İçeriğe atla

Göktürk İç Savaşı

Göktürk bölünmesi

Göktürk İç Savaşı, Taspar Kağan'ın ölümünden sonra başlayan taht mücadelelerinin neden olduğu iç savaştır. 584'te, İşbara Kağan'ın ordularının Apa Kağan'ın egemenliğindeki topraklara saldırmasıyla tırmanan gerilim; 587'e hem İşbara hem de Apa Kağan'ın ölmesiyle azalmıştır. Ancak, iç savaş yıllarında zayıflayan Göktürk Kağanlığı iyice güç kaybetmiş ve ikiye ayrılmıştır. Bu siyasi istikrarsızlık sonunda 630 yılında Doğu Göktürk 658 yılında da Batı Göktürk devleti ortadan kalkmış, İkinci Göktürk devletine kadar Ulus Bunalımı Yılları başlamıştır.[1]

Arka plan

581'de, dördüncü Göktürk Kağanı Taspar Kağan öldü. Bu ölümden sonra tahta oturma yeterliğine sahip dört tigin (prens) vardı. Bu varislerin şunlardı:

Çin kaynaklarındaki adı Egemenlik adı

(Tahmini Türkçe aslı)[2]

Kişisel adı

(Çin kaynaklarındaki adın tahmini Türkçe

karşılığı)[2]

AmrakAşina Anlo - Amrak
Apa Kağan Abo Atakan Töremen
İşbara KağanŞa-po-lüeh (Y)erbeg Şâd (Y)erbeg Şâd
Tarduş KağanDátóu Böke Kağan, Tarduş Kara Çörün

Amrak, Taspar'ın oğluydu. Apa ve İşbara ise Taspar'ın yeğenleriydi. Tarduş ise Taspar'ın kuzeniydi. Taspar ölmeden önce oğlu Amrak'ı değil, Apa Kağan'ı veliaht ilan etti. Bu durum, gerek Kurultayda gerekse varisler arasında gerginliğin artmasına neden oldu. Çünkü Amrak, babasının kararını tanımayarak kağanlık hakkının kendisine ait olduğunu öne sürdü. Apa'nın annesinin soylu bir aileden olmadığını söyleyerek, Apa'yı saf dışı bırakmak istiyordu.[3] Taspar'ın ölümünden sonra toplanan Kurultayda hiçbir şansının olmadığını düşünen vârislerden İşbara, kağanlık iddiasında bulunmadı. Amrak, Kurultayı; Apa'nın kağanlığa seçilmesi durumunda isyan çıkarmakla tehdit etti. Kurultay'a yapılan bu baskı sonucunda, Amrak; Göktürklerin yeni kağanı olarak atandı. Ancak Amrak'ın saltanatı oldukça kısa sürdü. Çünkü Apa'nın destekçileri bu atamaya tepkiliydi ve ülkede yeni bir iç savaş tehlikesi başlamıştı. Olası bir isyandan çekinen Amrak, İşbara lehine tahttan çekildiğini açıkladı.[3]

Parçalanma

İşbara Kağan olduktan sonra; Türklerin kutsal orman (Göktürk Yazıtları: Ötüken Yış) adı verdikleri geleneksel başkent Ötüken'e yerleşti. Ama diğer vârisler henüz kut anlayışının onlara sağladığı saltanat hakkından vazgeçmemişti. İkinci dereceli kağan (yabgu) Tartuş Kağan; kendine Batı Çin'deki Tienşan Dağları'nı seçerek oraya yerleşti. Burada de facto bir siyasi güç oluşturdu. Kağanlıktan çekilen Amrak ise, Moğolistan'a bulunan Tuul Nehri dolaylarını egemenliği altına almıştı. Apa Kağan ise, ülkenin kuzeyindeki topraklara hâkim olmuştu.[4] Böylece ülke ardıllar arasında fiilen bölünmüş oldu.

İç savaş

584'te, İşbara topladığı ordu ile birlikte Apa Kağan'ın üzerine yürüdü. Apa, batı bölgelere sığınmak zorunda kaldı. Batıda hüküm süren Tarduş ve onun oğlu Tamgan, İdil Nehri dolaylarına hâkimdi. Apa Kağan, Tarduş ile ittifak kurdu ve yeniden asker toplamaya başladı. Apa'nın lojistik üstünlüğü tekrar sağlamasıyla birlikte İşbara'nın etkinliği iyice kırılmaya başladı. İşbara kendini koruyabilmek ve Apa Kağan'ın ailesine mensup olan kişileri yakalayabilmek için Çinlilerden yardım almaya karar verdi. İşbara, Çin'deki Sui Hanedanı'nın gücünü arkasına alınca Apa Kağan yeniden batıya çekildi. Burada, bugün için Özbekistan topraklarının içerisinde kalan Buhara yakınlarındaki Paykent'e yerleşti. Apa Kağan'ın Tarduş ile arası İpek Yolu hâkimiyeti konusundaki anlaşmazlıklar yüzünden açılmıştı. Bu yüzden Apa, batıda beklediği desteği bulamadı. 587'de hem İşbara hem de Apa Kağan öldü.

Sonuç

Apa Kağan ve İşbara'nın ölümünden sonra yeni kağan İşbara'nın kardeşi olan Baga Kağan oldu. Baga Kağan, kağanlığı yeniden birleştirmeyi denedi ama özellikle batı bölgelerdeki denetimi sağlayamadı. Bu bölgelerde etkin olan Tarduş, ülke merkezinden bağımsız hareket etmeye devam etti. 593'ten sonra, kağanlık resmen iki parçaya ayrıldı. Bu iki parça, erken 8. yüzyıl boyunca -kısa bir dönem hariç- hep ayrı kaldı. Bazı Türk boyları; Türkistan bölgesine doğru ilerleyerek Orta Asya'dan batıya doğru hareket etmeye başladı.[1] 630'a gelindiğinde ise ülke tamamen parçalanarak Çin egemenliğine girildi. Bu dönem, Türk boylarının devletleşemediği bilinen tek tarihî dönem olan elli yıllık "630-680 Ulus Bunalımı Yılları"nın oluşmasıyla sonuçlandı. Bu bunalımdan Kül Tigin Yazıtı'nda "elli yıllık dönem" olarak bahsedilmektedir.

Göktürk Yazıtları'nda bu ulus bunalımı şöyle anlatılmaktadır:

Türk boyları, il yaptığı ilini elden çıkarmış, kağan olarak başa getiriği kağanını yitirivermiş. Böylece Çin boylarına, Türklerin beylik alp erkeleri kul oldu, hatunluk kız evlatları odalık oldu. Türk beyleri Türk adını attı. Çinli beyler gibi Çince adlar alarak, Çin kağanına itaat etti. Elli yıl işi gücü [Çin'e] verdi, Çin için çalıştı...

...Türk tebası şöyle demiş: "Ülkesi olan bir milletim. İlim şimdi hani? Kimin için ülke kazanırım ben! "Kağanlı boylar idim. Kağanım hani? Hangi kağan için çalışırım ben? diyerek Çin kağanına düşman olmuş.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b İkinci Göktürk İmparatorluğu (Kutluklar), http://www.turktarihim.com/%C4%B0kinci_G%C3%B6kt%C3%BCrk_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu_Kutluklar.html 25 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ a b Turkic reading in the onomastic table of Ancient Turks by Lev Gumilev, Лев Николаевич Гумилёв, «Древние тюрки», 1967 г, С. 463-469, Ономастическая таблица. 6 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
  3. ^ a b Book of Sui, Vol. 84
  4. ^ Lev Nikolayrviç Gumilev: Eski Türkler (trans. D.Ahsen Batur) Selenge yayınları, İstanbul, 2002 ISBN 975-7856-39-8 p. 140

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Göktürk Kağanlığı</span> Türk adını kullanan ilk Türk devleti

Göktürk Kağanlığı, asıl ismiyle Türk Kağanlığı Göktürkler tarafından kurulmuş ve 552-744 yılları arasında Orta ve İç Asya'da hükümdarlık sürdürmüş bir Türk imparatorluğudur ve bozkırların ilk model devletidir. Asya Hun İmparatorluğu'ndan sonra 2. Büyük Devlet lakabını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kül Tigin</span> İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı’nı yöneten devlet başkanı

Kül Tigin veya Köl Tigin, d. 684 - ö. 27 Şubat 731), İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nı ağabeyi Bilge Kağan ile birlikte yöneten devlet başkanıdır. Kül Tigin, devletin askerî kanadını yönetiyordu.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Göktürk Kağanlığı</span> Göktürk devletinin ikiye ayrılmasıyla kurulmuş bir Türk devleti

Doğu Göktürk Kağanlığı, 582-630 yılları arası varlığını sürdüren tarihi Türk devleti. 582 yılında bölünen Göktürk Kağanlığı'nın doğu kısmıdır.

<span class="mw-page-title-main">Batı Göktürk Kağanlığı</span> Göktürk devletinin ikiye ayrılmasıyla kurulmuş bir Türk devleti

Batı Göktürk Kağanlığı, Göktürk Kağanlığı'nın 582 yılında ikiye ayrılmasıyla bu ülkenin batısında Tardu tarafından kurulan tarihi Türk devletidir. 582-659 yılları arası varlığını sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı</span> 7. ve 8. yyde hüküm sürmüş Türk devleti

İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı, Çin egemenliğine giren Göktürkler Kutluk Kağan zamanında yeniden bağımsızlığına kavuştu. Bu yüzden bu devlete "Kutluk Devleti" de denir.

İşbara Kağan, 582- 587 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk hükümdarıdır.

Taspar Kağan, 572-581 yılları arasında hükümdarlıkta bulunan Göktürk Kağanlığı'nın kağanı. Bumin Kağan'ın oğlu ve Mukan Kağan'ın kardeşidir.

Baga Kağan(Ch'u-lo-hou),Pinyin:葉護可汗, Sasanilerce Šāwa/Sāva/Sāba, Yabghu Qaghan-Magha Qaghan. 587- 588 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır.

Tulan Kağan ya da Tou-lan Kağan 588-600 yılları arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır.

İl ya da İllig Kağan, Pinyin: xiélì kěhàn, Wade-Giles: hsieh-li k'o-han, Baghatur Shad, kişisel adları; Ashina Duobi/To-pi, 621-630 yılları arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı’ nın son hükümdarıdır. Yami Kağan' ın oğludur.

Amrak, 6. yüzyılda hüküm sürmüş bir Göktürk yabgusu ve kağanıdır. Egemenlik süresi çok kısadır. Siyasi dengeler onu kağanlıktan kendi isteği ile el çekmeye zorlamıştır. Amrak kişisel adıdır. Kağanlık adı bilinmemektedir. Çin kaynaklarında adı Anluo Kağan olarak geçmektedir.

Aşina Nişufu veya Eski Türkçe İni Çor Börü 679-680 yılları arasında isyan etmiş Göktürk tigini ve Doğu Göktürk kağanı. Adı 7. asır Çin kroniklerinde geçer. Yaşamı hakkında çok az bilgi vardır. Bu yüzden, yalnızca hükümdarlık adı bilinmekte halk arasında kullanılan Türkçe adı hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Göktürkleri kuran Aşina hanedanı üyesi olduğu için, adında yer alan Aşina ifadesi "Göktürk" hanedanına mensup olduğunu belirtmektedir. Kendine bağlı olan destekçileri tarafından öldürülmüştür.

Tarduş Kağan ya da Tardu, Batı Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasını sağlayan siyasi ortamı oluşturan yabgu. Aslen bir Yabgu olmasına rağmen, yaptığı fetihlerle Türk Kağanlığı'nın genişlemesini sağlamış; İşbara Kağan ile girdiği mücadele ise ülkenin 604 yılında ikiye bölünmesiyle sonuçlanmıştır.

Töremen Apa Kağan, Göktürk İç Savaşı yıllarında Buhara bölgesinde yabguluk yapan Türk devlet adamı. Apa Kağan adıyla yabguluk yapmıştır, Türkçe kişisel adı ise Töremen'dir.

Kutluk Yabgu Kağan, Türk Kağanlığı'nın son kağanlarındandır. 742'de ülkedeki iç karışıklıklar iyice artmış; Basmiller, Karluklar ve Uygurlar ülke yönetimini boykot etmiştir. Bu karışıklıktan yararlanan, Kutluk Yabgu Kağan Aşina ailesinden olmamasına rağmen tahta çıkmıştır.

Yinçü Kağan, kişisel adı Inan ya da İnan, tam hükümdarlık adı Yinçü Bilge Kağan, Orta Asya bozkırlarının kuzeyinde hüküm süren bir Sir-Tartuş kağanıdır. Kendini, yıkılan Doğu Göktürk Kağanlığı'nın vârisi olarak görmüştür.

<span class="mw-page-title-main">İli Nehri Antlaşması</span>

İli Nehri Antlaşması (638), Batı Göktürk Kağanlığı'nın On-ok ve Tuğluk urukları arasındaki iç savaşı sonlandıran boylar meclisi antlaşmasıdır. Bu antlaşmaya göre, kurucu boylar Batı Göktürk Devleti'nin konfederatif bütünlüğünü desteklemek ve garanti etmekle sorunlu tutulmuştur. Ancak buna bağlı olarak, On-oklar ve Tuğluklar, antlaşma uyarınca konfederasyona bağlı tam bağımsız iki devlet teşkil etmiştir.

Toy ya da kengeş, İslamiyet öncesinde Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp ve tartışıldığı aynı zamanda yasama, yürütme ve yargı yetkisini kullanan meclistir. XIII. yüzyılın ortalarından itibaren Türkçe kaynaklarda geçmeye başlayan kurultay kelimesi, toy yerine kullanılmaya başlanmış ve toy sadece yemekli eğlenceler için kullanılan bir kelime hâline gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yaglakar uruğu</span>

Yaglakar uruğu, Türk Kağanlığı'nın yıkılmasıyla Uygur Kağanlığı'nı kuran Kutluk Bilge Kül Kağan'ın mensup olduğu Uygur kağanlık soyudur. 744'te kurulan Uygur Kağanlığı'nı, Bögü Kağan'ın üvey evladı Tun Baga Tarkan tarafından öldürülmesine kadar Yaglakar uruğu yönetmiştir. Ancak Tun Baga Tarkan, Bögü Kağan tarafından evlat edinildiği için devlet geleneğinde Yaglakar unvanını kullanmıştır. Bu yüzden, Tun Baga Tarkan'ın Çin kaynaklarında Yaglakar uruğuna mensup olduğu kayıtlıdır. Tun Baga Tarkan'ın tahta geçmesiyle resmî olmasa bile gerçekte Yaglakar uruğunun Uygur Kağanlığı'ndaki kut sahipliği sona ermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Bayırkular</span> soyadı

Bayırkular, Orta Asya'da yaşamış tarihi bir bozkır-orman Türk halkı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.