Gökyüzü koordinat sistemi

Gökyüzü koordinat sistemi, gökyüzü konum haritası için kullanılan koordinat sistemidir.

Yeryüzü üzerinde bir bölgeyi tanımlarken, onun coğrafi koordinatları verilir. Başka koordinat sistemleri de kullanılmakla beraber, genellikle enlem ve boylam koordinat sistemi kullanılır. Gökyüzünde bir gökcisminin konumunu tanımlarken de koordinat sistemlerinden yararlanılır. Örneğin Yılan Takımyıldızı'nın 56. parlak yıldızı demek, bir gök bilimci için pek bir şey ifade etmez. Zaten aranan gökcismini bu şekilde bulmak da neredeyse olanaksızdır. Bunun yerine, yerküredekine benzer bir koordinat sistemi kullanılır.

Gökkürenin hareketini incelemek için ekvatorda bulunan bir kimse, bütün yıldızların doğduğunu ve ufka dik olarak battığını görecektir. Kutuplarda bulunan kimse ise yıldızların dairesel hareket yaptıklarını gözleyecektir. Kutup ile ekvator arasında bulunan bir kimse ise, bazı yıldızların doğup battığını gördüğü halde, bazılarının ufuk üzerinde dairesel hareket yaptıklarını takip edecektir.

Bu sonuçlardan faydalanarak dünyanın herhangi bir yerindeki bir kimse, kendisinin dünyanın üzerinde düşünülen coğrafik enlem ve boylam ağındaki yerini tespit edebilir. Bu sistem, gökküresine de izdüşürülerek gökte sabit bir referans sistemi elde edilir. Dünya döndüğünden dolayı bu izdüşümün tespit edilen bir anda yapılması gerekir. Gök bilimciler bu işlemi, Güneş baharda tam ekvator üzerindeyken yapmışlardır. Bu her sene 22 Mart'ta meydana gelmektedir.

Yerküre ve gökkürenin koordinatlarının benzerliğini daha iyi anlamak için şöyle düşünebiliriz: Yerküreyi bir balon varsayalım. Onu iyice şişirip ona içeriden baktığımızda enlem ve boylamlar gökyüzü koordinatlarına benzer hale gelir. Ancak, gökyüzü koordinatları enlem ve boylam olarak değil, dik açıklık ve sağ açıklık olarak adlandırılır. Yerküreyle karşılaştırırsak, dik açıklık enleme, sağ açıklık boylama karşılık gelir. Yerkürenin ekvatoruyla, gökkürenin ekvatoru aynı düzlemdedir. Yer ekvatoru 0º enlemdedir. Kuzey Kutbu +90º. Güney Kutbu -90º enlemdedir. Buradan anlıyoruz ki, boylam değerleri -90'la +90 arasındadır. Gökyüzünde de durum benzerdir. Gök ekvatoru 0º dik açıklık, güney gök kutbu da -90º dik açıklıktadır. Yani, dik açıklık değerleri de -90º ile +90º arasında olabilir. Eksi (-) dik açıklık değerleri gök ekvatorunun güneyinde, artı (+) değerleri ise kuzeyinde yer alır.

δ, Dik açıklık, ${\displaystyle H}$ ise saat açısı olsun.

φ, gözlemcinin enlemi olsun.

El, yükseklik açısı, Az ise azimut açısı olsun.

θ, Başucu noktası olsun (veya başucu mesafesi).

Dönüşüm denklemleri:

${\displaystyle \sin \mathrm {El} =\cos \theta =\sin \phi \cdot \sin \delta +\cos \phi \cdot \cos \delta \cdot \cos H}$

${\displaystyle \cos \mathrm {Az} ={\frac {\cos \phi \cdot \sin \delta -\sin \phi \cdot \cos \delta \cdot \cos H}{\cos \mathrm {El} }}}$

Trigonometrik fonksiyonların tersini kullanarak koordinat değerlerini elde edebilirsiniz.

• Azimut
• Yörünge Eğikliği

• This article was originally based on Jason Harris' Astroinfo which comes along with KStars, a Desktop Planetarium for Linux/KDE. See http://edu.kde.org/kstars/index.phtml17 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.