Fuzûlî
| Fuzûlî فضولی | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Mehmed b. Süleyman 1480 veya 1494 |
| Ölüm | 1556 Kerbela, Osmanlı İmparatorluğu |
| Takma ad | Fuzûlî |
| Meslek | Şair |
| Dil | Azerbaycan Dili, Farsça ve Arapça |
| Dönem | 16. yüzyıl |
| Edebî akım | Divan edebiyatı |
| Önemli eser | Hadikatü's-Süada, Su Kasidesi |
Etkiledikleri
| |
Fuzûlî (y. 1480 veya 1494 - 1556, Kerbela ya da Bağdat), Azerbaycan Türkçesi,[1][2][3] Arapça[2] ve Farsça[3] eser veren Osmanlı dönemi Türk divan şâiridir. Asıl adı Mehmed bin Süleyman'dır. Oğuzlar'ın Bayat boyuna mensuptur.[4][5] Arapça ve Farsça eserleri de bulunmakla birlikte Azerbaycanca'nın en önemli lirik şairi olarak kabul görmüştür.[3][6] Mehmed Fuzûlî Alevî Müslümanların Yedi Ulu Ozanlarından birisidir.[7]
Hayatı
Ailesi göçebe hayatı bırakıp günümüzdeki Irak bölgesine yerleşmiş olan Oğuzların Bayat boyundandır. Fuzûlî'nin her ne kadar kesin olmasa da 1483 yılında Akkoyunlular zamanında şimdiki Irak'ta Kerbela veya Necef'te veya Kerkük iline bağlı Kale semtinde doğduğu tahmin edilir.[3]
Fuzûlî iyi bir eğitim almak için ilk önce Hillah şehrinde müftü olan babasından ve daha sonra Rahmetullah adındaki bir öğretmenden eğitim görmüştür.[8] Daha sonraki öğrenimi hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte; eserlerinden İslamî bilimler ve dil alanında çok iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca Su Kasidesi'nin 2. beytinde;"Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem","Ya muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su"diyerek astronomi bilgisinin de iyi olduğunu ortaya koymuştur. Türkçe Divanı'nın önsözünde şöyle demiştir:
| “ | "İlimsiz şiir temelsiz duvar gibidir, temelsiz duvar da değersizdir" | ” |
Anadili olan Azerbaycan Türkçesi,[1] Arapça[2] ve Farsça[3] divan şiirlerini yazmıştır. Eserlerinde kullandığı dil dönemindeki divan şairlerine göre daha sade, anlaşılır bir Azerbaycan Türkçesi'dir. Halk deyişlerinden bolca yararlanmıştır. Fazlî Çelebi Fuzûlî-zâde isimli oğlu vardı.[9]
Bedensel zevklerden ziyade tasavvufî bir aşk, Ehl-i Beyt'e duyulan özlem, ayrılık acısı şiirlerinin konusunu teşkil etmiştir. Duygu ve düşüncelerini çok içten ve lirik bir şekilde ifade etmeyi kolayca başarmıştır. Bu açıdan bakıldığında Türk şiirinde karşılaştırılabileceği tek şair Yunus Emre'dir. "Leylâ ile Mecnun" mesnevîsi aynı konuda yazılmış (Arapça ve Farsça dâhil) en iyi mesnevîlerden biridir.
İran şiirinden Hâfız, Türk şiirinden ise Nesimî ve Nevai çizgisini en başarılı şekilde kemâle erdirmiştir. Kendisinden sonra gelen bütün divan şairlerini etkilemiştir. Onun, Kerbela'da 1556 yılında içinde yaygın olan salgın bir hastalık sonucunda, veba veya koleradan öldüğü tahmin edilir. Nefsini yüceltmemek, kibir ve gurur yapmamak için şiirlerinde "boş, gereksiz, yersiz" anlamına gelen "fuzuli mahlasını kullanmıştır.
Şiirlerinin konusu
Irak'ta Hilla Bölgesinde yaşamıştır.[10] Hayatı yoksulluk, bahtsızlık ve ilgisizlik içinde geçmiştir. Bu durum onu derinden etkilemiş ve bu yalnızlık duygusu sanatının ilham kaynağı olmuştur. Yaşadığı atmosferi şiirine yansıtmıştır. Kendisi çölde yaşamış; çöl kimsesizlik, hasret ve hüzün demektir. Fuzuli bu unsurları şiirinde yoğurmuştur.
Fuzuli şiirlerinde Tek Varlık görüşünü en fazla işleyen şairdir. Onda "Visal" (Allah'a kavuşma) isteği kuvvetlidir. Ama vuslat yoktur. Tasavvuf onda yaşı ve sanatı ilerledikçe koyulaşmıştır. Divan edebiyatında ilah-i aşkı en fazla işleyen şairdir. Bu durum ondaki ideal aşkı gösterir. Fuzuli derdi, ıstırabı seven bir kişidir. Nitekim şu beyiti bunu açıkça gösterir.
"Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib Kılma derman kim helakım zehri dermanındadır."
Fuzuli derin ve samimi bir aşk şairidir. Ölüm, toplum, yoksulluk, felsefe, tabiat temalarını hep bu aşk etrafında yazmıştır. Çağdaşlarına göre sade bir dili vardır. Arapça, Farsça ve Türkçeyi çok iyi bilen şairin gücü; bu üç dilden aldığı kelimeleri kullanıp, bunlarla düşünmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu yönüyle Divan Edebiyatı'nın en büyük şairlerinden sayılmaktadır.
Ayrıca Yedi Ulu Ozan'dan biri kabul edilir.
Seçkin eserleri
Azerbaycan Türkçesi,[11][12] Arapça ve Farsça olmak üzere üç dilde de eser veren Fuzuli'nin eserlerini şu şekilde sıralanabilir
Türkçe manzum eserleri
- Divan,
- Beng ü Bade (بنگ و باده; Beng ü Bâde);
444 beyitlik Türkçe mesnevi, 1956
- Leylâ ile Mecnun (داستانِ ليلى و مجنون; Dâstân-ı Leylî vü Mecnûn);
3 bin 96 beyitlik mesnevi. Bir örnek;
"Arayiş-i sohbet eyle saki
Ver bade mürüvvet eyle saki
Bir cam ile kıl dimağımuz ter
Lutf eyle bir iltifat göster"[13]
- Risale-i Muammeyat (رسالهٔ معميات; Risâle-i Muammeyât);
- Kırk Hadis,
- Su kasidesi
- Ali Divanı
- Şikâyetnâme (شکايت نامه; Şikâyetnâme) kafiyeli nesir türündedir;
I. Süleyman'nin Bağdat'ı fethinden sonra (1534) padişaha kasideler (Arapça: قصيدة, çoğul qasā'id, قــصــائـد; Farsça: قصیده) sunmuştur. Padişah tarafından beğenilen kasideler karşılığında 9 akçelik maaşla ödüllendirilmiştir. Maaşını alamayınca Şikâyetnâme'yi yazmıştır. Şikâyetnâme Fuzuli'nin en önemli eserlerinden biridir.
Şikâyetnâmesinde Fuzuli şöyle der:
| “ | Selam verdim rüşvet değildir diye almadılar. Hüküm gösterdim faydasızdır diye mültefit olmadılar[14] | „ |
Gazel türünde vermiş olduğu latif eserler
Beni candan usandırdı, cefadan yâr usanmaz mı?
Felekler yandı ahımdan, murâdım şemi yanmaz mı?
Kamu bimarına cânân devayı dert eder ihsan,
Niçin kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı?[15]
Türkçe mensur eserleri
- Hadikatü's-Süeda (حديقة السعداء; Hadîkat üs-Süedâ);
Kerbela olayını anlatan düzyazı, 1837
- Mektuplar
Farsça manzum eserleri
- Divan
- Enis'ül-Kalb (انیس القلب; Anîs ol-qalb);
- Heft Cam (sâkinâme) (هﻔﺖ جام; Haft Jâm);
tasavvuf içerikli, 327 beyitlik Farsça mesnevi
- Resale-e Muammeyat (رسال ﻤﻌﻤيات; Resâle-e Muammeyât);
- Sehhat o Maraz (صحت و مﺮض; Sehhat o Ma'ruz)
Farsça mensur eserleri
- Rind ü Zahid (رند و زاهد; Rend va Zâhed);
- Risale-i Muamma
Basımları
- Hadikatü's-Süeda (1837, Kerbela olayını anlatan düzyazı)
- Türkçe Divan (1838, 1958)
- Sıhhat u Maraz (1940, tıp bilgileri)
- Enis'ül-Kalb (1944)
- Fuzuli'nin Mektupları (1948)
- Terceme-i Hadis-i Erbain (1951)
- Rind ü Zahid (1956)
- Arapça Divan (1958)
- Matlau'l İtikad (1962)
- Sâki-nâme (tasavvuf içerikli mesnevisidir)
- Su kasidesi
Ayrıca bakınız
- Rind
- Hurufilik
- Azeri yazarlar listesi
- Fuzuli'nin azerice divanı
Dipnotlar
Birinci
- Fuzulî. Fuzulî Divanı: Gazel, Musammat, Mukatta' ve Ruba'î kısmı. Ed. Ali Nihad Tarlan. İstanbul: Üçler Basımevi, 1950.
- Fuzulî. Leylâ ile Mecnun. Ed. Muhammet Nur Doğan. ISBN 975-08-0198-9.
İkinci
- Andrews, Walter G. "Fuzûlî" in Ottoman Lyric Poetry: An Anthology. pp. 235–237. ISBN 0-292-70472-0.
- "Fozule, Mohammad b. Solayman" 29 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Encyclopedia Iranica. Retrieved 25 August 2006.
- "Fuzuli, Mehmed bin Süleyman." Encyclopædia Britannica. 2006. Encyclopædia Britannica Premium Service. 23 Aug. 2006 <http://www.britannica.com/eb/article-903573016 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>.
- Kudret, Cevdet. Fuzuli. ISBN 975-10-2016-6.
- Şentürk, Ahmet Atillâ. "Fuzûlî" in Osmanlı Şiiri Antolojisi. pp. 280–324. ISBN 975-08-0163-6.
Kaynakça
- ^ a b c Peter Rollberg. The modern encyclopedia of Russian and Soviet literature (including Non-Russian and Emigre literatures) / Edited by Harry B. Weber. — Academic International Press, 1987. — Sayfa 76.
In Mesopotamia Fuzuli was in intimate contact with three cultures — Turkic, Arabic, and Persian. Besides his native Azeri, he learned Arabic and Persian at an early age and acquired a through command of the literatures in all three languages, an accomplishment in wich the cosmopolitan literary and scholarly circles of Hilla played an important role.
- ^ a b c d Charles van der Leeuw. Azerbaijan: A Quest for Identity. — Palgrave Macmillan, 2000. — 85. sayfa — ISBN 9780312219031
Nevertheless, Fizuli has left us one of the finest divans in Azeri literature (he wrote with equal ease in Azeri, Arabic and Persian), as well as the oldest preserved piece of prose in Azeri, The Book of Plants, a contemplative poem The Rise of Religion and an epic (the first to be written in Azeri) that told the tale of Leyla and Majnun.
- ^ a b c d e f FOŻŪLĪ, MOḤAMMAD. Iranica 17 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
FOŻŪLĪ, MOḤAMMAD, b. Solaymān (ca. 885—936/1480-1556), widely regarded as the greatest lyric poet in Azerbayjani Turkish, who also wrote extensively in Arabic and Persian… Fożūlī’s fame, however, rests above all on two of his Turkish works, the Dīvān (containing several panegyrics, robāʿīs, and three hundred ḡazals; numerous editions, including A. Gölpınarlı, İstanbul, 1948, 2nd ed., 1961) and especially his Laylā wa Majnūn
- ^ "Fuzuli with Examles of his Work in English and Azeri Turkish". www.turkishculture.org. 1 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2021.
- ^ Burril, Kathleen R. F. (1 Ocak 1972). The Quatrains of Nesimi, Fourteenth-century Turkic Hurufi. De Gruyter Mouton. ISBN 978-9027923288.
- ^ Rollberg, Peter (1987). Weber, Harry W. (Ed.). The modern encyclopedia of Russian and Soviet literature (including Non-Russian and Emigre literatures). 8. Academic International Press. s. 76.
In Mesopotamia Fuzuli was in intimate contact with three cultures — Turkic, Arabic, and Persian. Besides his native Azeri, he learned Arabic and Persian at an early age and acquired a through command of the literatures in all three languages, an accomplishment in which the cosmopolitan literary and scholarly circles of Hilla played an important role.
- ^ Procházka-Eisl, Gisela (5 Nisan 2016). "The Alevis". Oxford Research Encyclopedia of Religion. doi:10.1093/acrefore/9780199340378.013.101. ISBN 978-0-19-934037-8.
- ^ Şentürk 281
- ^ Hess, Michael R. (2015). "Fazli". In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Stewart, Devin J. (eds.). Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. doi:10.1163/1573-3912_ei3_COM_27073. ISSN 1873-9830.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mart 2015.
- ^ "Poetry Protal: Fuzuli Muhammed Suleyman Oglu". 11 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2009.
- ^ Karaalioğlu, Seyit Kemal (1974). Türk edebiyatçılar sözlüğü. İnkılâp ve Aka Kitabevleri. s. 155.
Fuzulî şiirlerini Azerice'yle yazmış, çoğunlukla gazel, kaside türleri içerisinde aşk temasını işlemiştir.
- ^ Leylâ ile Mecnun 216
- ^ Kudret 189
- ^ "Fuzûli - Gazel (Beni Candan Usandırdı)". 19 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
- Hayatı ve Gazellerinden Seçmeler
- Fuzûlî: Yaşamı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Şiir Örnekleri 27 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Kavramlar |  | |
|---|---|---|
| Uygulamalar | ||
| Tasavvuf tarikât listesi | ||
