılan hayvan koşullandırma ve öğrenim çalışmaları, karşılaştırmalı psikolojiden geliştirilmiştir. Aynı zamanda etoloji, davranışsal ekoloji ve evrimsel psikolojinin etkisinde kalmıştır; bazen bu alandan bilişsel etoloji adıyla da bahsedilir. Hayvan zekası terimiyle ilişkilendirilen pek çok davranış aynı zamanda hayvan bilişinin de kapsamındadır.

<i>Purgatorius</i> tarih öncesi plesiadapiform cinsi

Purgatorius, Paleosen döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış, Plesiadapiformes'in öncüsü olduğu düşünülen plasentalı memeli cinsi. Purgatorius, Protungulatum ile birlikte, bilinen en eski plasentalı memelilerden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Plesiadapiformes</span> euarchontan memeli takımı

Plesiadapiformes gerçek primatlarla (Euprimates) ilişkili bir Euarchontan memeli grubudur. Normalde doğrudan bu gruba atanan taksonların hiçbiri hayatta kalmamış olsa da, geriye kalan primatlar bu gruptan evrimleşmiş gibi göründüğü için grubun kelimenin tam anlamıyla neslinin tükenmiş olmadığı görülmektedir. Plesiadapiformes terimi, taç primat olmayan tüm primatlar için hala kullanılabilir, ancak bu kullanım açıkça parafiletiktir. Taç primatlar kladistik olarak verildiğinde, primatlarla eskimiş bir genç sinonim haline gelir. 65 milyon yıl önce yaşamış Purgatorius ve Ursolestes'in bir bazal plesiadapiform olduğuna inanılıyor.

<span class="mw-page-title-main">Primatların kökeni ve evrimi</span> Primatların jeolojik zaman boyunca kökeni ve çeşitlenmesi

Primatların kökeni ve evrimi, yaklaşık 55 milyon yıl önce küresel olarak ortaya çıkan "gerçek" primatların (Euprimates) kökenini ve evrimsel tarihini konu alır. Bilinen en eski gerçek primat, geç Paleosen döneminde Fas'ta yaşamış, Altiatlasius'tur.

<i>Tapetum lucidum</i>

Tapetum lucidum, birçok omurgalının gözünün içindeki bir doku tabakasıdır. Retina'nın hemen arkasında yatan bir geriyansıtıcıdır.

<span class="mw-page-title-main">Günlük döngü</span>

Günlük döngü, Dünya'nın kendi ekseni etrafında 24 saat süren bir tam tur dönüşü sonucu sürekli tekrar eden döngüye verilen isimdir. Dünya'nın dönüşü gece ve gündüz boyunca yüzey sıcaklık dalgalanmalarına neden olmakla birlikte yıl boyunca hava durumu değişimleri meydana getirir. Günlük döngü esas itibarıyla alınan güneş radyasyonuna dayanmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.