İçeriğe atla

Fırat

Başlığın diğer anlamları için Fırat (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Fırat
Fırat Nehri, Elifoğlu, Karkamış, Gaziantep
Fırat Nehri, Elifoğlu, Karkamış, Gaziantep
Fırat-Dicle haritası
Fırat-Dicle haritası
Konum
Ülke(ler)Türkiye, Suriye, Irak
Şehir(ler)Elazığ, Malatya, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa
Genel bilgiler
Drenaj sistemiŞattülarap
Aktığı yerŞattülarap→Basra Körfezi
Birleşim (kaynak)Karasu Nehri ve Murat Nehri
38°51′23″N 38°46′58″E / 38.8563°K 38.7829°D / 38.8563; 38.7829
Kaynak rakımı955 m
Ağız31°00′18″N 47°26′30″E / 31.00497°K 47.44163°D / 31.00497; 47.44163
Ağız rakımı4 m
Yükseklik farkı951 m
İniş0,34 ‰
Uzunluk2.800 km
Havza alanı765.831 km²
Sağ kollarıTohma Çayı, Şiro Çayı, Göksu Çayı
Sol kollarıSinek Çayı
Akım yerleriKarakaya Barajı, Atatürk Barajı, Birecik Barajı, Karkamış Barajı, Esad Gölü

Fırat, Güneybatı Asya'nın en uzun ırmağıdır.

Başlangıç noktaları Ağrı Diyadin'den kaynağını alan Murat Nehri ve Erzurum Dumludağ'dan kaynağını alan Karasu Nehri'dir. Bu nehirler Elazığ il sınırlarında birleşerek Fırat Nehri'ni oluşturur. Fırat Nehri sırası ile; Erzincan, Sivas, Tunceli, Elazığ, Malatya, Diyarbakır, Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa il sınırını belirledikten sonra Suriye, daha sonra Irak topraklarına girer. Irak'ta denize uzak olmayan bir noktada Dicle Nehri ile birleşerek Şatt'ül-Arab'ı oluşturur ve Basra Körfezi'ne dökülür. Nehrin en önemli kolları Murat Nehri, Karasu Nehri, Tohma Çayı, Peri Çayı, Kahta Çayı, Çaltı ve Munzur Suyu'dur.

Fırat isminin kökeni

Batı dillerinde Fırat Nehri, Euphrates olarak geçer. Euphrates adı Yunancadan gelen bir sözcüktür. İsmin asıl kaynağı konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır:

  1. Eski Farsçadaki Ufratu' ve Akad dilindeki Purattudur. Eski Farsçadaki sözcüğün Avesta'da geçen huperethuua (geçmesi kolay) olduğu tahmin edilmektedir.
  2. Arapça tasasızlık, rahatlık anlamına gelen "ferahat" kelimesinden gelmektedir.
  3. Fırat; Akadcada Pu-rat-tu, Sümercede Buranun olarak geçmektedir. Kelimenin Hint-Avrupa kökenli olmadığı, Akadca ve Sümerceden kaynaklandığı, Eski Farsça ve Farsça aracılığıyla diğer dillere geçtiği görüşü ağırlık kazanmaktadır. Eski Asur dillerinde de fonetik olarak Fırat sözcüğüne yakın olan pratru kelimesi de ilk gelene ait olan anlamında kullanılmıştır.

Fiziki özellikleri

Toplam uzunluğu 2.800 km, Türkiye sınırları içinde kalan bölümün uzunluğu ise 1263 km'dir. 720.000 km² su toplama havzasına sahiptir. Türkiye'nin en geniş havzasına sahip olan Fırat Nehri yılda ortalama 30 milyar m³ su taşımaktadır. Bu suyun %80'i Keban barajının yukarısından kaynaklanır. Kış yağışların kar şeklinde olmasından dolayı debi 200 m³/sn'dir. Yağmurlar ve kar erimeleri sebebiyle ilkbaharda hızla yükselerek 2000 m³/sn'ye ulaşır. Temmuzdan itibaren azalmaya başlayan su Eylül-Ekim aylarında en düşük seviyeye ulaşır.[1]

Fırat Nehri'nin rejimi Türkiye'deki diğer akarsulara göre daha düzenlidir. Mart ile Haziran ayları arasında yavaş yavaş kabarır, Temmuz ile Ocak ayları arasında çekilmiş olmasına rağmen yine de bol su akışı olur.

Barajlar

Nehir üzerine Türkiye'nin en büyük barajları inşa edilmiştir. Bu barajlardan Keban Barajı (Elazığ), Karakaya Barajı (Malatya-Elazığ), Atatürk Barajı (Adıyaman-Şanlıurfa), Birecik Barajı (Birecik) ve Karkamış Barajı (Kargamış) tamamlanmıştır. 60 metre yüksekliği ve 4.5 km uzunluğu ile Suriye'nin en büyük barajı olan Tabka Barajı da Fırat üzerinde yer alır.[2]

Ayrıca Fırat'ın suyu inşa edilen Şanlıurfa Tünelleri ile Harran Ovası'na ulaştırılmıştır. Binlerce yıldır kuru tarım yapılan ovada sulu tarıma geçilmiş, katma değeri yüksek tarım ürünleri yetiştirilmeye başlanmıştır.

Fırat üzerine kurulmuş beş HES ile Türkiye hidroelektrik üretiminin %31'i elde edilir.[3] Nehir, yüksek dağlar arasında dar ve derin vadilerden akması hidroelektrik potansiyelinin yüksek olmasını sağlamıştır.

Fırat Nehri'nin Türkiye'de en hızlı aktığı yer olan Erzincan'da her yıl yüzlerce turist rafting yapmak için buraya akın etmektedir. Rafting özellikle Avrupalılar tarafından çok sevilen bir spordur ve aynı zamanda spor yapmak için Türkiye'ye geldikleri dallardan en önemlisidir.

Rota

Fırat, Batı Asya'nın en uzun nehridir.[4] Karasu Nehri veya Batı Fırat (450 kilometre (280 mi)) ile Murat Su veya Doğu Fırat'ın (650 kilometre (400 mi)) suları birleşir ve güneydoğu Türkiye'nin Keban ilçesinin 10 kilometre (6,2 mi) yukarısına doğru akar.[5] Daoudy ve Frenken, Murat Nehri'nin kaynağından Fırat'ın uzunluğunu 3.000 kilometre (1.900 mi)'de Dicle ile birleştiği yere koydular ve bunun Türkiye içinde 1.230 kilometre (760 mi), Suriye'de 710 kilometre (440 mi) ve Irak'ta 1.060 kilometre (660 mi) olduğunu hesapladılar.[6][7] Aynı rakamlar Isaev ve Mikhailova tarafından da verilir.[8] Fırat ve Dicle'yi Basra Körfezi ile birleştiren Şattülarap'ın uzunluğu çeşitli kaynaklar tarafından 145-195 kilometre (90-121 mi) olarak verilir.[9]

Hem Karasu hem de Murat Su, Van Gölü'nden kuzeybatıya sırasıyla 3.290 metre (10.790 ft) ve 3.520 metre (11.550 ft) odsü rakımlarda çıkarlar.[10] Keban Barajı yerinde, şimdi Fırat'ta birleşen iki nehir 693 metre (2.274 ft) odsü rakımına düşer. Keban'dan Suriye-Türkiye sınırına kadar, nehir 600 kilometre (370 mi)'den daha kısa bir mesafeden 368 metre (1.207 ft)’de daha akar. Fırat Nehri Yukarı Mezopotamya ovalarına girdiğinde, derece önemli ölçüde düşer; Suriye'de nehir 163 metre (535 ft) düşerken, Hīt ile Şattü'l-Arab arasındaki son kısımda nehir sadece 55 metre (180 ft) odsü’inde akar.[5][11]

Kollar

Geniş bir vadiden akan bir nehir
Murat Nehri'nin görünümü

Suriye'de üç nehir suyunu Fırat'a katar; Sajur, Balikh ve Habur. Bu nehirler Suriye-Türkiye sınırı boyunca Toros Dağları'nın eteklerinde yükselir ve Fırat'a nispeten az su katarlar. Gaziantep yakınlarındaki iki dereden çıkan ve Tişrin Barajı'nın rezervuarı ‘na boşalmazdan önce Menbiç çevresindeki ovayı boşaltan Sajur bu kolların en küçüğüdür. Balikh suyunun çoğunu Ayn al-'Arus yakınlarındaki karstik bir kaynaktan alır ve Rakka şehrinde Fırat'a ulaşana kadar güneye doğru akar. Uzunluk, drenaj havzası ve deşarj açısından Habur bu üçünün en büyüğüdür. Başlıca karstik kaynakları, Al-Haseke‘yi geçen Habur'un güneydoğudan aktığı, nehrin güneye döndüğü ve Busayrah yakınlarında Fırata aktığı Ra's al-'Ayn civarındadır. Fırat Nehri Irak'a girdikten sonra, Fırat havzasını Dicle havzasına bağlayan kanallar olmasına rağmen Fırat'ın artık doğal kolları yoktur.[12][13]

Adı Uzunluk Havza boyutu Deşarj Bank
Kara Su 450 km (280 mi) 22.000 km2 (8.500 sq mi) kavşak
Murat Nehri650 km (400 mi) 40.000 km2 (15.000 sq mi) kavşak
Sajur Nehri 108 km (67 mi) 2.042 km2 (788 sq mi) 4.1 m3/s (145 fit küp/s) Sağ
Balikh Nehri 100 km (62 mi) 14.400 km2 (5.600 sq mi) 6 m3/s (212 fit küp/s) Sol
Habur Nehri 486 km (302 mi) 37.081 km2 (14.317 sq mi) 45 m3/s (1,600 fit küp/s) Sol

Resimler

  • Birecik, Şanlıurfa - Türkiye'de Fırat Nehri'nden bir görünüm.
    Birecik, Şanlıurfa - Türkiye'de Fırat Nehri'nden bir görünüm.
  • Zeugma Barajı.
    Zeugma Barajı.
  • Birecik Barajı.
    Birecik Barajı.
  • Birecik Fırat Köprüsü.
    Birecik Fırat Köprüsü.
  • Bir kadın ve bir erkek Basra'da Fırat üzerinde kayık kullanıyor.
    Bir kadın ve bir erkek Basra'da Fırat üzerinde kayık kullanıyor.
  • Kahta'da Fırat'ı feribotla geçen yolcular.
    Kahta'da Fırat'ı feribotla geçen yolcular.
  • Bir ABD askeri Al Anbar'a bağlı Hit kasabası kıyısında Fırat'ın batı yakasında kenarındaki bir adada silah arıyor.
    Bir ABD askeri Al Anbar'a bağlı Hit kasabası kıyısında Fırat'ın batı yakasında kenarındaki bir adada silah arıyor.
  • Fırat üzerinde Bağdat Demiryolu'nun geçtiği tahta bir köprü, yıl 1900-1910
    Fırat üzerinde Bağdat Demiryolu'nun geçtiği tahta bir köprü, yıl 1900-1910
  • Halabiye, Suriye kıyıları.
    Halabiye, Suriye kıyıları.
  • Murat Nehri'nden bir görüntü.
    Murat Nehri'nden bir görüntü.
  • 17. yüzyıl Fransız haritası.
    17. yüzyıl Fransız haritası.
  • Rafetus euphraticus.
    Rafetus euphraticus.
  • Caber Kalesi.
    Caber Kalesi.
  • Keban Barajı, Elazığ.
    Keban Barajı, Elazığ.
  • Güney Irak'ta bir balıkçı teknesi.
    Güney Irak'ta bir balıkçı teknesi.
  • Kahta kıyıları.
    Kahta kıyıları.
  • Irak kıyıları.
    Irak kıyıları.
  • Musayyib, Irak kıyılarında ABD askerleri devriye görevinde.
    Musayyib, Irak kıyılarında ABD askerleri devriye görevinde.
  • Dura-Europos, Suriye kıyıları.
    Dura-Europos, Suriye kıyıları.
  • Rumkale, Gaziantep.
    Rumkale, Gaziantep.

Ayrıca bakınız

  • Dünyanın en uzun nehirleri

Kaynakça

  1. ^ YILDIRIM, Ahmet. "FIRAT NEHRİ" (PDF). KARAKAYA BARAJI ve DOĞAL ÇEVRE ETKİLERİ. arastirmax.com. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014. 
  2. ^ Hunt, Carla (1974), "Last boat to Tabqa", Saudi Aramco World, 25 (1), ss. 8-10, ISSN 1530-5821, 13 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Ekim 2019 
  3. ^ "Fırat Nehri Üzerindeki Barajlar ve HES'ler". enerjiatlasi.com. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2016. 
  4. ^ Zarins 1997, s. 287
  5. ^ a b Iraqi Ministries of Environment, Water Resources and Municipalities and Public Works 2006a, s. 71
  6. ^ Daoudy 2005, s. 63
  7. ^ Frenken 2009, s. 65
  8. ^ Isaev & Mikhailova 2009, s. 384
  9. ^ Isaev & Mikhailova 2009, s. 388
  10. ^ Mutin 2003, s. 2
  11. ^ Bilen 1994, s. 100
  12. ^ Hillel 1994, s. 95
  13. ^ Hole & Zaitchik 2007

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Güneydoğu Anadolu Projesi</span>

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde yapımı öngörülen barajlar, hidroelektrik santralleri ve sulama tesislerinin yanı sıra kentsel ve kırsal altyapı, ulaştırma, sanayi, eğitim, sağlık ve diğer sektörlerin gelişmesini ve hizmetlerini kapsayan entegre projedir. Projenin toplam maliyeti 32 milyar dolardır.

<span class="mw-page-title-main">Sakarya Nehri</span> Türkiyenin Karadeniz bölgesinde bir ırmak

Sakarya Nehri Kızılırmak ve Fırat nehirlerinden sonra Türkiye'nin üçüncü en uzun, Kuzeybatı Anadolu'nun ise en büyük akarsuyudur. Nehir, ismini Yunan Mitolojisi'ndeki nehir tanrısı Sangarius'dan almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Keban Barajı ve Hidroelektrik Santrali</span> Elazığda bir baraj

Keban Barajı, Elazığ ilinin Keban ilçesinde, Fırat üzerinde, 1965-1975 yılları arasında inşa edilmiş olan elektrik enerjisi üretimi amaçlı barajdır. Beton ağırlık ve kaya dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 16.679.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 210,00 m, normal su kotunda göl hacmi 31.000,00 hm³ normal su kotunda göl alanı 675,00 km²'dir. Barajın tamamlanmasıyla Türkiye'nin en büyük dördüncü gölü olan Keban Baraj Gölü oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Dicle</span> Türkiyeden Iraka akan ırmak

Dicle ırmağı, Fırat ırmağı ile birlikte Mezopotamya'yı oluşturan iki büyük nehirden en doğuda olanıdır. Türkiye'de bulunan Elazığ ilinin Sivrice ilçesinden doğan nehir, Irak boyunca akar ve Fırat'la birleşerek Şattülarap'ta Basra körfezine dökülür.

<span class="mw-page-title-main">Birecik</span> Şanlıurfa iline bağlı bir ilçe

Birecik, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Orta Fırat bölümünde Şanlıurfa iline bağlı bir ilçedir. Fırat Irmağının eskiden sadece doğu kıyısındayken son yıllarda her iki kıyısı üzerinde, deniz seviyesinden 450 metre yükseklikte kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki akarsular listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Türkiye'deki bütün nehir, dere, çay ve suların döküldükleri yerlere göre listesi;

<span class="mw-page-title-main">Asi Nehri</span> Nehir

Asi Nehri, Lübnan'daki Bikâ Vadisi'nin doğu kısmından doğar ve Türkiye'nin Hatay ilinden Akdeniz'e dökülür. Asi Nehri'nin toplam uzunluğu 556 km olup, 366 km Suriye'de, 98 km Türkiye'de, 40 km Lübnan'dadır. 52 km'si Türkiye-Suriye sınırını oluşturur. Antakya ile Akdeniz'e doğal su yolu bağlanmış olan Asi Nehri'nin ortalama su debisi 30 m³/sn dir. Kış mevsimi ile ilkbaharda taşkınlar nedeniyle pek çok su baskını yaşanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Murat Nehri</span> Türkiyenin doğusunda bir ırmak kolu

Murat Nehri, eskiden Arsanias, Doğu Anadolu Bölgesi'nde Fırat ırmağının iki kolundan uzun olanı. Uzunluğu 722 km'dir.

<span class="mw-page-title-main">Fırat ve Dicle Sorunu</span>

Fırat ve Dicle Sorunu, Türkiye sınırları içinde doğan Fırat ve Dicle nehirlerinin bu nehirlerin içinden geçtiği Suriye ve Irak'la paylaşımı konusunda yaşanan sorunlardır. Bu nehirler hem Suriye ve Irak, hem de Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi için çok önemli su kaynaklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Karasu Nehri</span> Fırat Irmağını oluşturan iki akarsudan biri

Karasu Nehri, Erzurum Dumlu Dağı'ndan doğan, Keban yakınlarında Murat nehriyle birleşerek, Fırat nehrini oluşturan akarsu. Keban barajına kadar uzunluğu 460 km'dir.

<span class="mw-page-title-main">Habur Çayı (Fırat)</span> Fırat Nehrinin kollarından biri

Habur Çayı, Fırat Nehri'nin kollarından biri. Karaca Dağ'dan başlayan birkaç geçici akarsuyun Ceylanpınar'da birleşmesiyle oluşur. Sularının çoğunluğunu, asıl kaynağını olan Suriye'deki Resulayn'deki karstik kaynaklardan alır.. Suriye'de Abdulaziz Dağı yakınlarından geçer Çağçağa Suyu ile birleşerek Fırat Nehri'ne dökülür. Çay Busayra kenti yakınlarında Fırat'a katılır. Nehir havzasına 200–400 mm/yıl yağış düşer. Yağışın yetersiz olduğu havzasında tarım açısından önemlidir. Suriye'de Habur Çayı merkezli barajlar ve kanallar yapılarak sulama sistemi kurulmuştur. Suriye Habur üzerine Taaf, Saab ve Sohuei barajlarını inşa etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Irak-Türkiye sınırı</span>

Irak-Türkiye sınırı veya IKBY - Türkiye sınırı 378 kilometre olup Ankara Antlaşması (1926) ile günümüze kadar gelmiş Türkiye'nin en uzun üçüncü kara sınırıdır. Türkiye sınırı resmi olarak Irak devleti ile birleşik olsa da fiili ve hukuki olarak Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi Irak ve Türkiye'yi ayırmaktadır. Türkiye sınırları içinde doğan Fırat ve Dicle nehirlerinin suları Suriye ve Irak'tan geçmektedir. Türkiye'den karayolu ile Irak geçişin olduğu tek ana yol 'dır. İki ülke arasındaki ticari ilişkileri geliştirmeye paralel olarak Türkiye-Irak doğrudan demiryolu bağlantısı için çalışmalar devam etmektedir. Yine 1990'larda PKK'ya karşı mücadele için Saddam Hüseyin rejiminin rızasıyla Irak sınırları içerisinde ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi başta olmak üzere birçok nokta Türk askeri üsleri vardır.

Sacır Çayı Türkiye'de Gaziantep il sınırları içerisinde doğan ve Suriye'de Türkmenköy'ün içinden geçtikten sonra Menbic'in kuzeyinden geçerek Avşariye'den Fırat Nehri'ne karışan 108 kilometre uzunluğunda bir çaydır. 60 kilometrelik ilk kesimi Türkiye'de, 48 kilometrelik kısmı ise Suriye sınırları içinde yer almaktadır.

Sınıraşan sular, bir ülkeden doğan başka ülke ile sınır oluşturan veya başka ülkeye akan sınıraşan sulardır. Ülke sınırlarında doğup, yine sınırlar içinde sona eren akarsulara milli/ulusal akarsu denilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sinyaya (Lena)</span>

Sinyaya nehri, Saha Cumhuriyeti, Doğu Sibirya 'da bir nehirdir. Sinyaya nehri, Lena nehrinin sol kollarından biridir. Uzunluğu 597 kilometre (371 mi) dir ve drenaj havzasının büyüklük miktarı 30.900 kilometrekare (11.900 sq mi) dir.

Kollar, aktıkları ırmağın altında listelenir.

<span class="mw-page-title-main">Dicle-Fırat havzası</span>

Dicle-Fırat havzası Batı Asya'da Basra Körfezi'ne dökülen büyük bir nehir sistemidir. Başlıca nehirleri, daha küçük kolları ile birlikte Dicle ve Fırat'tır.

<span class="mw-page-title-main">İrpin Nehri</span> Ukraynada bir nehir

İrpin ya da İrpen Nehri Ukrayna'da Dinyeper'in sağında yer alan bir koludur. 162 kilometre (101 mi) uzunluğundadır ve 3.340 kilometrekare (1.290 sq mi) sulama havzasına sahiptir. İrpin şehrinin içinden akar.

<span class="mw-page-title-main">Suriye coğrafyası</span> Suriyenin coğrafi özellikleri

Suriye, Batı Asya'da, Arap Yarımadası'nın kuzeyinde, Akdeniz'in doğu ucunda yer almaktadır. Kuzeyde Türkiye, batı ve güneybatıda Lübnan ve İsrail, doğuda Irak ve güneyde Ürdün ile komşudur. Batıda sıradağlardan ve iç kesimlerde sarp bir alandan oluşur. Doğuda Suriye Çölü, güneyde ise Cebel el-Dürzi Sıradağları yer almaktadır. İlk bölge Fırat Vadisi tarafından ikiye bölünür. Fırat üzerinde 1973 yılında inşa edilen bir baraj, Suriye'nin en büyük gölü olan Esad Gölü adında bir rezervuar oluşturur. Suriye'nin en yüksek noktası Lübnan sınırındaki 2,814 metre yüksekliğindeki Hermon Dağı'dır. Nemli Akdeniz kıyısı ile kurak çöl bölgeleri arasında, ülkenin dörtte üçüne yayılan ve çöl boyunca esen sıcak ve kuru rüzgarları alan yarı kurak sarp bir bölge yer alır. Suriye'de toprakların yüzde 28'i ekilebilir, yüzde 4'ü kalıcı ürünlere ayrılmış, yüzde 46'sı çayır ve mera olarak kullanılırken sadece yüzde 3'ü orman ve ağaçlıktır.

<span class="mw-page-title-main">Tundik Nehri</span> Kazakistanda bir nehir

Tundik, Kazakistan'da Karagandı eyaletinin Karkaralı ilçesi ve Pavlodar eyaletinin Mayıs ve Bayanaul ilçelerinden akan bir nehirdir. İrtiş havzasında yer alan bir nehirdir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.