Göktürk-Cücen Savaşı
| Göktürk-Cücen Savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Cücenler |  Göktürk Kağanlığı | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| A-na-kui (ölü) (552'ye kadar) Teng-shu-tse  (553-555 arası) | Bumin Kağan (552'ye kadar) Kara Kağan (553'e kadar) Mukan Kağan (553-555 arası) | ||||||
| Güçler | |||||||
| Bilinmiyor | Bilinmiyor | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Bilinmiyor | Bilinmiyor | ||||||
Göktürk-Cücen Savaşı, 552-555 yılları arasında Göktürkler ile Cücenler arasındaki bir dizi askeri çatışmadır. Bu savaşlar sonucunda Cücenler tarih sahnesinden çekilirken Göktürk Kağanlığı kurulmuştur.
Öncesi
Göktürkler 542 yılından sonra aşama aşama güçlenmeye başlamışlardı. Göktürkler, önderleri Bumin Kağan ile 542 yılından beri Batı Wei Devleti'ne akın yapıyorlardı. Batı Wei Devleti'nin rakibi olan Doğu Wei Devleti'nin, o dönemde Asya'da önemli bir güç olan Cücenler ile yakın ilişki kurmasından ötürü, Batı Wei Devleti kendini tehlikede görüyordu. Bu yüzden Batı Wei Devleti başbakanı Yü Wen-t'ai,[1] 545 yılında Chiu-ch'üan'lı bir Soğdlu olan An-nuo-p'an-t'o'yu elçi olarak Göktürkler'e gönderdi[2] ve Göktürkler'i bir devlet olarak tanıdı. Göktürkler gelen elçiyi sevinçle karşıladılar. Ertesi yıl 546'da Bumin Kağan Batı Wei Devleti'ne elçi göndererek kendi ülkesinin mallarından sundu.[3] Ancak kurulan bu diplomatik ilişkiler sırasında Göktürkler, Cücenler'e bağlı idi. Bu sıralarda Bumin Kağan, Cücenler'e karşı saldırmaya hazırlanan Töles boylarına saldırdı ve onları yendi. 50,000 kadar aile Göktürkler'e bağlandı[4] ve bu durum Göktürkler'in aşırı derecede güçlenmesini sağladı. Artık gücünün iyice arttığına inanan Bumin Kağan, kendisini Cücenler ile eşit görmeye başladı. Öyle ki bir elçi gönderip A-na-kui'nin kızını istedi. A-na-kui bu isteğe çok sinirlendi ve bir elçi göndererek şunları söyledi: Sen benim demir işlerimde çalışan bir kölemsin, nasıl bana söz söylemeye cesaret edersin? Bu yanıta çok sinirlenen Bumin Kağan A-na-kui'nin elçisini öldürttü ve Cücenler ile olan bütün ilişkisini kesti.[5] Ardından Bumin Kağan, Batı Wei Devleti'ne bir elçi gönderdi ve bir prensesle evlenmek istediğini bildirdi. 550 yılında Ch'i adını alan Doğu Wei Devleti'nin[6] öteden beri Cücenler ile kurmuş oldukları ittifaktan dolayı kendini tehlikede gören Batı Wei Devleti bu isteği kabul etti ve 551 yılında Ch'ang-lo prenses gelin olarak Göktürkler'e gönderildi. Aynı yılın sonunda Batı Wei Devleti imparatoru öldü. Bu habere çok üzülen Bumin Kağan, imparatorun ölümünden dolayı taziyelerini sundu ve iki yüz baş at sundu.[7]
Savaşlar
Birinci Göktürk-Cücen Savaşı
552 yılının bahar ayında Bumin Kağan beklenmedik bir şekilde Cücenler'e saldırdı. Huai-huang'ın kuzeyinde[8] büyük bir bozguna uğrayan Cücenler'in önderi A-na-kui savaş meydanında kendisini öldürdü.[9] Arta kalan Cücenler'in büyük bir bölümü, A-na-kui'nin oğlu An-lo-chen, kardeşi Teng-chu ile Teng-chu'nun oğlu K'u-t'i diğer küçük şefler kendilerine bağlı boylarla birlikte Kuzey Ch'i Devleti'ne sığındılar. Onlarla birlikte gitmeyen Cücenler ise Teng-chu'nun ikinci oğlu T'ie-fa'yı kendilerine önder[10] yaptılar. Kazandığı bu büyük başarıdan sonra Bumin Kağan, İl Kağan unvanını aldı. Böylece 552 yılında Göktürk Kağanlığı resmen kurulmuş oldu. Bu olaydan sonra kaynaklarda Bumin Kağan ile ilgili verilen bilgiler bitmektedir. Bu yüzden devletin kuruluşundan sonra Bumin Kağan'ın öldüğü sanılmaktadır.
İkinci Göktürk-Cücen Savaşı
Bumin Kağan öldükten sonra yerine oğlu Kara Kağan geçti.[11] Kara Kağan, kağan olduktan sonra İlci unvanını aldı. Daha önce yenilgiye uğratılan Cücenler'den, A-na-kui'nin amcasının oğlu Teng-shu-tse'yi, Wo-ye'nin[12] kuzeyindeki Mu-lai dağında bozguna uğrattı. Yenilenler Batı Wei Devleti'ne sığındılar. Kara Kağan 553 yılının mayıs ayında Batı Wei Devleti'ne elçi gönderip 50,000 baş at sundu.[13] Kara Kağan aynı yıl içerisinde öldü.
Üçüncü Göktürk-Cücen Savaşı
Kara Kağan'ın ölümünden sonra yerine geçen Mukan Kağan, 553 yılının sonlarına doğru[14] Cücenler'in son önderi A-na-kui'nin arta kalan şeflerine saldırdı. Üçüncü defa ağır bozguna uğrayan Cücenler'den kurtulanlar kaçarak Kuzey Ch'i Devleti'ne sığındılar.[15] Kuzey Ch'i imparatoru Wen Hsüan, yenilgiye uğrayan Cücenler'in sığınma isteğini kabul ettiği gibi, Chin-yang'ın kuzeyinde onları takip eden Göktürkler'i de durdurdu. Kuzey Ch'i imparatoru kendisine sığınan Cücenler'i yeniden teşkilatlandırdı. Cücenler'in önderi K'u-t'i'yi bir kenara atıp onun yerine A-na-kui'nin oğlu An-lo-ch'en'i yeni önder yaptı. Ayrıca Cücenler'i Ma-i Ch'uan'a yerleştirip yaşamaları için gerekli yiyecek, giysi ve benzeri gereçlerden verdi. Diğer yandan Kuzey Ch'i askerleri, Göktürkler'i Shuo eyaletine kadar takip ettiler. Ardından Göktürk Kağanlığı ile Kuzey Ch'i Devleti, aralarında bir barış antlaşması yaptılar. Bu antlaşmaya göre, her iki ülke de kendi topraklarında yetişen mallardan yıllık armağan gönderecekti.[16] Göktürkler, düşmanları Cücenler'in Çin'de yaşamalarını kabul ederken, karşılığında kendileri için iyi sayılabilecek bir ticaret anlaşması yaptılar.
Dördüncü Göktürk-Cücen Savaşı
Mukan Kağan güneydeki her iki Çin devletiyle de siyasi ilişkilerini sürdürürken, kendisinden önceki Göktürk kağanlarının Cücen siyasetini de devam ettiriyordu. Bu yüzden Mukan Kağan ordusuyla birlikte 555 yılında Cücenler'e saldırdı ve onları son kez olmak üzere bozguna uğrattı. 552 yılında yenilen son Cücen önderi A-na-kui'nin küçük kardeşi Teng-shu-tse ve yanındakiler, bu kez Batı Wei Devleti'ne sığındılar.[17] Ancak Mukan Kağan bu kez Cücenler'i kesin olarak ortadan kaldırmaya kararlıydı. Mukan Kağan, Batı Wei Devleti'ne bir elçi göndererek Cücenler'in kendisine verilmesini istedi. Bunun üzerine Batı Wei imparatoru, İmparator Kung, önderleri Teng-shu-tse ile birlikte 3,000 kişilik Cücenler'i Mukan Kağan'ın elçisine verdi. Göktürkler son Cücen kalıntılarını da Ch'ing-men adlı kapının dışında öldürdüler.
Sonuç
Cücenler ilk yenilgiye uğradıkları zaman, kendisine bağlı kalanlara önder olan T'ie-fa, doğudaki Kitanlar tarafından ortadan kaldırılmıştı. Yine Cücenler üçüncü kez yenilgiye uğratıldıkları zaman Kuzey Ch'i Devleti tarafından korumaya alınan Cücen önderi An-lo-ch'en ise daha sonra bu devlete karşı ayaklandı. Ancak İmparator Wen Hsüan tarafından yakalandı. An-lo-ch'en'e bağlı Cücen kütleleri de dağıtılarak çeşitli bölgelerde Kuzey Ch'i Devleti'ne bağlandılar.[18] Üç yıl süren Göktürk-Cücen savaşlarından sonra Cücenler tarih sahnesinden çekilirken, Göktürkler güçlü bir şekilde tarih sahnesine çıktılar.
Kaynakça
- Özel
- ^ Tsu-chih T'ung-chien aynı yer. Tsu-chih T'ung-chien 159, s. 4926. Ayrıca bkz. H. Ecsedy, Trade and War Between Turks and China, Acta Orientalia, XXI, 1968, s. 151-152. An-nuo-p'an-t'o adının Soğdça karşılığının, Nanebandak ve eski İranca Anahita banda olduğu konusunda bkz. J. Harmatta, İrano-Turcica, Acta Orientalia, XXV, 1972, s. 273.
- ^ Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) aynı yer.
- ^ Bu bilgi yalnızca Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) Gök. böl., s. 908'de bulunmaktadır.
- ^ Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) 50 aynı yer. Ayrıca bkz. Ecsedy, Trade., s. 133 ve de Ö. İzgi, XI. Yüzyıl'a Kadar Orta Asya'da Türk Devletlerinin Çin İle Yaptığı Ticari Münasebetler, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Enstitüsü Dergisi, IX-1978, s. 98-99.
- ^ Diğer kaynakların belirtmediği bu olayın ayrıntısı yalnızca Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) 50 Gök. böl., s. 908 ve Ts'e-fu Yüan-kui 978, 16a'da kaydedilmiştir. Ayrıca bkz. Liu l-t'ang, Chou Shu T'u-chüe Chüan K'ao-chu, s. 45.
- ^ Bu konuda bilgi için bkz. Eberhard, Çin Tarihi, s. 173, Cordier, Historie de la Chine, s. 379.
- ^ Bu bilgi yalnızca Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) 50 Gök. böl., s. 908'de bulunmaktadır.
- ^ Savaşın yapıldığı yerin adını yalnızca T'ung Tien 197, 1068a ve Wen-hsien T'ung-k'ao 343, 2687a bildirmektedir.
- ^ Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) 50 Gök. böl., s. 909; Tsu-chih T'ung-chien 164, s. 5077; Ts'e-fu Yüan-kui 995, 9b.
- ^ Ts'e-fu Yüan-kui 995, 10a; Tsu-chih T'ung-chien aynı yer; Pei Shih (Kuzey Tarihi, Kuzey Hanedanları Tarihi) 98 Cücenler böl., s. 3266.
- ^ Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) 50 Gök. böl., s. 909; Tsu-chih T'ung-chien 165, aynı yer.
- ^ Wo-ye, bugünkü Jehol eyaletinin Ordos sınırı bölgesindedir.
- ^ Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) 50, aynı yer; Tsu-chih T'ung-chien 165, aynı yer. Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşunda Pien-i Tien'deki bilgiler için bkz. St. Julien, Documents Historiques Sur les Tou-kioue, Paris 1877, s. 2-10.
- ^ Olayın yaşandığı ay konusunda Tsu-chih T'ung-chien 165, s. 5097 11. ay ve Pei Ch'i Shu (Kuzey Ch'i Hanedanı Kitabı) 4 imp. böl., s. 58, Ts'e-fu Yüan-kui 984, 12a, 12. ay olarak değişik şekilde söz etmektedir.
- ^ Cücenler'in Mukan Kağan tarafından üçüncü kez yenilgiye uğratılması Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) 50 Gök. böl., s. 909; Sui Shu (Sui Hanedanı Kitabı).
- ^ Bu olayın en iyi açıklaması Pei Ch'i Shu (Kuzey Ch'i Hanedanı Kitabı) 4 imp. böl., s. 58 ve Ts'e-fu Yüan-kui 984, 12a'da bulunmaktadır.
- ^ Chou Shu (Chou Hanedanı Kitabı) 50 Gök. böl., s.910; Tsu-chih T'ung-chien 166, s. 5140.
- ^ Bu olayın en iyi açıklaması Pei Shih (Kuzey Tarihi, Kuzey Hanedanları Tarihi) 98 Cücenler böl., s. 3266-3267'de bulunmaktadır. Ayrıca bkz. W. Samolin, East Turkistan to the 12th Century, The Hague, 1964, s. 55-56.
- Genel
- Taşağıl, Ahmet (2003). Göktürkler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ss. 16,17,18,19,20. ISBN 975-16-0688-8.
