Gültekin Oransay
Gültekin Oransay (9 Eylül 1930, Berlin - 20 Kasım 1989, İzmir), Türk müzik bilimci, tarih ve dil araştırmacısı.
Türkiye'deki ilk müzik bilim bölümü olan Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Müzik Bilimleri (kendisinin tercih ettiği ifade ile Küğbilim) Bölümünün kurucusu ve ilk başkanıdır. Müzik bilim alanında yeni fikirler ve çözümler içeren araştırmalar yapmıştır.
Hayatı
1930 yılında, Berlin'de doğdu. Babası mühendis Bekir Sıtkı Bey, annesi öğretmen Keriman (Karina) Hanıdır. Öğrenimi için Almanya’da bulunan babasıyla ve annesi ile birlikte 1932 yılında ailesi Türkiye’ye geldiler. Orta öğretimini ve lise eğitimini Ankara Koleji’nde tamamladı. Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ndeki eğitiminin ardından 1950 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı’nın Kompozisyon Bölümünde eğitimine başladı. Usmanbaş, Saygun ve Akses'n öğrencisi oldu.[1]
Ankara Devlet Konservatuarı’ndaki öğreniminin ardından 1954'te okulun kütüphane memuresi Melahat Oransay ile evlendi. Çiftin, Sevda ve Ayşe adlı iki kızı oldu. Oransay, aynı yıl Almanya’ya gitti; Münih’te müzikoloji öğrenimi gördü.[2] Müzikoloji öğrenimi ile beraber yan dallar olarak Yakındoğu bilgisi, Sami dilleri bilgisi -Arapça, Süryanice- ayrıca Latince öğrendi."15. ve 19. Yüzyıllar Arasında Geleneksel Türk Sanat Müziğinde Melodik Çizgi ve Makam Kavramı" başlıklı tezi ile Münih Üniversitesi Felsefe Fakültesi’ndeki müzik bilim doktorasını 1962 yılında tamamladı. Türkiye'nin ilk, Orta Doğu'nun ikinci müzik doktoru unvanını aldı.[3]
Türkiye'ye dönüşünün ardından Ankara Devlet Konservatuvarı müdürlüğü ve öğretmenliği, Ankara İl Radyosu Transkripsiyon Müdürlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü Şube Müdürlüğü görevlerini üstlendi. Bu dönemde derleme gezileri kapsamında Kars ve Gaziantep'e giderek eşi ile birlikte araştırmalar yaptı.
Türkçe müzik terimleri ve dil çalışmalarına da katılan Oransay, müzik yerine "küğ" denilmesini önerdi. O dönem İlhan Baran, İlhan Usmanbaş, Muammer Sun, Sarper Özsan, Yalçın Tura tarafından müzik yerine "küğ", besteci yerine "bağdar" kelimesi kullanılmaya başlandı. Daha sonra yeniden “besteci” ve “müzik” terimlerine geri dönüldü.[4]
Oransay 1963'te Türk Küğ Belgeliği'ni, 1964'te Küğ Yayınları'nı kurdu; 1965'te "Balama" ve "Küğ" dergilerini yayınlamaya başladı.[5]
Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk-İslam Sanatı kürsüsüne asistan atanan Oransay, “Türk Din Mûsikîsi” dersini verdi. 1971 yılında "Ali Ufki ve Türk Din Musikisi" başlılı çalışmasıyla doçent unvanı aldı. Onun doçent unvanın alması ile fakültede bağımsız bir kürsü haline gelen Türk Din Musikisi Kürsüsünün başkanlığını üstlendi.
1976 yılında İzmir’e giderek Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Küğbilim (Müzik Bilim) Bölümü’nü kurdu. Bu dönemde Işık Gülöksüz ile evlendi, bu evlilikten oğlu Bekir Sıtkı Alptekin doğdu.[3] 1978 yılında profesör oldu. Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nin dekan yardımcılığı görevini de üstlenen Oransay, 1981'de geçirdiği bir soruşturmadan sonra üniversiteden ve kamu hizmetinden uzaklaştırıldı.[6]
Üniversiteden uzaklaştırıldıktan sonra özel yabancı dil dersleri vererek yaşamını sürdürdü ve yeni kitaplar yayınladı.[5] 1987'de öğrencileriyle "Alsancak Küğbilim Halkası"nı oluşturarak müzikbilim çalışmalarını sürdürdü. 1983'de ara verilmiş olan "Küğsel Yapraklar" adlı dergisinin sekizinci sayısını çıkardı. 1989'da İzmir'de kalp krizi sonucu öldü.
Oransay, Türk geleneksel müzikleri üzerine müzikoloji araştırmalarının yanı sıra çoksesli müzik üzerine de yayınlar yaptı. Almanca, İngilizce, Arapça, Farsça ve Osmanlıca bilmekteydi ve bu sayede Osmanoğulları (Mehmed Sureyya'nın Sicill-i Osmanisi) gibi çeviriler yaptı.
Kitapları, ölümünden sonra ailesince Bilkent Üniversitesi ve Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Müzik Bilimleri Bölümü’ne hibe edildi.[7]
Hatırası
Oransay için her beş yılda bir 20 Kasım'da anma etkinlikleri düzenlenmektedir. 2005'te ölümünün 15 .yılı nedeniyle on üniversite ve kurumdan müzik bilimi alanından uzmanların katılımı ile Gültekin Oransay paneli düzenlenmiş, 2014'te ölümünün 25. yıldönümü nedeniyle İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı'nda Türkiye'deki Müzikoloji Bölüm Başkanlarını bir araya getiren bir çalıştay düzenlenmiştir.[8]
Eserleri
- Atatürk ve Küğ, 1965 ve 1985
- Batı Tekniği İle Yazan 60 Türk Bağdar, 1965
- Konçerto Kılavuzu, 1967
- Çağdaş Seslendiricilerimiz ve Küğ Yazarlarımız, 1968
- Bağdarlar Geçidi, 1977
- Bach Kılavuzu, 1986
Kaynakça
- ^ Ayangil, Ruhi (19 Kasım 1989). "Tek kişilik bir müzikbilim ordusu" (PDF). 21 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "GÜLTEKİN ORANSAY". www.turkishmusicportal.org. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2024.
- ^ a b Antep, Ersin (Şubat 2005). "Ölümünün 15.Yılında Öğretmen, İdareci, Araştırmacı, Bilimadamı Yönüyle Prof.Dr.Gültekin Oransay". Hürriyet gazetesi. Muzikoloji.org. 22 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2024.
- ^ Gedikli, Aslı (Mart 2023). "Türkçe müzik terminolojisi sorunsalı ekseninde Gültekin Oransay". Türk Müziği Dergisi. ss. 185-195.
- ^ a b Sarı, Ayhan (16 Aralık 1989). "Gültekin Oransay'ın Ardından". Hüriyet Gösteri dergisi. Muzikoloji.org. 7 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2024.
- ^ Atalay, Adnan (22 Şubat 2022). "Belgelerle Oransay Gerçeği". Adnanatalay.com. 22 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2024.
- ^ "Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvarı". adk.hacettepe.edu.tr. 29 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2024.
- ^ Sarı, Ayhan (20 Kasım 2019). "Ayhan Sarı-Gültekin Oransay'ın ardından 30 yıl…". Musiki Dergisi. 22 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2024.
