Fârâbî bibliyografyası
Farabi bibliyografyası Farabi'ye ait olduğu düşünülen eserleri içermektedir. Hangi eserlerin Farabi'ye ait olduğu yıllardan beri tartışılmakta ve tam olarak açık olmayan bir konudur.
Hakkında sonradan yazılan biyografilerde verilen listelerde 100[1] ile 160[2] arasında eserin Farabi'ye atfedildiği görülür. Bu eserlerin küçük bir kısmı bize ulaşmış durumdadır. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalar sayesinde ulaşılan eser sayısı giderek artmaktadır.[1] Farabi'nin eserleri küçük risaleler şeklindedir. Örneğin Milli Eğitim Bakanlığı tarafından küçük boyutlu cep kitabı olarak basılan ve en önemli eserlerinden olan "İlimlerin Sayımı" (İhsa'ül Ulûm), çevirenin önsözleri çıkarılırsa 90 sayfa, "Faziletli Şehir" (El-Medinetü'l Fâzıla) 110 sayfa kadardır.
Farabi'nin çok sayıda eseri büyük filozofların eserlerini tanıtma ve açıklama niteliğindeki metinlerdir. Farabi'den önce çok sayıda felsefe kitabı Yunanca ve diğer dillerden Arapçaya çevrilmiş olmasına karşın, bu çeviriler yetersizdi ve çeviriyi yapanlar da yaptıkları çevirilerin içeriklerini tam anlayamamışlardı. Örneğin İbn-i Sina, Aristo'nun Metafizik'ini (Mâba'd-et-tabîa) 40 defa okuduğunu ancak anlayamadığını, tam ümidini kaybettiği sırada Farabi'nin bu konudaki eserini okuyunca anlayabildiğini anlatır.[3] Farabi'ye ait eserlerin büyük bir kısmı mantık ve dil felsefesine ilişkindir. İbn-i Haldun, esasen mantık alanındaki önemli çalışmaları dolayısıyla Farabi'ye ikinci öğretmen anlamında muallim-i sânî unvanı verildiğini belirtir.[1] Bunun dışında siyaset felsefesi, siyaset felsefesinin bir dalı olarak gördüğü din felsefesi, metafizik, müzik, psikoloji gibi alanlarda da önemli eserler vermiştir.[1]
Farabi'nin en bilinen ve basılmış olan eserleri 6 grup içinde sınıflandırılabilir:
Felsefeye giriş niteliğindeki eserleri
- Felsefe öğrenmeden önce takdim esilmesi lâzım gelen şeyler kitabı (Kitâb-ü mâ yenbağî en mukaddeme kable taallüm-il felsefe)
- Farabi, bu küçük eserinde Aristo felsefesini öğrenmeden önce öğrenilmesi gereken bilgileri açıklar. Bunlar Aristo'nun her kitabının amacı, felsefeye giriş niteliğindeki ilimlerin neler olduğu, filozof olmak isteyen kişilerin hallerini bilmek gibi konulardır. Kitap Almanca ve İbraniceye çevrilmiş, Kahire, Leiden ve Delhi'de basılmıştır.[4]
- İlimlerin sayımı kitabı (Kitâb-u İhsâ-il-ulûm)
- Farabi, bu eserde bilimlerin sınıflandırmasını yapmıştır. Farabi bu sınıflandırmayı pratik amaçlarla yapar. Daha sonra başka bir kitabında kuramsal bir sınıflama daha yapacaktır.
- Farabi'nin bilimler sınıflaması esas olarak Aristo'ya sadık görünür, ancak bazı noktalarda ondan ayrılır. Önce bilimleri teorik ve pratik bilimler olarak ikiye ayırır. Mantık, doğa bilimleri ve ilahiyat'ı pratik bilimler, ahlak ve siyaseti teorik bilimler olarak ayırır. Farabi'de Aristo'da olduğu gibi ayrı bir "yaratma bilimleri" kategorisi yoktur. Şiir (poetika) ve Hitabet'i (rhetorika) ise mantık ilimlerinin içine koyar.[5]
- İlimlerin mertebeleri (Merâtib-ül-ulûm)
- Çok küçük bir eser olup, çeşitli bilimlerin konularını ve içeriklerini açıklar. De ortu scientiarum adıyla latinceye çevrilmiştir. Bu latince çevirinin birkaç el yazması nüshası Paris ve Bodlejan'dadır. (en:Bodleian Library) Basma olarak da 'Alfârâbî über den Ursprung der Wissenschaften' adıyla basılmıştır.[4][6]
Mantık ve dil felsefesi üzerine olan eserleri
- Harfler kitabı (Kitâbul-Hurûf) (İngilizce: Books of Letters: Commentary on Aristotle's "Metaphysics")
- Muhsin Mehdi tarafından 1969'da Beyrut'ta yayınlandı. Eser Arapça edatların Aristo kategorileriyle ilişkisi içinde tasnifiyle başlar. Ardından tek tek edatların incelenmesini yapar. O zaman felsefi bir dil sayılmayan Arapçadaki edatların popüler kullanımlarıyla felsefi terimler haline dönüştüklerinde geçirdikleri dönüşümleri açıklar.[7]
- Metnin ikinci kısmı, dilin kökeni felsefe tarihi ve felsefe ile din arasındaki ilişki üzerine yoğunlaşır. Eserin hedeflerinden biri, dilin nasıl ortaya çıktığı, popüler ve felsefi/teknik biçimlerde nasıl biçimlendiği ile ilgili teorik linguistik tartışmaları tarihsel bir bağlama oturtmaktır. Felsefe ve din ilişkisi de yine dil bilimi ile ilişkilendirilerek açıklanır. Örneğin Farabi'ye göre din, mantık bilimlerinden sayılan hitabet ve şiir sanatlarının popüler biçimde ifade edilmesi olarak görülür. Bunun için popüler terimlerden oluşan bir dilden önce felsefi terimler dağarcığı gelişir ve bu felsefi terimler ile geliştirilen felsefe tekrar popüler/avami terimler aracılığı ile halka ulaştırılır. Farabi, burada ideal gelişim modelinden sapmalar olduğunu ve bazı kavimlerin kendi yerli dili ve mantık gelişiminden bir felsefe üretmek yerine başka felsefe ve dinlerden etkilenebileceğini gösterir. Böylece İslam'ın Yunan felsefesi ile ilişkisi de bir tarihi sürece yerleştirmeye çalışır.[7]
- Kitabın üçüncü ve son bölümünde felsefi terminoloji konusuna döner ve soru edatlarının felsefi araştırmalarda kullanımına ve Aristo'nun bu konuda yazdıklarının açıklamalarına girer.[7]
- Mantıkta Kullanılan Lafızlar (Kitâbu’l-Elfâz)
- Farabi'nin mantık ve dilbilim konularındaki görüşlerini içerir. O dönem mantıkçılarla nahivciler (dilbilimciler) arasında yaşanan sert çatışmalara bir çözüm getirmek ve mantık-nahiv işbirliğini sağlamak için yapılan bir girişimdir. Bir uzlaşma girişimi olmasına karşın mantıkçının gramer sınırlamaları karşısında bağımsızlığını da teyit eder. Metin Arapça gramerinin edatlarının var olan tasnifinin yetersiz olduğunu ve mantıki sınırlar çerçevesinde yeniden tasnifine ihtiyaç olduğunu belirterek başlar. Kısacası Arap gramercileri Yunan gramercilerin eserlerinden temel dilbilgisi teorisini almaya zorlar.[7] Metin Muhsin Mehdi tarafından 1986'da Beyrut'ta basılmıştır. Türkçe çevirisi Sadık Türker tarafından yapılmıştır. (Kutadgubilig Dergisi, S.2, İstanbul, 2002, s.127-178)[8]
- Mantığa başlangıç (Al-Tavti'a fı'1-Mantık)
- Farabi mantık sanatının genel olarak tanıtımını ve dilbilimle ilişkisini anlatır. Ayrıca aynı terimlerin farklı ilim dallarında farklı anlamlara gelebileğinden bahsederek lafızların sınıflandırmasından bahseder.[8] Mubahat Türker, eserin Süleymaniye kütüphanesinde 5 Arapça nüshasının bulunduğundan söz eder.[9] Eser Mubahat Türker Küyel tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
- Mantık Sanatına Başlamak İsteyen Bir Kimsenin Bilgi Edinmek Zorunda Bulunduğu Bütün Hususlara Dair Olan Bölümler (el-Fusûlu’l-Hamse)
- Mantık kitapları dergisi (Cevâmi'-ü kütüb-il-mantık)
- Aristo mantığının (Organon) bütüm bölümlerini içeren bir eserdir. Muhammed ül Üskübi tarafından 1133'te çıkarılmış olan bir kopyası İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye koleksiyonunda 812 numarada bulunmaktadır.[4]
- Mantığa giriş kirabı (Kitab-üş müdhal fi'l-mantık)
- Mantığa giriş niteliğinde küçük bir eserdir. İki defa İbraniceye çevrilmiş olan eserin bir kopyası Münih Kütüphanesinde 307 numarada bulunmaktadır.[11]
- Mantık sanatında gerekli olan fasıllar (Fusûl-u yuhtâc ileyhâ f'i sınâat-il-mantık)
- Bu eser de mantığa giriş üzerine yazılmıştır. İbrani harfleri ile yazılmış Arapça bir kopyası Paris'te Bibliothèque nationale de France'de 303 numarada bulunmaktadır. Eser İbraniceye de 3 kez çevrilmiştir.[11]
- Küçük kıyas kitabı (Kitâb-ü kıyâs sagîr)
- Klasik Mantık'ta oldukça önemli bir kavram olan kıyasa dair bir eserdir. Farabi bu kitapta insanların konuştukları dilde bilim yapmanın önemi üzerinde de durur.[8] İbn Bace tarafından bu eser için bir açıklama (şerh) yazılmıştır. İbranice çevirileri de bulunmuştur.[11] Mubahat Küyel tarafından Türkçeye çevrilmiştir.[12]
- Kitâbu Makûlât
- Kitâbu’l-Kıyas
- Organon'daki karşılığı I. Analitiklerdir.[13]
- Kitâbu’l-Burhan
- Organon'daki karşılığı II. Analitiklerdir.[13]
- Kitâbu’l-Cedel
- Organon'daki karşılığı Topiklerdir. Tartışma sanatının kanunlarından bahsedilir.[13]
- Kitâbu’l-İbâre
- Organon'daki karşılığı Önermelerdir. Yunanca adı Peri Ermeneisa'dır. Bu kitapta, ad, fiil, evetleme ve değilleme gibi konular yer alır.[13]
- Şerhu Kitâbi’l-İbâre
- İki tekil kavramın bir araya gelmesinden oluşan karmaşık kavramları ve onların kanunlarını anlatır.[14]
- Kitâbu İsâguci
- Porphyrios'un “Fisagôgê” adlı eserinin çeviridir. Bu kitapta, cins, nevi, fasıl, hassa ve arazdan oluşan beş küllî anlatılmıştır.[13] Farabi bu kitabı Aristo'nun Organon'unun başına ekler.
- Kitâbu’l-Emkineti’l-Muğâlata
- İnsanların zihinlerini karıştırmak ve bulandırmak için kullanılanılan yöntemleri açıklar.[13]
- Peri Hermeneias Muhtasarı
- Aristo'nun Peri Hermeneias adlı eserinin özetidir.[14]
- Eflâtun ve Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması (el-Cem Beyne’r Re’yeyn el-Hakimeyn Eflâtun el-İlâhi ve Aristûtâlîs)
- Safsata hakkında kitap (Kitâb-ün fî's-safsata)
- Yine klasik mantığın önemli bir kavramı olan saftasa üzerine yazılmıştır. İbraniceye birkaç defa çevrilmiştir.[11]
- Hitabet hakkında kitap (Kitâb-ün fi'l-hitâbe)
- Bu eser bazı kaynaklarda 20 cilt olarak gösteriliyorsa da Farabi'nin kısa ve özlü eserler verme özelliğine pek uymayan bir durumdur. Bu eser, muhtemelen yukarıda verilen ve tek nüshası Hamidiye koleksiyonunda bulunan Mantık kitapları dergisi olmalıdır.[11]
- El-Elfazu’l-Müsta’mele fi’l-Mantık
- Eser Farabi'nin mantık konusundaki kişisel eserlerinden biridir. 1968'de Muhsin Mehdi tarafından Beyrut'ta basılmıştır. Sadık Türker tarafından Türkçeye çevrilmiştir. (Kutadgubilig, Sy. 2, Ekim 2002)[1][16]
Uygulamalı bilimlere ilişkin eserleri
- Öklid'in "Kitâb-ül-usul" adlı eserinin 1. ve 5. kısımlarına ilişkin açıklamalar
- Bu eser 1270'li yıllarda İbraniceye çevrilmiş ve bu çevirinin bazı yazmalarına rastlanmıştır.[17]
- Yıldızlar üzerine doğru olan ve olmayan şeyler hakkında nükteler kitabı (Kitâb-ün-nüket fî-mâ yesihhü velâ yesihhü min ahkâm-in-nücüm)
- Farabi, bu eserinde yıldızlara bakarak, onlardan hükümler çıkarmanın anlamsızlığını kanıtlamaya ve açıklamaya çalışır. Birçok elyazması bulunmuş, kısmen Türkçeye ve tamamı Almancaya çevrilmiştir.[17]
- Büyük musiki kitabı (Kitâb-ül-mûsîkî'l-kebîr)
- Vezir Ebû Cafer Muhammed b. el-Kasım-el-Kerhî adına yazılmış olan bu eser, Rodolphe d'Erlanger tarafından La musique arabe adı altında Arapça ve Fransızca (Paris, 1930) olarak basılmıştır.*: Farabi, bu eserinde yıldızlara bakarak, onlardan hükümler çıkarmanın anlamsızlığını kanıtlamaya ve açıklamaya öalışır. Birçok elyazması bulunmuş, kısmen Türkçeye ve tamamı Almancaya çevrilmiştir.[17]
- Musikiye giriş kitabı (Kitâb-ül-mğdhal fî'l-mûsîkî)
İlahiyata ilişkin eserleri
- Akıl hakkında kitap (Kitâb-ün fi'l-akl)
- Aklın niteliği ve dereceleri üzerine olan bu eserin büzük ve küçük olmak üzere iki versiyonundan söz edilmesine karşın sadece küçük olanın el yazmaları bugüne kadar ulaşabilmiştir. Eldeki pek çok kopyadan biri Süleymaniye kütüphanesi Fatih koleksiyonu Numara 6416/4'tedir. Eser üç defa Latince'ye çevrilmiştir. Bunlardan biri 1314'te Kalonymos tarafından Liber Alfarabii De intellectu et intellecto adıyla yapılmıştır.[18]
- Önemli sorular kitabı (Kitâb-ü uyûn-il-mesâil)
- Aslında 360 soru ve cevabı içerdiği söylenen eser, mantığa dair bir giriş ve tabiat ve ilahiyat üzerine soru ve cevaplarla devam eder. Farabi, bunu tam bir eser olarak kaleme almamış olabilir. El yazması pek çok kopyası vardır. Bunlardan ikisi Süleymaniye kütüphanesi Ayasofya koleksiyonu numara 2577/1 ve 4600/2'de bulunmaktadır. Metin 1836'da Franz August Schmölders tarafından Bonn'da Documenta philosophiae Arabum adıyla basılmıştır. Ayrıca Friedrich Dieterici tarafından Almancaya çevrilmiştir. Bazı parçaları ise İbraniceye çevrilmiştir.[19]
- Bir ve birlik kitabı (Kitâb-ül-vâhid ve'l-vahde)
- Bir kavramı ve bir sözcüğünün çeşitli anlamlarının anlatıldığı bu metin henüz basılmamış, elyazması olarak durmaktadır.[19]
- Filozof Aristoteles'in amaçları (Kitâb-ül agrâz-il-Hâkîm Aristôtâlis)
- Aristo Metafizik adlı kitabını açıklamak için yazılmış olan bu kitap, İbn-i Sina'anın bahsettiği ve Aristo'yu anlamasını sağlayan eserdir. Dieterici tarafından Almancaya çevriliğ basılmıştır. Kahire'de de Filozofun amacının açıklanması (İbâne'an garaz-il Hakim) adı altında basılmıştır.[19]
- Platon felsefesi (Kitâb-u felsefet-i Eflatûn)
- Platon'un felsefesini açıklamak için yazılmıştır. 13. yüzyılda Samtob b. Yosep tarafından İbraniceye çevrilmiştir. Eldeki tek kopyası Süleymaniye kütüphanesi Ayasofya koleksiyonunda numara 4833'te bulunmaktadır. Franz Rosenthal ve Richard Rudolf Walzer tarafından latince çevirisi ile birlikte 1943'te Londra'da basılmıştır.[20] Eser 1974'te Hüseyin Atay tarafından Türkçeye çevrildi ve Farabi'nin Üç Eseri (Mutluluğu kazanma, Eflatun felsefesi, Aristo felsefesi) adıyla yayınlandı.[21]
- Aristo Felsefesi (Felsefet Aristutalis)
- Aristo'nun felsefesini açıklamak için yazılmıştır. Bir el yazma kopyası Süleymaniye kütüphanesi Ayasofya koleksiyonunda numara 8433'te bulunmaktadır. Muhsin Mehdi tarafından 1961'de Beyrut'ta yayınlandı. Eser 1974'te Hüseyin Atay tarafından Türkçeye çevrildi ve Farabi'nin Üç Eseri (Mutluluğu kazanma, Eflatun felsefesi, Aristo felsefesi) adıyla yayınlandı.[22]
- Felsefe soruları ve onların cevapları (El-mesâil-ül-felsefîye ve'l-ecvibet-ü'anha)
- Kaynaklarda 23 felsefi sorunun cevaplandığı bir eser olarak gösterilmesine karşın eldeki kopyalarda 42 soru ve cevabı vardır. Muhtemelen bizzat Farabi değil, öğrencileri tarafından derlenmiş bir eserdir. Dietirici tarafından Almancaya çevrilip basılmıştır. Todros Todrosi tarafından latinceye çevrişmiştir.[20]
Siyaset ve ahlak felsefesine ilişkin eserleri
- Mutluluğu kazanma kitabı (Kitâb-ü tahsil-il saâde)
- Farabi'nin siyaset felsefesine ilişkin görüşlerinin olduğu bir eserdir. Farabi'nin siyaset felsefesinde insanın erdemi önemlidir ve bu yüzden insanın erdemli olmasını sağlayacak bilgilerden bahseder. Ayrıca bu bilgileri içinde yer alan kavramlarının ayrıntılı açıklamalarını yapar.[14] Bazı parçaları İbraniceye çevrilmiştir. Hicri 1345'te Haydarabad'da Resâilu’l-Fârâbî içinde basılmıştır.[20]
- Mutluluk yolunu gösterme kitabı (Kitâb-üt-tenbîh alâ sebil-il-saâde)
- Çoğu zaman bir önceki kitapla karıştırılır, fakat farklı bir felsefi ahlak kitabıdır.1346'da Haydarabad'da, 1354'te Bombay'da basılmıştır.[23]
- Faziletli şehir halkı fikirlerinin esasları (Kitâb-ün fî mebâdî ârâ-i ehl-il Medînet-il-fâzıla)
- Farabi, ideal bir şehrin nasıl olması gerektiğini kendi felsefi düşüncelerine uygun şekilde belirler. Kitap, Tanrı'nın birliği ve sıfatları, akıl ve nefisler, felekler ve akıl ile ilişkileri, cisimler ve onların oluşumları, resilerin nasıl olması gerektiği, vahiy ve peygamberlik gibi birçok konuyu içerir. Farabi, kitaba varlıkların kaynağı olan Tanrıyı tarif ederek başlar, sonra varlıkların nasıl oluştuklarını ve özelliklerini anlatır. Daha sonra insana geçer, insanın maddi ve ruhani taraflarını açıklar. Sonra "insan topluluklarının en mükemmel sahnesi olan" şehri ele alır. Faziletli şehrin(Medine) özelliklerini ve nasıl idare edilmesi gerektiğini açıklar. Sonra bunun tam zıddı olan "Cahil şehir", ele alır ve çelişkilerini gösterir.[24] Metin 1895'te Dietirici tarafından Leiden'da basılmış, Der Musterstaat adı altında Almancaya da çevrilmiştir.[23] Kitabın Türkçe çevirisi 1990 yılında Nafiz Danışman tarafından yapılmış ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından basılmıştır.[25]
- Şehir siyaseti kitabı (Kitâb-ül-siyâset-il-medeniye), Varlıkların başlangıcı (Mebâdi 'l-mevcûdât)
- İçeriği bir önceki kitaba benzer. Birçok el yazmaları (Süleymaniye kütüphanesi Ayasofya koleksiyonu, No: 4839/3, 4854/3) vardır ve 1284'te Mose ben Samuel tarafından İbraniceye tercüme edilmiş ve bu tercüme 1850'de Londra'da basılmıştır.[23]
- Platon'un sözleri kitabı (Kitâb-ül-elfâz-il-Eflâtuniye)
- Kitabın kendi iddiasına göre Platon'un sözlerinden derlenmiş bir ahlak ve siyaset kitabıdır. Süleymaniye kütüphanesi Ayasofya koleksiyonu No:2820-2822'de üç nüsha halinde basılmamış şekilde durmaktadır.[26]
Farabi'ye atfedilen diğer eserler
- İki filozofun fikirlerini birleştirme kitabı (Kitâb-ül-cem'i beyn re'yey-il-hâkimeyn)
- Farabi'nin Platon ile Aristo'nun düşünceleri arasındaki farkların özde değil görünüşte olduğunu ileri sürerek, bu iki felsefecinin düşüncelerini uzlaştırmaya çalıştığı bir eserdir. Dietrici tarafından Almancaya tercüme edilerek basılmış, ayrıca Kahire'de de yayınlanmıştır. Bir Farsça tercümesi de el yazması olarak durmaktadır.[26]
- Bu kitabın Farabi'ye ait olduğu kesin değildir. Muhsin Mehdi bu konuyu tartışmaya açmıştır.[27]
- Hikmetlerin yüzük taşları kitabı (Kitâb-ü füsûs-il-hikem)
- Tasavvufi bir eserdir. Büyük sufilerin nefislerini nasıl terbiye ettikleri şairane bir dille anlatılmıştır. Oldukça çok sayıda el yazması kopyaları vardır. Örneğin Ragıp Paşa Kütüphanesi numara 1469, Şehit Ali Paşa Kütüphanesi Numara 1385/6 ve 3 şerh. Metin ve şerhler birçok kere basılmıştır. Almanca tercümesi Max Horten tarafından "Zeitschrift für Assyriologie" dergisinde c.18 ve 20'de "Buch der Ringsteine Fârâbî" adıyla yayınlanmıştır.[28][29]
- Khalil Georr, 1947'de Revue des études islamiquesde bu eser ile Farabi'nin diğer eserlerini karşılaştırarak, bu eserin Farabi'ye ait olmadığını, ancak Farabi'ye yakın bir başka kişi olabileceğini ileri sürmüştür.[29]
- İkinci öğretmen (Et-Ta'lîm-üs-sâni)
- Bu kitap gerçekte Farabi'ye ait olmamasına karşın ona atfedilen çeşitli rivayetlerden dolayı listeye eklenmiştir. Asılsız olan bu rivayetlere göre Samani hükümdarı I. Mansûr, Farabi'den Yunan felsefesinden yapılmış olan tercümelerin kapsamlı bir özetini çıkarmasını istemiş (bu hükümdar gerçekte Farabi'nin ölümünden 10 yıl sonra tahta çıkmıştır.) ve Farabi de sözde bu eseri kaleme almıştır. İbn-i Sina bu eseri İsfahan'da Sivan-ül-hikme kütüphanesinde bulmuş, güya bütün felsefesini ondan öğrenmiş ve bunu gizlemek için kütüphaneyi yakmış.[30]
Kaynakça
Genel
- Nasr, Seyyid Hüseyin (2001), İslam Felsefesi Tarihi (İstanbul ISBN 978-9944-105-00-7), Açılım Kitap
- Ateş, Prof. Ahmet (1990), Farabi'nin İhsa'ül-Ulüm kitabına yazdığı giriş (İstanbul ISBN 975.11.0250.2), Milli Eğitim Bakanlığı
- Farabi (1990), El-Medinetü'l Fâzıla (İstanbul ISBN 975.11.0311.8), Milli Eğitim Bakanlığı
- Altunya, Hülya (2003), Farabi'de Dil Felsefesi (PDF), Süleyman Demirel Üniversitesi Felsefe Master Tezi, 11 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 6 Şubat 2013
- Ülken, Hilmi Ziya (1967), Eski Yunan'dan çağdaş düşünceye doğru İslam Felsefesi/kaynakları ve etkileri (İstanbul), Cem Yayınları
Özel
- ^ a b c d e Nasr 2001, s. 216
- ^ Ateş 1990, s. 25
- ^ Ateş 1990, s. 24
- ^ a b c Ateş 1990, s. 26
- ^ Ülken 1967, s. 70
- ^ http://archive.org
- ^ a b c d Nasr 2001, s. 218
- ^ a b c d Altunya 2003, s. 26
- ^ Farabi'nin bazı mantık eserleri 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Mubahat Türker, erişim 6 Şubat 2012
- ^ Mantık Sanatına Başlamak İsteyen Bir Kimsenin Bilgi Edinmek Zorunda Bulunduğu Bütün Hususlara Dair Olan Bölümler, Çev. Mubahat Türker Küyel, DTCF, C.16, S.3-4, Ankara, 1958, s. 195-202
- ^ a b c d e Ateş 1990, s. 27
- ^ Fârâbî, Kitâbu’l-Kıyasu’s-Sağîr,“Küçük Kıyas Kitabı”, Çev. Mubahat Türker Küyel, DTCF, C.16, S.3-4, Ankara, 1958, s. 214-243.
- ^ a b c d e f g Altunya 2003, s. 27
- ^ a b c d Altunya 2003, s. 28
- ^ Eflâtun ve Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması, Çev. Mahmut Kaya, İstanbul Üniversitesi Felsefe Arşivi, XXIV, İstanbul, 1985.
- ^ İçerik bakımından kıyas 29 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Necmettin Pehlivan, Yüksek Lisans Tezi
- ^ a b c d Ateş 1990, s. 28
- ^ Ateş 1990, s. 29
- ^ a b c Ateş 1990, s. 30
- ^ a b c Ateş 1990, s. 31
- ^ Farabi'nin Üç Eseri 11 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974, erişim tarihi: 6 Şubat 2013
- ^ Farabi'nin Üç Eseri 11 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974, sayfa IX, erişim tarihi: 6 Şubat 2013
- ^ a b c Ateş 1990, s. 32
- ^ Farabi 1990, s. 11
- ^ Farabi, El-Medinetü'l Fazıla, 1990, Milli Eğitim Bakanlığı yayınları, Nafiz Danışman çevirisi
- ^ a b Ateş 1990, s. 33
- ^ Farabi'de hakikate ulaşma yolu olarak felsefe 10 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ali Tekin, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, sayfa 8, erişim 6 Şubat 2013
- ^ Zeitschriften der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Almanca online
- ^ a b Ateş 1990, s. 34
- ^ Ateş 1990, s. 35
