İçeriğe atla

Gümüştekin Gazi

Gümüştegin Melik Ahmed Gazi ya da İbn-i Danişmend ya da Danişmend Ahmed Gazi (ö. 1104), Danişmendliler'in ikinci hükümdarıdır. Kimi kaynaklarda beyliğin kurucusu kabul edilir.[1]

Türkmen Danişmend (Bilge) Ali Taylu'nun oğludur. Kendisi de babası gibi, bilge bir kişi olduğu için “Danişmend Ahmed Gazi” veya “İbn Danişmend” diye anılmıştır.[1] Haçlılar'a karşı I. Kılıçarslan ile birlikte başarılı mücadeleleriyle tanınır.

Saltanatı

Danişmendli Beyliği'nin başına 1084 yılında geçti. Danişmendli Beyliği o sene geçici bir süre için kardeşi İsmail Gazi'nin eline geçmişse de tekrar geri aldı.[2]

1097'de Haçlı Seferlerinin başlamasından sonra Anadolu Selçuklu Sultanı'nın müttefiki olarak Haçlılarla mücadele etti.

I. Haçlı seferindeki rolü

Eskişehir Savaşı

1097 yılında Danişmendli Devleti ve komşuları

1097'de I. Haçlı seferi başlamış ve Türkiye Selçuklu Sultanı I. Kılıçarslan başkenti olan İznik'i 19 Haziran 1097 tarihinde Haçlılara kaybetmişti. I. Kılıçarslan yalnız başkenti değil oradaki asker ve hazineleri de kaybederken Haçlı kuvvetleri de Eskişehir yönünde ileri harekete geçtiler. 30 Haziran 1097'de I. Kılıçarslan Haçlıları Eskişehir ovasında karşıladı. Kılıçarslan ile çekişme halinde olan Gümüştegin, tehdidin büyüklüğü karşısında çekişmeleri rafa kaldırmanın daha doğru bir politika olduğunu görerek ordusuyla yardıma koştu. Ne var ki birleşen Türk güçleri Eskişehir Savaşı'nda zırhlı Haçlı şövalye birliklerinin karşısında başarı sağlayamadılar. Bunun üzerine düşmanı geçtikleri yol boyunca çete savaşları ile yıpratarak, uygun bir alanda yapacakları bir meydan savaşı ile yok etme stratejisi güttüler.[3] Gümüştegin, bu harekât sırasında asker kaybetmesine rağmen herhangi bir toprak kaybına uğramadı.

Vur-kaç taktiğini kullanan Türkler, Antakya'ya ulaşıncaya kadar, Haçlıların büyük bir bölümünü yok etmeyi başardılar.

Tarantolu Boemondo’nun esir edilmesi

Gümüştegin'in en büyük hedefi, Malatya'yı ele geçirmekti.[4] Malatya, 1074 yılından beri Kilikya'daki Ermeni prensliğinin görevlendirdiği valiler tarafından yönetilmekte ve Kilikya'ya inen geçitlerin koruyucusu olarak hizmet etmekteydi. 1086'dan beri Gabriel adında Ermeni asıllı bir Rum Malatya valisi idi. Gümüştegin'in Malatya üzerine sefer hazırlığı içinde olduğu haberi üzerine Malatya hükümdarı Gabriel, bir Haçlı kumandanı olan Tarantolu Boemondo'dan yardım istedi. Boemondo, 1097'de Antakya'yı ele geçirerek Antakya Prensliği'ni kurmuştu. Gabriel'in çağrısını fırsat bilerek pek çok Haçlı liderini ve bir kısım Ermeni prenslerini toplayıp 1100 yılının Ağustos ayında Malatya'ya hareket etti. Malatya çevresinde bazı kaleleri ellerinde bulunduran Ermeniler ve Rumlar, Haçlıların bölgeye hakim olmasıyla ellerindeki yerleri onlara kaptıracaklarından korktukları için Gümüştegin'e haber gönderdiler, gizlice pusu kurmasını istediler[3] Malatya'yı Aksu Vadisinden ayıran dağlık bölgeye girdiğinde Gümüştegin'in askerleri tarafından pusuya düşürülen Boemendo, esir alınıp Niksar Kalesi’ne kapatıldı. Bu olay, Müslüman dünyasında sevinç yarattı ve Danişmendliler'in saygınlığını arttırdı. Danişmend Ahmed Gazi, bir yıl sonra tekrar gelmek üzere başkenti Sivas'a geri döndü.

Haçlılar’a karşı zaferler

1101 yılının Haziran ayında İstanbul'a varan yeni bir Haçlı ordusu Boemond'u kurtarmak için Niksar'a yürüdü ancak Kılıçarslan ve Gümüştegin tarafından Amasya yakınlarında bozguna uğratıldı. Temmuz ayında İstanbul'dan Konya'ya doğru harekete geçen bir başka ordu ise Eylül 1101 başlarında Kılıçarslan, Gümüştegin, Karaca ve diğer Türk beyleri tarafından Ereğli çayı kenarında yenilgiye uğratıldı.

Malatya kuşatması

Gümüştegin, Haçlılar karşısında aldığı zaferlerden sonra Malatya'yı üçüncü kez kuşattı. Malatya hâkimi Gabras'ın şehir halkına sert davranması ve özellikle Süryani ileri gelenlerini öldürtmesi, kuşatma yüzünden kıtlık çeken halkın tepkisine yol açtı Süryani askerleri kapıları açarak şehri Gümüştegin'e teslim ettiler (18 Eylül 1102).[4] Gümüştegin fetihten sonra, halka gıda yardımı yaptı, çiftçilere tohumluk ve öküz dağıttı.[4] Malatya'nın fethi, öteden beri burada gözü olan Kılıçarslan ile ilişkilerini bozdu.

Boemond’un fidyesi

Dânişmend Gümüştegin Gazi, elinde esir bulunan Boemondo'yu 1103 yazında 100 bin altın fidye karşılığında serbest bıraktı. Hâlbuki Bizans imparatoru 260 bin altın vermeyi kabul etmiş; Kılıçarslan da devreye girerek bunca zaman birlikte hareket ettikleri için fidyenin yarısının kendisine ödenmesini talep etmişti. Bunun üzerine Gümüştegin; Bizans imparatoru ile anlaşmak yerine Bohemond'un teklif ettiği 100 bin altını kabul etti. Bohemond Niksar'dan Malatya'ya gönderildi, fidyesinin ödenmesinden sonra da serbest bırakıldı. Gümüştegin'in bu hareketi, I. Kılıç Arslan'la arasını iyice açtı.

Kılıçarslan ile karşılaşması

Boemond'un serbest bırakılmasını hoş karşılamayan Kılıçarslan, Antakya seferinden vazgeçerek Gümüştegin üzerine yürüdü. Ağustos 1103'te Maraş civarında yapılan savaşta yenik düşen Gümüştegin, 1104 yılında öldü. Onun ölümüyle büyük sarsıntı geçiren beyliğin başına oğlu Emir Gâzi geçti.[4]

Bilim ve kültür alanında faaliyetleri

Danişmend Beyi Gümüştegin Melik Ahmet Gazi, ülkesinde ilmî ve dinî çalışmalar başlatmış; fethettiği yörelerde bir kültürel faaliyet içinde bulunmuş bir yöneticidir.[1] Saltanatı sırasında çok sayıda ilim ve fikir adamlarını himaye edip, çalışmalarına imkân sağlamıştır. Anadolu'da te'lif edilen, bilinen en eski eser olan Keşfü'l-akabe kendisine sunulmuştur. Keşfü'l-akabe, astronomi ve felsefe alanında Farsça bir eserdir; Kayserili İbn'ül Kemal adıyla tanınan İlyas b. Ahmed tarafından kaleme alınmıştır. Gümüştegin, itikatta mutezile mezhebinden, amelde Hanefi mezhebi mensubu idi.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b c d "Mikail Bayram, Danişmend Oğulları'nın Dinî ve Millî Siyaseti, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 10, Güz 2001" (PDF). 12 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2014. 
  2. ^ "Abdülkerim Özaydın, Danişmend Gazi, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Erişim tarihi:13.10.2014" (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Ekim 2014. 
  3. ^ a b "Hüseyin Kayhan, Haçlılar Karşısında Danişmendliler, '2History Studies: International Journal of History, Cilt 4 ,Sayı 2, Temmuz 2012" (PDF). 18 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2014. 
  4. ^ a b c d "Göknur Göğebakan, Dânişmendliler, İslam Ansiklopedisi, Yıl 2003, Cilt 27" (PDF). 20 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Ekim 2014. 
Resmî unvanlar
Önce gelen:
Danişmend Gazi		Danişmendli Beyi
1104 – 1134 		Sonra gelen:
Melik Gazi

İlgili Araştırma Makaleleri

I. Kılıç Arslan ya da Kılıçarslan, Anadolu Selçuklu Devleti'nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın oğlu ve ikinci Anadolu Selçuklu sultanıdır.

<span class="mw-page-title-main">I. Mesud</span> 4. Anadolu Selçuklu Sultanı

I. Rükneddin Mesud (1095-1156) en uzun süre hüküm sürmüş Anadolu Selçuklu Sultanı'dır.

Dânişmendnâme; Anadolu'nun fethini ve bu mücadelenin kahramanlarını anlatan, 12. yüzyılda sözlü olarak şekillenen 13. yüzyılda yazıya geçirilen İslâmî Türk destanlarındandır. XI. Yüzyılda yaşamış Türk devlet adamı Melik Dânişmend Gazi'nin hayatını, savaşlarını, Anadolu'daki bazı şehirlerin fethini ve çeşitli kerametlerini anlatmaktadır. Danişmendnâme'de hikâye edilen olayların tarihi gerçeklere uygunluğu, kahramanlarının yaşamış Türk beyleri olmalarından, Anadolu coğrafyasının gerçek isimleriyle anılmasından dolayı uzun süre tarih kitabı olarak nitelendirilmiştir. Köroğlu metni destan adıyla anılmakla ve bazı destanî niteliklere de sahip olmakla birlikte XX. yüzyılda Anadolu'dan derlenen örnekleri daha çok halk hikâyesi geleneğine yakındır. Anadolu'da hikâyeci âşıklar tarafından 24 kol halinde anlatılır.

<span class="mw-page-title-main">Dânişmendliler Beyliği</span> bir Türk beyliği

Danişmendli Beyliği, 1080–1178 yılları arasında Sivas merkez olmak üzere Çorum, Tokat, Niksar, Amasya, Malatya, Elazığ, Kayseri şehirleri civarında kurulmuş bir Anadolu beyliğidir. II. Kılıçarslan tarafından yıkılmıştır. İlk başkenti Niksar olup sonraki başkenti Sivas'tır. Anadolu Selçuklu Devleti'ne katılan ilk Türk beyliğidir.

<span class="mw-page-title-main">Melikşah (Anadolu Selçuklu sultanı)</span> Anadolu Selçuklu Devleti sultanı

Şahinşah veya Melikşah Anadolu Selçuklu Devleti sultanı (1107-1116). Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan'ın büyük oğludur. Büyük Selçuklu Devleti'nin hükümdarı olan Melikşah ile karıştırılmamalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Melik Gazi</span>

Melik Emir Gazi ya da Emir Gazi ya da Melik Gazi, Danişmendliler'in üçüncü hükümdarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Urfa Kontluğu</span>

Urfa Kontluğu veya Edessa Kontluğu, Birinci Haçlı seferi sonucu 12. yüzyılda Urfa şehri ve civarında Haçlılar tarafından kurulmuş bir devlettir. Kurucusu, daha sonra Kudüs kralı olacak olan I. Baudouin'dir.

<span class="mw-page-title-main">Antakya Prensliği</span> 1098-1268 arası Levanttaki Haçlı devleti

Antakya Prensliği, Birinci Haçlı seferi sonrasında Antakya kenti civarında Haçlılar tarafından kurulmuş bir devletti.

Harran Muharebesi, 7 Mayıs 1104 tarihinde Selçuklu emirleri ile Haçlı devletleri Antakya Prensliği ve Urfa Kontluğu arasında 12. yüzyılda Harran'in hemen güneyinde Rakka'da yapılan bir muharebe. Birinci Haçlı seferi sonucunda yeni kurulan iki Haçlı devletine karşı yapılan ilk büyük muharebedir ve Haçlı orduları büyük bir yenilgiye uğratılmıştır. İki önemli Haçlı komutanı da Selçuklu Hanedanına esir düşmüştür.

Yağıbasan ya da Nizameddin Yağıbasan Danişmendliler'in Sivas kolunun hükümdarı.

Danişmend Gazi ya da Danişmend Ahmed Gazi ya da Danişmend Taylu ya da Melik-i Muazzam Dânişmend Ahmed Gāzî (Taylû) b. Ali et-Türkmânî; Anadolu'da kurulan ilk Türkmen beyliklerinden biri olan Danişmendliler’in kurucusu kabul edilen bir alim ve savaşçıdır. Kimi kaynaklarda oğlu Gümüştegin Ahmet Gazi beyliğin kurucusu kabul edilir

<span class="mw-page-title-main">I. Boemondo</span> Fransız asker (1054-1111)

I. Boemondo Norman asilzade, Taranto ve Antakya prensi.

<span class="mw-page-title-main">I. Baudouin (Kudüs kralı)</span>

Kudüs Kralı I. Boudouin, (d. 1058, Aşağı Lorraine – ö. 2 Nisan 1118, El Ariş, Birinci Haçlı Seferi liderlerindendir. Sonra Edessa Kontluğu kontu ve abisi Godefroy de Bouillon liderliğindeki Haçlılar tarafından kurulan Kudüs Krallığı'nın ilk kralı.

II. Boemondo Antakya Haçlı prensi ve Taranto prensi. Antakya Haçlı Kontluğu'nun kurucusu I. Boemondo'un oğludur. 1107 senesinde Apulia şehrinde doğdu. 22 yaşında babasına halef olmak üzere Filistin'e geldi. Kudüs Kralı II. Baudouin'in kızı Alice ile evlendi. Şubat 1130'da, Antakya hükümdarı II. Boemondo kuzeyde savaşmaya gittiğinde, Danişmend Gazi'nin oğlu Gümüştekin tarafından antik Misis şehri yakınlarında pusuya düşürülmüş başı kesilip gümüş bir kutuya konularak halifeye gönderilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">IV. Raymond (Toulouse kontu)</span>

Toulouselu IV. Raymond, bazen Raymond de Saint-Gilles olarak da adlandırılır, Toulouse kontu, Narbonne Dükü ve Birinci Haçlı Seferi liderlerinden biridir. Trablus kontu Pons ve Almodis de la Marche çiftinin oğludur. Saint-Gilles ile birlikte "Kont" unvanlarını babasından ve yerine geçtiği kardeşi IV. William'ın kızkardeşi Toulouse Kontesi Philippa'dan veraset yoluyla 1094 yılında almıştır.

<span class="mw-page-title-main">II. Baudouin</span>

II. Baudouin Bourglu (diğer adı Baudouin Bourglu veya Baudouin Bourcqlu. Doğumda: Baudouin de Rethel., 1100-1118 yılları arasında ikinci Edessa kontu ve 1118 - 21 Ağustos 1131 yılları arasında Kudüs Kralı.

Devol Antlaşması, Birinci Haçlı Seferi'nin ardından Antakya Prensi I. Boemondo ile Bizans İmparatoru I. Aleksios arasında 1108'de imzalanan antlaşmadır. Antlaşma, günümüzde Devol olarak bilinen Bizans kalesi Diabolis'te imzalandığından ötürü bu adla anılmaktadır. Antlaşma, Antakya Prensliği'ni Bizans İmparatorluğu'nun vasal devleti yapmaya yöneliktir.

Malatya Muharebesi, 1100 yılında I. Boemondo komutasındaki Haçlı kuvvetleri ile Gümüştekin Gazi komutasındaki Dânişmend Türkleri arasında gerçekleşmiştir. Haçlılar mağlup olmuşlar, Boemondo esir alınmıştır.

Riccardo di Salerno, Birinci Haçlı Seferi'ne katılmıştır, 1104'ten 1108'e kadar Urfa Kontluğu valisiydi. Riccardo d'Altavilla'nın kuzenidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.