İçeriğe atla

Güçlendirilmiş parlamenter sistem

6 siyasi parti Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem mutabakat metnini imzalıyor (28 Şubat 2022).

Güçlendirilmiş parlamenter sistem[1] veya iyileştirilmiş ve güçlendirilmiş parlamenter sistem,[2] Türkiye'deki bazı siyasi partilerin (CHP, İYİ Parti, DEVA, Gelecek Partisi, SAADET ve DP) geliştirdiği, parlamenter sistemi ve yönetimde etkin olmayan sembolik cumhurbaşkanı makamını temel alan bir yönetim sistemidir.[3][4] Sembolik cumhurbaşkanlığı makamının yanında yetkili ve güçlü bir başbakan makamını esas alır.[5]

2017 yılında yapılan referandumun ardından yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine karşı geliştirilmiştir; kuvvetler ayrılığının tesis edilmesi, meclisin yetkisinin artırılması, başbakanlık makamının güçlendirilmesi ve cumhurbaşkanının tarafsız ve sembolik olması ilkeleri çerçevesinde tartışılmaya devam etmektedir.[1][2][5] Terimde yer alan "güçlendirilmiş" ifadesi, TBMM'nin devlet yönetiminde merkez olmasını ve yapıcı güvensizlik oyu ile yürütmede istikrarın sağlanmasını ifade etmektedir.[6]

Süreç

Güçlendirilmiş parlamenter sistem, kavram olarak değilse de terim olarak ilkin 2011 yılında Cumhuriyet Halk Partisi seçim bildirgesinde kullanıldı. Burada söz konusu terim, "Yeni Anayasa'nın temel ilkeleri" başlığı altındaki 12 ilkeden biri olarak yer aldı.[7] Güçlendirilmiş parlamenter sistem daha sonraki dönemde, hedeflenen siyasal rejimi tanımlayan, kapsamlı bir şemsiye kavrama dönüşerek CHP bildirgesindeki diğer 11 ilkeyi ve çok daha fazlasını içerdi. Anayasa hukukçusu Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz, güçlendirilmiş parlamenter sistemin "yürütmeyi güçlendiren modeller karşısında yasama organının güçlenmesi amacına yönelik" bir kavram olarak ilk kez 2015 yılında siyaset bilimci Doç. Dr. Burak Cop tarafından kullanıldığını belirtmektedir.[8]

2017 referandumuyla kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemini Türkiye'deki ekonomik ve siyasal krizlerin sebebi olarak gören muhalefet partileri parlamenter sisteme dönüş talebini dile getirmeye başladılar.[9] Öte yandan 2017 öncesindeki sistemin de yetersiz olduğu görüşü, önerilen yeni siyasal düzenin güçlendirilmiş parlamenter sistem olarak adlandırılmasını beraberinde getirdi.[9] Muhalefet partileri 2018 seçimlerinin ardından güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçme arzularını kamuoyuyla ayrı ayrı paylaştılar. Kasım 2020'de Gelecek Partisi,[10] Mayıs 2021'de İYİ Parti,,[11] Ekim 2021'de DEVA Partisi[12] kendi güçlendirilmiş parlamenter sistem hedeflerini bağımsız olarak ilan ettiler. Bu süreçte güçlendirilmiş parlamenter sistem hakkında siyasi partilerden bağımsız akademik yayınlar da yapıldı.[9]

Ortak metin

CHP, İYİ Parti, DEVA, Gelecek Partisi, SAADET ve DP, Ekim 2021 itibarıyla TBMM'de bir araya gelerek ortak metin çalışmalarına başladı.[13] Altı partinin genel başkan yardımcılarından oluşan ortak komisyon beş başlıklı bir taslak metin üzerinde çalışmaya başladı.[14] Metin, 2021 Aralık ayında tamamlandı.[15] 28 Şubat 2022 günü yapılan imza töreniyle parti liderleri bu metni onayladı ve kamuoyuna sundu.[16]

Metnin içeriğinde, altı partinin fikir birliğine vardığı ilkeler yer aldı. Eski parlamenter sistemden farklı olarak hükûmet kurmanın kolay, düşürmenin ise zor olması amaçlandı.[1][14] Bunun için, hükûmet düşüren TBMM üyelerine, yeni hükûmeti de belirleme zorunluluğu getirilmesi hedeflendi. Cumhurbaşkanlığı sisteminden farklı olarak, hükûmetin meclis tarafından kurulması, Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisinden istifa etmesi ilkeler benimsendi. Bunlar dışında yargı sisteminde, basın özgürlüğünde ve kamu atamalarında değişiklikler öngören ilkeler yer aldı.[14][17]

28 Kasım 2022 gününde altı partinin ortak komisyonu tarafından "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi" başlıklı 84 maddelik anayasa değişikliği teklif maddeleri kamuoyuna sunuldu.[18] Değişikliğe konu maddeler mutabakat metninde yer alan ilkelere uygun olarak düzenlendi.

Sistemin esasları

Söz konusu siyasi süreçlerin ardından şekillenen güçlendirilmiş parlamenter sistem görüşündeki temel unsurlar ve sistemin öngördüğü yenilikler şu şekildedir:

Cumhurbaşkanlığı

Cumhurbaşkanlığı makamı, sembolik ve tarafsız bir şekilde devletin ve milletin bütünlüğünü temsil edecek ve yürütme organına müdahale edemeyecek şekilde düzenlenecek. Cumhurbaşkanı en fazla bir dönem için seçilecek, görev süresi 7 yıl olacak, görev süresi bittikten sonra aktif siyasete dönemeyecek. Veto yetkisi olmayacak, yalnızca uyarı amacıyla kanunu meclise geri gönderebilecek. Cumhurbaşkanının istisnai nitelikte tek başına yapabileceği işlemler anayasada ayrıntılı bir biçimde düzenlenecek. Cumhurbaşkanının, Anayasada tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanacak; bu kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumlu olacak. Böylece Cumhurbaşkanının meclise karşı siyasi sorumsuzluğu sağlanacaktır.

Yasama

Seçim barajı yüzde 3'e düşürülecek, yüzde 1 oy oranını aşan parti hazineden yardım almaya hak kazanacak. Parti içi demokrasiyi sağlama amacıyla düzenlemeler yapılacak. Partilerin seçim dönemlerine aldığı yardımların şeffaf bir şekilde kamuoyu ile paylaşması zorunlu hale getirilecek. Yasama sorumsuzluğu kapsamı genişletilecek, dokunulmazlık istisnaları düzenlenerek belirsizliklere son verilecek. Kanun yapım süreçlerinde meslek örgütlerinin ağırlığı arttırılacak. Sözlü soru mekanizması cevap verme zorunluluğu ile güçlendirilecek; yazılı soru önergelerine cevap verilmemesi halinde ilgili bakanlığa yaptırım uygulanacak. Meclisin denetim yetkisini etkin şekilde yerine getirebilmesi amacıyla meclis soruşturması için gereken yeter sayıları düşürülecek.

Parlamentoların tarihsel bir kazanımı olan bütçe hakkının devredilmezliği ilkesi tesis edilecek. Vatandaşlardan toplanan vergilerin nasıl harcandığının etkili şekilde denetlenebilmesi için işlevsel bir denetim mekanizması oluşturulacak. Meclis bünyesinde Kesin Hesap Komisyonu kurulacak, komisyonun başkanı ana muhalefet partisinden olacak. Sayıştay raporlarının tamamının Kesin Hesap Komisyonu'na sunulması sağlanacak.

Yürütme

Başbakan, parlamenter sistemin gelenek ve ilkelerine uygun olarak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından belirlenecektir. Başbakanın belirlenmesi, Cumhurbaşkanının Mecliste en çok milletvekiline sahip siyasi partiye hükûmeti kurma görevi vermesiyle gerçekleşecek; hükûmetin Anayasa'da öngörülen sürede kurulamaması halinde bu görev, milletvekili sayısıyla doğru orantılı olarak diğer siyasi partilere sırasıyla verilecektir. Bakanlar ve TBMM üyeleri (veya ihtiyaç duyulduğu takdirde milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olan kişiler arasından) Başbakan tarafından atanacaktır. Bakanlar Kurulu, Başbakanın başkanlığında toplanacaktır.

Hükûmetin kurulmasını kolaylaştırmak amacıyla hükûmetin kurulmasında basit çoğunluk, düşürülmesinde ise TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğu esas alınacaktır. Hükûmete istikrar kazandırmak amacıyla gensoru ile yapıcı güvensizlik oyu birleştirilecektir. Hükûmetin düşürülmesi; yeni hükûmetin, TBMM'nin üye tam sayısının salt çoğunluğuyla seçilmesi şartına bağlı olacaktır. Diğer bir deyişle, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde yeni hükûmetin kurulması güvence altına alınmadan mevcut hükûmet düşürülemeyecektir. Böylece bir yandan hükûmetin düşürülmesi zorlaştırılırken diğer yandan olası hükûmet krizleri de önlenecektir.

Olağanüstü Hal ilan etme yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna verilecek olup olağanüstü halin yurdun tamamında veya bir bölgesinde süresi iki ayı geçmemek üzere ilan edilebilecektir. OHAL kararları aynı gün TBMM'nin onayına sunulacaktır. Meclis, olağanüstü hal süresini kısaltabilecek her defasında iki ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecektir. Öngörülen yeni modelde önemli bir değişiklik olarak Olağanüstü Hal Kanunu'ndan kaynaklanan eylemler ve işlemler için yargı yolunun kapatılamayacağı düzenlenecektir.

Yargı

Hakimlik ile savcılık meslekleri, tam bağımsızlık için birbirinden ayrılacak. Adalet Bakanlığında idari görev alacak "birinci sınıf hakim ve savcılar" dışında hakimlerin ve savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığı'na bağlı olduğuna ilişkin Anayasa hükmünü kaldırılacak. Hakim ve savcıların mesleğe kabullerinde ve yükselmelerinde objektif kriterler esas alınacak. Hakimlere ve savcılara coğrafi teminat güvencesi sağlanacak.

Yargılama sürecinin temel unsurlarından birisi olan savunma makamına ilk defa bir Anayasa hükmünde yer verilecek olup avukatlar ve barolar anayasal güvenceye kavuşturulacaktır.

Hakimler ve Savcılar Kurulu kaldırılacak, yerine "Hakimler Kurulu" ve "Savcılar Kurulu" şeklinde iki farklı yapı oluşturulacak.

Anayasa Mahkemesi’nin görev ve yetkileri genişletilecek, güçlü ve etkili denetim için mahkeme yeniden yapılandırılacak, daire sayısı ikiden dörde çıkarılacak. Temel hak ve özgürlüklerin daha güçlü şekilde korunabilmesi için bireysel başvurunun kapsamı, konu ve başvurulabilecek haklar bakımından genişletilecek. Yine Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açabilmenin kapsamı da genişletilecek. Anayasa Mahkemesi’nin üyelerinin en az dörtte üçünün hukukçu olması zorunlu tutulacak.

Yüksek Seçim Kurulu ve Sayıştay, Anayasa’da yüksek mahkeme olarak düzenlenecek. Yüksek Seçim Kurulunun teşkilat ve görevlerine yönelik düzenlemeler anayasal norm niteliği kazanacak. Yüksek Seçim Kurulunun bazı kararlarına karşı bireysel başvuru olanağı getirilecek, böylece Yüksek Seçim Kurulunun tüm kararları için tanınan yargı bağışıklığı, belirtilen istisnalar bakımından sona erdirilecek. Sayıştay’ın kuruluş ve işleyişine ilişkin esaslar, anayasal güvenceye kavuşturulacak. Hesap verebilir ve şeffaf bir yönetim anlayışıyla Sayıştay denetiminin kapsamı, tüm kamu kurum ve kuruluşlarını kapsayacak şekilde genişletilecek. Böylece güçlü, bağımsız ve tarafsız bir yargının oluşumu sağlanacak.[19][20][21]

Eleştiriler

Sembolik olacak cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi

Yaşar Hacısalihoğlu, sadece sembolik olacak bir cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini eleştirdi ve yaptığı konuşmada; "50+1 gibi yüksek bir aritmetikle seçilmiş bir cumhurbaşkanını sembolik kılamazsınız. İki başlılık, ucube dedikleri şey tam da bu olur" ifadelerini kullandı.[22]

AK Parti Grup Başkanvekili Akbaşoğlu, sembolik cumhurbaşkanı olacak kimsenin halk tarafından seçilmesini eleştirdi. "50+1 ile seçilen bir cumhurbaşkanının, yüzde 25-30 ile seçilen bir başbakanın emri altında kalması temsiliyet, demokratikleşme açısında ne kadar doğru?" yorumunda bulundu.[23]

Muhalefet sistemin doğru adını bilmemekle de eleştirildi.[24] Anayasa hukuku profesörü Kemal Gözler'e göre, Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği bir sisteme parlâmenter hükûmet sistemi denmez, yarı-başkanlık sistemi denilir. Yarı-başkanlık sisteminde yürütme organı, cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulu olmak üzere ikili yapıdadır. Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir, bakanlar kurulu ise yasamanın içinden çıkar. Bakanlar kurulu yasamanın güven oyununu elde eder. Cumhurbaşkanı ise yasamanın güvenine dayanmaz.[25]

Usuli eleştiriler

Sürecin işleyişi şeffaf ve tutarlı olmadığı için eleştiriliyor. Metin, geniş toplum kesimleriyle, sivil toplum kuruluşlarıyla, üniversitelerin anayasa kürsüleriyle ve barolarla müzakere edilmemesinden eleştiriliyor. Muhalefetin 2017 yılında AK Parti ve MHP tarafından yürütülen anayasa değişiklik sürecine benzer eleştiriler yapıp ama kendilerinin bunu güçlendirilmiş parlamenter sistem süreci için yapmadıkları tutarsızlık olarak görülüyor.[26]

Literatürde veya pratik uygulamalarda "güçlendirilmiş" veya "iyileştirilmiş" parlamenter sistem olarak adlandırdığı bir hükûmet modeli yok. Yeni bir kavramsallaştırma ile Türkiye'nin geçmişte sahip olduğu ve büyük sorunlara yol açan parlamenter sistemden farklılaştırma görüntüsünü verdiğine dair eleştiriliyor.[27][28]

Bazı eleştiriler ise, belirli konuların eksik olması hakkındadır. HDP, önerinin Kürt ve Alevi yurttaşların taleplerine bir düzenleme içermedigini savunuyor.[29]

Maddi eleştiriler

Metnin adı "güçlendirilmiş parlamenter sistem" olsa da hükûmet sistemi konusunda pek fazla şey söylenmediği için eleştiriliyor. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi yerine "parlamenter sistem"in geleceği, fakat parlamentarizm, geniş ve çok sayıda alt türü bulunan bir siyasal sistemdir. Bunlardan hangisinin yeğlendiği metinde pek açık olmadığına dair görüşler mevcut.[26]

Denetim

Muhalefetin geçmişte sahip olunan parlamenter sistemin sorunlarını büyük anlamda yanlış yorumladığı düşünülmektedir. Yapıcı güvensizlik oyu, hükümetin gensoru ile düşürülmesini zorlaştırarak hükümete istikrar kazandırma anlamında olumlu bir mekanizma olsa da Türkiye’de geçmişte sadece 2 hükümet gensoru ile düşürüldü ve bu mekanizmanın parlamenter sistemi gerçek anlamda güçlendirmekte yetersiz kalacağı düşünülmektedir.[27]

Parlamentonun güçlü olmaması

Muharrem İnce, sistemin güçlü bir parlamentoyu desteklemediğini eleştirdi. Güçlü bir parlamento için milletvekillerinin güçlü olması gerekir. Güçlü milletvekilleri, parti lideri tarafından belirlenen kapalı liste sistemi yerine sandıkta seçilir.[30]

Kuvvetler ayrılığı

Önerilen sistemde yürütme organı, yasama organı olan parlamento içerisinden çıkmaktadır.[27]

Tek adam rejimi

Anayasa hukuku profesörü Kemal Gözler'e göre, Türkiye altılı masanın önerdiği sistemle 2014-2018 arasındaki sisteme geri dönecektir. Yani Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği ve bir Bakanlar Kurulunun ve bir Başbakanın bulunduğu bir sistem. "Allah aşkına 2014-2018 arasında Türkiye’de tek adam rejimi yok muydu? Bu dönemde Başbakan Ahmet Davutoğlu veya Başbakan Binali Yıldırım Cumhurbaşkanına karşı direnebilmiş miydi?"[24]

Olmayan yetkileri kaldırmak

Metinde yazılan bazı kritik hususlar anlamsız olarak nitelendirildi. Örneğin, yeni sistemde Cumhurbaşkanı'nın kanunları veto yetkisinin kaldırılacağı ve bu yetkinin "yalnızca bir uyarı niteliği taşıyan geri gönderme yetkisi ile sınırlı tutulmasıdır. Hâlen geçerli olan sistemde de "veto yetkisi" değil "geri gönderme yetkisi" vardır.[31]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Nedir?". Deutsche Welle. 24 Kasım 2020. 31 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2022. 
  2. ^ a b Dilek Gül (10 Ekim 2021). "'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' çalışmasında neler var?". euronews. 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2022. 
  3. ^ "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Cumhurbaşkanı". mynet.com "Cumhurbaşkanı'nın varsa siyasi partisiyle bağı kesilecek ve yetkileri sembolik olacak.". 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  4. ^ "6 muhalefet partisinden parlamenter sistem açıklaması". Cumhuriyet. 23 Eylül 2021. 23 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2022. 
  5. ^ a b "Cumhuriyet Gazete Manşeti - 6'lı masada tam uzlaşı". medyafaresi.com. 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2022.  Cumhuriyet Gazetesi'nin 28 Kasım 2022 tarihli manşetinde yer alan 6'lı masa açıklaması: "Başbakanlık koltuğu güçlü şekilde dönecek"
  6. ^ "'Yok böyle bir sistem' diyenlere 11 maddede 'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem'". Cumhuriyet. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2022. 
  7. ^ "2011 CHP Seçim Bildirgesi". 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "Türkiye için yeni bir hükümet sistemi tasarımı: Güçlendirilmiş parlamenterizm" (PDF). Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2022/1. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi. Haziran 2022. s. 85. 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ağustos 2022. 
  9. ^ a b c Erdölen, Yunus Emre (18 Ekim 2021). ""Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem" 101". serbestiyet.com. 18 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  10. ^ Gazetesi, Dünya (11 Eylül 2020). "Gelecek Partisi, 'Tam Demokrasi İçin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' önerisini tanıttı". dunya.com. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  11. ^ "İYİ Parti Genel Başkanı Akşener nasıl bir parlamenter sistem önerdi?". BBC News Türkçe. 29 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  12. ^ "DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan'dan güçlendirilmiş parlamenter sistem önerisi". Evrensel.net. Evrensel Gazetesi. 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  13. ^ "Altı muhalefet partisinin anlaştığı Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem çalışması". www.cumhuriyet.com.tr. 12 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  14. ^ a b c Ayşe Sayın. "6 muhalefet partisinin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem çalışması hangi düzenlemeleri öngörüyor?". BBC News Türkçe. 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  15. ^ Eray Görgülü (10 Ocak 2022). "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem'de Gelecek çatlağı". DW.COM. Deutsche Welle. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  16. ^ Gazetesi, Dünya (28 Şubat 2022). "'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' için imzalar atıldı". dunya.com. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2022. 
  17. ^ "6 parti Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem için ortak metni bu hafta tamamlıyor: Cumhurbaşkanı 7 yıllığına seçilecek, aktif siyasete dönemeyecek". T24. 14 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2022. 
  18. ^ "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi" (PDF). 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  19. ^ Mynet. "SON DAKİKA | 6 muhalefet partisi liderleri imzayı attı! 23 maddelik 'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' mutabakatı". Mynet Haber. 28 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2022. 
  20. ^ "Altı parti anlaştı: Beş maddede 'güçlendirilmiş parlamenter sistem'". Diken (İngilizce). 1 Aralık 2021. 1 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2022. 
  21. ^ Life, Mardin. "Güçlendirilmiş parlamenter sistemi nedir,? Güçlendirilmiş parlamenter sistemi hangi partiler imzaladı?". Mardin Life. 2 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2022. 
  22. ^ Yaşar Hacısalihoğlu, Elfin Tataroğlu, Hülya Hökenek (2023). CHP'de yol haritası ne olacak? Prof. Dr. Yaşar Hacısalihoğlu ve Elfin Tataroğlu yanıtladı. Habertürk TV. Etkinlik zamanı: 19:09 başlangıcıyla. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023. 
  23. ^ Uslu, Sinan (15 Aralık 2022). "AK Parti Grup Başkanvekili Akbaşoğlu'ndan 6'lı masaya 'güçlendirilmiş parlamenter sistem' eleştirisi". Anadolu Ajansı. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  24. ^ a b Gözler, Kemal (3 Aralık 2022). "Altılı Masanın Anayasa Değişikliği Önerisi Güçlendirilmiş Parlâmenter Sistem mi Yoksa Yarı-Başkanlık Sistemi mi Getiriyor?". www.anayasa.gen.tr. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  25. ^ Gözler, Kemal (12 Mayıs 2021). Anayasa Hukukunun Genel Esasları (13 bas.). Ekin Basım Yayın. ISBN 9786257667760. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  26. ^ a b Şirin, Tolga (8 Mart 2022). "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem neyi güçlendiriyor?". T24. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  27. ^ a b c Laleoğlu, Baki (19 Haziran 2021). "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, Sorunlar ve Çelişkiler". SETA. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  28. ^ "Altılı Masanın Anayasa Değişikliği Önerisi Güçlendirilmiş Parlâmenter Sistem mi Yoksa Yarı-Başkanlık Sistemi mi Getiriyor?". www.anayasa.gen.tr. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  29. ^ Sayın, Ayşe (4 Mart 2022). "HDP'den Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem önerisine eleştiri: 'Alevi ya da Kürt kelimesi dahi yok'". BBC News Türkçe. Ankara. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  30. ^ "Memleket Partisi Genel Başkanı Muharrem İnce soruları yanıtlıyor". Youtube. HaberTürk. 21 Mart 2023. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  31. ^ "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem eleştirisi". Youtube (İngilizce). Levent Köker ile Hukuk ve Demokrasi. 12 Mart 2022. 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de siyaset</span> Türkiye Cumhuriyetinin siyasi yapısı

Türkiye'de siyaset, Türkiye'nin kuvvetler ayrılığı ilkesine dayalı bir yapısı vardır. Yasama, Yürütme ve Yargı erklerinden oluşan üçlü kuvvet ayrılığı ilkesi temel alınmıştır. Buradaki üç erk; Yasama (TBMM), Yürütme (Cumhurbaşkanı) ve Yargı (Mahkemeler) tarafından oluşmaktadır.

Yüce Divan, Türkiye'de Anayasa Mahkemesinin; Cumhurbaşkanını, TBMM Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, yüksek yargı mensuplarını, Genelkurmay Başkanını ve kuvvet komutanlarını görevleriyle ilgili suçlarından ötürü yargılarken kullandığı sıfattır. Mahkemenin bu yetkisi Anayasa'nın 148. maddesinin 6. fıkrasına dayanır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de çok partili dönem</span> Türkiyede 1945 yılından beri devam eden siyasi dönem

Türkiye'de çok partili dönem, 1945 yılında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) dışında ikinci bir partinin -Nuri Demirağ liderliğindeki Millî Kalkınma Partisi (MKP)- kurularak 1946 genel seçimlerine çok partili sistemle gidilmesi ile başlamıştır. Cumhuriyet'te çok partili hayat bundan önce Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası ile başlamış lakin bu partilerin ömürleri çok kısa olmuştur.

Kuvvetler ayrılığı veya güçler ayrılığı, devlet organları olan yasama, yürütme ve yargı güçlerinin birbirinden ayrılmış oldukları bir devlet yönetim modelidir. Devletin her biri birbirinden ayrı ve bağımsız güçlerdeki kol ve sorumluluk alanlarına ayrıldığı ve böylece her bir güç ve kolun bir diğeri ile güç ve sorumluluk alanları bakımından bir çatışma yaşamadıkları bu model ilk olarak antik Yunan ve Roma'da geliştirildi. Kuvvetler ayrılığında güçler normal olarak yasama, yürütme ve yargı olmak üzere üç kola ayrılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Başkanlık sistemi</span> ülke yönetim sistemi

Başkanlık sistemi, kuvvetler ayrılığının uygulandığı sistemlerde hükûmet başkanının yasama organından ayrı bir yürütme organına liderlik ettiği bir yönetim şeklidir. Hükümet başkanı çoğu ülkede aynı zamanda devlet başkanıdır. Yasama, yürütme ve yargı ilkeleri arasında katı bir ayrılık olur. Parlamenter sisteme göre farklarından biri, yürütme ile yasama arasındaki ayrımdan dolayı hükûmet başkanının direkt halk oyuyla iktidara gelerek, seçilmiş bir yasama organının güvenini kazanmadan bunu sağlamasıdır. Parlamenter sistemde ise yürütme ile yasama arasında güçlü bir işbirliği bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Yürütme erki</span>

Yürütme erki, yasaların uygulanmasından sorumlu olan ve bir devletin yönetiminden genel olarak sorumlu olan hükûmetin bir parçasını tanımlamak için yaygın olarak kullanılan bir terimdir.

Hükûmet başkanı veya hükûmetin başı, egemen bir devletin, federasyonel bir devletin veya özerk bir bölgenin yürütme organında en yüksek veya ikinci en yüksek yetkili kişidir. Genellikle bir kabineyi, bakanları veya sekreterleri yöneten ve yönetim departmanlarını yönlendiren bir grup olarak da kabine toplantılarına başkanlık eder. Diplomasi alanında, "hükümet başkanı" terimi, "devlet başkanı"ndan ayrılır, ancak bazı ülkelerde, örneğin Amerika Birleşik Devletleri'nde veya Türkiye'de aynı kişi olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Parlamenter sistem</span> ülke yönetim sistemi

Parlamenter sistem veya parlamenterizm, yürütme organının, yasama organının denetiminde olduğu demokratik bir yönetim sistemidir. Parlamenter sistemlerde devlet başkanı veya cumhurbaşkanı, ülke yönetiminde etkin olmayan sembolik mevkilerdir ve devleti temsil ederler. Ülke yönetiminde etkin makam başbakandır, yürütme gücü parlamentodan çıkan başbakan ve kabinesi tarafından yürütülür. Parlamenter sistemde, parlamento belirleyici üst organdır ve başbakan yasama organı tarafından denetlenmekle birlikte yönetimde yüksek güce sahiptir. Genel olarak başbakan olarak bilinen hükûmetin başı, ülkelere göre şansölye gibi isimler alabilir.

<span class="mw-page-title-main">Yarı başkanlık sistemi</span> ülke yönetim sistemi

Yarı başkanlık sistemi, başkanlık sistemi ile parlamenter sistemin bazı özelliklerinin karışımıdır. Parlamenter sistemden farklı olarak devlet başkanı veya cumhurbaşkanı sembolik makam değildir, ülkeyi yönetim yetkilerine de sahiptir. Yürütme gücü halk tarafından seçilen devlet başkanı ile meclis güvenine dayanan hükûmet başkanı arasında paylaşılır. Fiili olarak ise yürütmenin başı devlet başkanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Cumhurbaşkanlığı Kabinesi</span> Türkiye Cumhuriyetinin yürütme organı

Cumhurbaşkanlığı Kabinesi, Hükûmet veya Kabine, Türkiye'de Cumhurbaşkanının başkanlık ettiği ve tüm bakanların bir araya gelip kararlar aldığı kuruldur. Her bakan, kendi bakanlığını ilgilendiren iş ve emri altındaki kamu personelinin yerine getirdikleri işlem ve eylemlerinden sorumludur.

<span class="mw-page-title-main">Japonya Anayasası</span>

Japonya Anayasası, Japonya’nın 1947 yılından itibaren temel kuruluş belgesidir. Anayasa, parlamenter yönetim biçimini kabul eder ve temel insan haklarını garanti altına alır. Buna göre Japon İmparatoru “devletin ve halkın birliğinin simgesidir” ve egemenlik hakkı olmaksızın sadece törensel bir rol oynar. Bu yüzden diğer kraliyet ailelerinde olduğu gibi devletin başı değildir. Anayasaya aynı zamanda “Barış Anayasası” denmesinin sebebi 9.maddesinde açıkça savaşın uluslararası sorunların bir çözüm yolu olarak reddedilmesidir. Anayasa II. Dünya Savaşı'nın ardından ülke ABD işgali altındayken yazılmış ve Japonya’nın önceki askeri monarşi olan yönetim sistemi liberal demokrasiyle değiştirilmiştir. Belge hâlen geçerliliğini korumaktadır ve kabul edilmesinden sonra önemli bir değişiklik yapılmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye başbakanı</span> Türkiye Cumhuriyetinin hükûmet başkanı (1920–2018)

Türkiye Cumhuriyeti başbakanı, Türkiye'de 1920-2018 yılları arasında hükûmetin başı ve Bakanlar Kurulunun başkanı olarak görev yapan makamdı. Başbakan, cumhurbaşkanınca Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından seçilir ve görev süresi boyunca Çankaya Köşkü'nde ikâmet ederdi. Başbakanlık, 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunun ardından yapılan 2018 Türkiye genel seçimleri ile birlikte kaldırıldı.

Ana muhalefet partisi lideri, genellikle hükûmette olmayan en büyük siyasi parti lideri tarafından taşınan bir unvandır ve tipik olarak parlâmenter sistemi kullanan ülkelerde kullanılır. Ana muhalefet lideri genellikle mevcut başbakan, başbakan yardımcısı, başbakanlık veya başbakanlık görevinde bulunan bir alternatif olarak görülür; Westminster sisteminde, ana muhalefet lideri, gölge kabine veya muhalefet ön sırası olarak bilinen rakip bir alternatif hükûmetin başını çeker. Aynı terim, alt devlet, il veya diğer bölgesel ve yerel meclislerde hükûmette olmayan en büyük siyasi parti liderine de atıfta bulunmak için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı</span> Türkiyede bir resmî makam

Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı, Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanından sonra devlet protokolünde 2. sırada yer alan makamdır. Cumhurbaşkanlığı Kabinesi üyesidir. Makam, 16 Nisan 2017'de gerçekleştirilen anayasa değişikliği referandumu ile oluşturuldu ve 2018'deki cumhurbaşkanlığı seçiminden sonra yeni cumhurbaşkanının 9 Temmuz 2018'de göreve başlamasıyla yürürlüğe girdi.

Millet İttifakı, 5 Mayıs 2018 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), İYİ Parti, Saadet Partisi (SAADET) ve Demokrat Parti (DP) arasında kurulan seçim ittifakı. Daha sonrasında Demokrasi ve Atılım Partisi (DEVA), Gelecek Partisi ittifaka katılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Demokrasi ve Atılım Partisi</span> Türkiyede bir siyasi parti

Demokrasi ve Atılım Partisi, 9 Mart 2020 tarihinde Ali Babacan liderliğinde kurulan ve Türkiye'de faaliyet gösteren bir siyasi partidir. Parti tüzüğüne göre resmî kısaltması "DEVA PARTİSİ" şeklindedir. Simgesi, içinde fidan silueti olan su damlasıdır. TBMM'de 15 milletvekili ile temsil edilmektedir. Genel başkanı Ali Babacan'dır.

<span class="mw-page-title-main">2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi</span> Türkiyenin cumhurbaşkanını belirleyen seçim

2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi, Türkiye cumhurbaşkanını belirlemek için birinci turu 14 Mayıs 2023, ikinci turu 28 Mayıs 2023 tarihinde yapılmış olan seçimlerdir. Birinci turu 2023 Türkiye genel seçimleri ile aynı gün yapılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi</span> Türkiyede Nisan 2017 referandumuyla kabul edilen başkanlık tipi hükûmet sistemi

Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi, Türkiye'de 16 Nisan 2017 Referandumu'yla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan kuvvetler ayrılığına dayalı başkanlık tipi bir hükûmet sistemidir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın sekizinci maddesine göre, yürütme yetkisi ve görevi, cumhurbaşkanı tarafından, anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir. Bu sistem Meclis ile Hükûmeti birbirinden ayırmış olup Türkiye'de uzun yıllardır süregelen istikrar, yürütmenin bürokrasi üzerindeki zayıf otoritesi ve erken seçim sorunlarını büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır. Parlamenter sistemin aksine hükûmet artık atamalar yolu ile değil, doğrudan halk tarafından seçimle gelen bir hükûmet başkanı tarafından oluşturulmaktadır. Cumhurbaşkanlığı, cumhurbaşkanlığı teşkilatı hakkındaki 1 sayılı cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmiştir. 1 sayılı cumhurbaşkanlığı kararnamesi, 539 maddelik mufassal bir kararnamedir. Bu kararname, cumhurbaşkanlığının her yönünü ayrıntılarıyla düzenlemektedir.

İsrail'de siyaset, çok partili bir parlamenter cumhuriyet çerçevesinde yürütülmektedir. İsrail, demokratik ve üniter bir parlamenter cumhuriyettir.

Macaristan'da siyaset, parlamenter temsili demokratik cumhuriyet şeklinde işlemektedir. Çok-partili bir sistem bulunmaktadır. Başbakan, hükûmetin başıdır ve sistemde etkili bir role sahiptir. Cumhurbaşkanı ise devlet başkanı sıfatı ile büyük ölçüde sembolik bir konuma sahiptir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.