İçeriğe atla

Gábor A. Somorjai

Gábor A. Somorjai
Somorjai, y. 2001
Doğum4 Mayıs 1935 (89 yaşında)
Budapeşte, Macaristan Krallığı
MilliyetMacar
EğitimBudapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi
ÖdüllerUlusal Bilim Madalyası (2001)
Wolf Kimya Ödülü
Irving Langmuir Ödülü (2007)
Kariyeri
Çalıştığı kurumlarKaliforniya Üniversitesi, Berkeley

Gabor A. Somorjai (d. 4 Mayıs 1935) Macar bilim insanı. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de kimya profesörü olarak çalışmaktadır ve yüzey kimyası ve katalizde, özellikle metal yüzeylerin katalitik etkileri alanında önde gelen bir araştırmacıdır. Alandaki katkılarından dolayı Somorjai, 1998 yılında Wolf Kimya Ödülü,[1] 2002 yılında Linus Pauling Ödülü,[2] in 2000, the National Medal of Science[2] 2008 yılında Priestley Ödülü,[2] 2010 yılında Temel Bilimlerde BBVA Vakfı Bilgi Sınırları Ödülü ve 2013 yılında Kimyasal Bilimlerde NAS Ödülü'nü kazanmıştır.[2] En son Nisan 2015'te Amerikan Kimya Topluluğu'nun William H. Nichols Madalyası ile ödüllendirilmiştir.[3]

İlk yılları

Somorjai 1935'te Budapeşte'de Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Annesi 1944'te Somorjai'nin annesine İsveç pasaportu veren kendisi ve kız kardeşi Nazi ölüm kamplarından kurtaran Raoul Wallenberg'den yardım istediğinde Nazilerden kurtarıldı.[4]

1956 yılında Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi'nde kimya mühendisliği okuyordu. 1956 Macaristan ayaklanmasına katılan Somorjai, Sovyet istilasından sonra ABD'ye gitmek için Macaristan'dan ayrıldı.[5] Somorjai, diğer Macar göçmenlerle birlikte Berkeley'de yüksek lisans eğitimine başladı ve 1960 yılında doktorasını aldı. IBM'in Yorktown Heights, New York'taki araştırma kadrosuna birkaç yıl katıldı ancak 1964'te Berkeley'e yardımcı doçent olarak döndü.

Kimyasal araştırması

Düşük enerjili elektron kırınımı gibi yeni teknolojilerin getirilmesi, 1950 ve 1960'larda yüzey çalışmalarında çığır açtı. Ancak ilk çalışmalar, elektriksel özellikleri için önemli olan silikon gibi yüzeylerle sınırlıydı. Bunun aksine, Somorjai kimyasal özellikleriyle bilinen platin gibi yüzeylerle ilgileniyordu.

Somorjai, yüzeylerdeki kusurların katalitik reaksiyonların meydana geldiği yer olduğunu keşfetti. Bu kusurlar kırıldığında, nafta gibi karmaşık organik bileşiklere örnek olarak benzine dönüştürülmesine yol açan atomlar arasında yeni bağlar oluşmaktadır. Bu bulgular yapışma, yağlama, sürtünme ve adsorpsiyon gibi konuların daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Araştırmalarının nanoteknoloji gibi önemli sonuçları da bulunmaktadır.

1990'larda Somorjai fizikçi Y. R. Shen ile vakum odasına ihtiyaç duymadan yüzey reaksiyonlarını incelemek için toplam frekans oluşturma spektroskopisi olarak bilinen bir teknik geliştirmeye başladı.[6] Aynı zamanda nanoteknolojideki atomik kuvvet mikroskobu ve her ikisi de vakum olmadan kullanılabilen taramalı tünelleme mikroskobu kullanarak atomik ve moleküler düzeyde yüzey reaksiyonları üzerinde çalışıyordu.

Somorjai, yüzeylerdeki uzmanlığıyla 2002 Kış Olimpiyatları'nda danışmanlık yaptı. Burada buz pateni yüzeylerinin nasıl olabildiğince hızlı hâle getirileceği konusunda tavsiyelerde bulundu. Somorjai'nin araştırması buz üzerine yeni bir ışık tuttu. Patencilerin, daha önce buzun kayganlığı için genel olarak kabul edilen bir açıklama olan, bir yağlayıcı olarak hareket eden buzun üstünde bir sıvı su tabakası yerine, hızla titreşen moleküllerin bir üst tabakası üzerinde patinaj yaptığını gösterdi.[7]

Kariyeri boyunca Somorjai, yüzey kimyası ve heterojen kataliz hakkında binden fazla makale ve üç kitap yayınladı. Şu anda yüzey kimyası ve kataliz alanlarında en çok atıfta bulunulan kişidir.[]

Başarıları ve ödülleri

Somorjai, 1979 yılında Ulusal Bilimler Akademisi'ne ve 1983 yılında Amerikan Bilim ve Sanat Akademisi'ne seçildi. Berlin'deki Fritz-Haber Enstitüsü'nden Profesör Gerhard Ertle ile birlikte, kimyaya katkısından dolayı 1998 yılında Wolf Kimya Ödülü verildi. Somorjai, 2002 yılında kimyager olarak yaptığı katkılardan dolayı Ulusal Bilim Madalyası aldı. American Chemical Society ona, Fiziksel Kimyada Peter Debye Ödülü ve Yüzey Kimyasında Adamson Ödülü de verdi. 2002 yılında, 24 akademisyenle paylaştığı bir onur olan Kaliforniya Üniversitesi ağında Üniversite Profesörü olarak ödüllendirildi. 2004 yılında American Chemical Society'nin kimyasal araştırmalarında F.A. Kimyasal Araştırmalarda Mükemmellik için Pamuk Madalyası'nı kazandı. 2008 yılında, "yüzey bilimi ve katalizine olağanüstü yaratıcı ve özgün katkıları" nedeniyle American Chemical Society'nin en büyük ödülü olan Priestley Ödülü'nü kazandı.[8] 2009'da Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de Miller Enstitüsü'nün Miller Kıdemli Üyesi seçildi. Temel Bilimler dalında prestijli 2010 BBVA Vakfı Bilgi Sınırı Ödülü'nü aldı. Ayrıca 2010 yılında ENI Yeni Hidrokarbon Sınırları Ödülü ve Honda Ödülü'ne layık görüldü. 2017 Nobel Kimya Ödülü sahibi Gerhard Ertl ve yüzey bilimleri topluluğunun diğer üyeleri, Nobel Ödülü komitesinin Somorjai'yi geçme kararı ile sadece yüzey kimyası ödülünü Ertl'e vererek şaşırttı.[9][10][11] 2009 yılında Somorjai, Reed M. Izatt ve James J. Christensen Dersi'ni aldı. 2013 yılında Ulusal Bilimler Akademisi tarafından Kimyasal Bilimler NAS Ödülü'ne layık görüldü.[12] En son, 2015 yılında American Chemical Society'nin William H. Nichols Madalyası ile ödüllendirildi.[3]

Somorjai Ödülü

Kataliz alanında üstün araştırmayı tanımak için yılda 5.000 ABD Doları ve bir sertifikadan oluşan Gabor A. Somorjai Katalizde Yaratıcı Araştırma Ödülü verilmektedir.[13] Ödül, Gabor A. ve Judith K. Somorjai Vakıf Fonu tarafından desteklenmektedir.[14]

Ödülü alanlar aşağıdaki gibidir:

  • 2019 Manos Mavrikakis
  • 2018 David W. C. MacMillan
  • 2017 John E. Bercaw
  • 2016 Donna G. Blackmond
  • 2015 Maurice Brookhart
  • 2014 Mark E. Davis
  • 2013 Tobin J. Marks;[15]
  • 2012 Enrique Iglesia
  • 2011 Harold H. Kung
  • 2010 Robert J. Madix
  • 2009 Jens K. Nørskov
  • 2008 Avelino Corma Canos
  • 2007 Hans-Joachim Freund
  • 2006 James A. Dumesic
  • 2005 D. Wayne Goodman
  • 2004 Bruce C. Gates
  • 2003 Robert H. Grubbs
  • 2002 Jack H. Lunsford
  • 2001 Alexis T. Bell
  • 2000 Gabor A. Somorjai
  • 1999 Sir John Meurig Thomas

Kaynakça

  1. ^ "Wayback Machine" (PDF). 11 Haziran 2010. 11 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  2. ^ a b c d "Gabor A. Somorjai - Awards & Nominations". awardsandwinners.com. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  3. ^ a b "2015 William H. Nichols Award Symposium". www.newyorkacs.org. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  4. ^ conVistaAlMar.com.ar. "Chemist, Shoah survivor nets Wolf Prize". 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  5. ^ "Gábor Somorjai - Memory Project". 5 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  6. ^ Chen, Zhan; Shen, Y. R.; Somorjai, Gabor A. (1 Ekim 2002). "Studies of Polymer Surfaces by Sum Frequency Generation Vibrational Spectroscopy". Annual Review of Physical Chemistry. 53 (1): 437-465. doi:10.1146/annurev.physchem.53.091801.115126. PMID 11972015. 
  7. ^ "Science of Hockey: Why Is Ice Slippery? - Exploratorium". www.exploratorium.edu. 19 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2014. 
  8. ^ Jacoby, Mitch (11 Haziran 2007). "Somorjai is Priestley Medalist". Chemical and Engineering News. 85 (24): 12. 12 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2007. 
  9. ^ "Surface chemistry wins Nobel Prize - News - Chemistry World". 29 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  10. ^ Jacoby, Mitch (7 Nisan 2008). "Surface Science's Sage". cen.acs.org (İngilizce). 86 (14). 26 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.  Birden fazla |dergi= ve |website= kullanıldı (yardım)
  11. ^ "Birthday Boy Gets a Nobel". 10 Ekim 2007. 29 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  12. ^ "UC Berkeley, College of Chemistry - News and Publications - Gabor Somorjai: Giving and receiving honors". 14 Mayıs 2013. 14 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  13. ^ "The Gabor A. Somorjai Award for creative research in catalysis". 21 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  14. ^ "Gabor A. Somorjai Award for Creative Research in Catalysis". 3 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  15. ^ "Gabor A. Somorjai Award for Creative Research in Catalysis - American Chemical Society". American Chemical Society. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hermann Staudinger</span> Nobel Kimya Ödülü sahibi Alman kimyager

Hermann Staudinger, plastiklerle ilgili çalışmaları sebebiyle 1953 yılında Nobel Kimya Ödülü'nü almış olan Alman kimyager.

<span class="mw-page-title-main">Theodore Richards</span> Amerikalı kimyager (1868 – 1928)

Theodore William Richards Amerikalı kimyacı, 1914 Nobel Kimya Ödülü sahibi. Nobel ödülünü "çok sayıdaki kimyasal elementin atom ağırlıklarının doğru bir şekilde saptanmasından dolayı" kazandı.

<span class="mw-page-title-main">John Cornforth</span> Avustralyalı-İngiliz kimyager (1917 – 2013)

Sir John Warcup 'Kappa' Cornforth, AC, CBE, FRS, Avustralyalı kimyager. 1975 yılında, "enzim-katalize reaksiyonların stereokimyası üzerine çalışmaları için", Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştır. Gençlik yıllarından itibaren sağırdır.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Zewail</span>

Ahmed Hassan Zewail Mısırlı-Amerikalı bilim insanı. 1999 yılında femtokimya üzerine çalışmaları için Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştır. Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'nde fizik ve kimya profesörüdür.

<span class="mw-page-title-main">John F. Hartwig</span> Amerikalı kimyager

John F. Hartwig, Berkeley'de bulunan Kaliforniya Üniversitesi'nde kimya profesörüdür. Laboratuvarı, çok çeşitli organik bileşiklerin hazırlanması için yeni yöntemler geliştirmeye odaklanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Paul Alivisatos</span> Amerikalı kimyager

Paul Alivisatos, nanoteknolojinin gelişimi ve nanokristallerin üretiminde öncü sayılan, bu konudaki çalışmalarıyla uluslararası alanda kabul görmüş, Amerikalı bir bilim insanıdır.

George Claude Pimentel, Amerikalı bilim insanı. Kimyasal lazerin mucididir. Ayrıca düşük sıcaklık kimyasında matris izolasyonu tekniğini geliştirmiştir. Teorik kimyada, günümüzde hipervalent moleküllerin en basit modeli olarak kabul edilen üç merkez dört elektron bağını önermiştir. 1960'ların sonunda Pimentel, Mars'ın yüzeyini ve atmosferini analiz eden Mars Mariner 6 ve 7 görevleri için kızılötesi spektrometresi tasarlayan Kaliforniya Üniversitesi ekibine liderlik etmiştir.

Henri Boris Kagan, Fransız bilim insanı. Fransa'nın Paris-Sud Üniversitesi'nde Emeritus Profesörüdür. Asimetrik kataliz dalında öncü olarak tanınmaktadır. Keşiflerinin ilaç endüstrisi üzerinde geniş kapsamlı etkileri olmuştur.

Henry Eyring Meksika doğumlu Amerikalı teorik kimyager. Kimyasal reaksiyon halleri ve geçiş durumları üstüne çalışmaları ile tanınır.

Robert George Bergman, Amerikalı kimyagerdir.

<span class="mw-page-title-main">Krzysztof Matyjaszewski</span> Polonyalı-Amerikan kimyager

Krzysztof "Kris" Matyjaszewski Polonya doğumlu, ABD vatandaşı kimyager. Carnegie Mellon Üniversitesi'nde Doğa Bilimleri Profesörü.

Herbert Sander Gutowsky, University of Illinois at Urbana-Champaign'de kimya profesörü olan Amerikan kimyager. Gutowsky nükleer manyetik rezonans (NMR) yöntemlerini kimya alanında uygulayan ilk kişidir. Nükleer manyetik rezonans spektroskopisi kullanarak moleküllerin yapısını belirledi. Öncü çalışmaları NMR'nin bilimsel bir araç olarak kullanılması için deneysel kontrolünü sağladı, deneysel gözlemlerle teorik modelleri birleştirdi ve NMR'yi kimya ve tıbbı araştırma alanlarında sıvıların, katıların ve gazların moleküler ve dinamik yapılarını incelemek için en etkili analitik araçlardan biri haline getirdi. Çalışmalarının etkisiyle kimya, biyokimya ve malzeme bilimi alanlarındaki bazı sorunlar çözüldü ve NMR spektroskopisinin kullanıldığı pek çok alt alanı da etkiledi.

<span class="mw-page-title-main">Harry B. Gray</span> Amerikalı kimyager

Harry Barkus Gray ,Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'nde Arnold O. Beckman Kimya Profesörüdür.

<span class="mw-page-title-main">Omar M. Yaghi</span> Amerikalı kimyager

Omar M. Yaghi, Berkeley California Üniversitesi'nde James ve Neeltje Tretter Kimya Bölümü Profesörü ve ABD Ulusal Bilimler Akademisi'nin seçilmiş bir üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Alexander Pines</span> araştırmacı

Alexander Pines, Amerikalı kimyager. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de Glenn T. Seaborg Emeritus Profesörü, Şansölye Emeritus Profesörü ve Yüksek Lisans profesörü, Kaliforniya Kantitatif Biyobilimler Enstitüsü (QB3) ve Biyomühendislik Bölümü üyesidir. 1945'te doğdu, Bulawayo, Güney Rodezya büyüdü ve İsrail'deki Kudüs İbrani Üniversitesi'nde lisans düzeyinde matematik ve kimya okudu. 1968'de Amerika Birleşik Devletleri'ne giden Pines doktorasını kimyasal fizik alanında 1972'de MIT'den aldı. Aynı yıl UC Berkeley'in fakültesine girdi.

Harden M. McConnell, Amerikalı bilim insanı. Son 50 yılın önde gelen fiziksel kimyagerlerinden biridir. Çalışmaları bugün bilim içindeki birçok alanın temelini oluşturmuştur. Ulusal Bilim Madalyası, Wolf Ödülü ve Ulusal Bilim Akademisi'ne seçilmesi de dâhil olmak üzere aldığı birçok ödülle uluslararası alanda tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">F. Albert Cotton</span> Amerikalı kimyager (1930 – 2007)

Frank Albert Cotton Amerikalı kimyager. Texas Üniversitesi'nde WT Doherty-Welch Vakfı Başkanı ve Seçkin Kimya Profesörüydü. 1600'ün üzerinde bilimsel makale yazdı. Geçiş metallerinin kimyası üzerine yaptığı araştırmalarla tanındı.

<span class="mw-page-title-main">Raymond Lemieux</span> Kanadalı kimyager (1920-2000)

Raymond Urgel Lemieux, CC, AOE, FRS kimya alanında bir dizi keşfe öncülük etmiş Kanadalı organik kimyager. Alana ilk ve en ünlü katkısı sakkarozun sentezidir. Katkıları arasında anomerik etkinin keşfi ve karbonhidrat kimyasında hala kullanılan sakkarinlerin sentezi için genel yöntemlerin geliştirilmesi vardır. Kanada Royal Society ve Royal Society (İngiltere) üyesidir ve prestijli Albert Einstein Dünya Bilim Ödülü ve Wolf Kimya Ödülü'ne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">David MacMillan</span> Britanyalı kimyager

David William Cross MacMillan İskoç organik kimyager ve bilim insanı. Asimetrik organokataliz alanını kavramsallaştırmasına dair çalışmaları ile tanınmaktadır. MacMillan, Alman kimyager Benjamin List ile birlikte 2021 Nobel Kimya Ödülünü kazandı. Nobel Komitesi yaptığı açıklamada "asimetrik organokataliz" olarak bilinen, molekülleri oluşturmak için geliştirdikleri yeni yönteme dair çalışmaları nedeniyle ödüle layık görüldüklerini açıkladı.

<span class="mw-page-title-main">Carolyn R. Bertozzi</span> Amerikalı kimyager

Carolyn Ruth Bertozzi, Amerikalı kimyager. Hem kimya hem de biyolojiyi kapsayan geniş kapsamlı çalışmaları ile tanınmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.