Frig başlığı

Frig başlığı; yumuşak, kırmızı renkli, tepesi öne kıvrımlı, koni biçiminde bir başlıktır. Antik Çağ'da Frigya yerlilerince kullanılmış olan donatı, heykel, resim ve karikatürde bağımsızlık ve özgürlük savaşımının simgesidir.

Frig başlığı, Antik Çağ'da iki farklı anlama gelmekteydi. Bunlar; Yunanların Yunan olmayanlar için kullandığı "barbar" nitelemesi ve Romalıların başlığı özgürlük imgesi biçiminde kullanmalarıdır. Frig başlığı, vazo boyama ve heykelde görülen Paris gibi Truvalıları simgeliyor ve bütünleştirici Helenler ve İran kökenli Roma tanrısı Mithras ile Anadolu tanrısı Attis tarafından giyiliyordu. Castor ve Pollus ikizleri ise pile adında bir başlık giymekteydiler.

Frig başlığı, kendisine Apollo'nun laneti üzerine verildiğine inanılan eşek kulaklarını gizlemek isteyen Kral Midas tarafından da giyiliyordu. Söylencenin farklı uyarlamaları başlığın kralı yanlış anlayan halk tarafından da kullanılmaya başladığını öne sürmektedir.

Vazo boyama ve diğer Yunan sanatlarında Frig başlığı, Troya kahramanı Paris'i simgelemekte ve Romalı ozanlar "Frigyalı" terimini Truvalıları belirtmek için kullanmaktadırlar. Frig başlığı, Trajan Sütunu oymalarında ve Septimius Severus Kemeri'nde de göze çarpmaktadır.

Makedon, Trakya, Dacia ve 12. yüzyıl Norman asker kepleri Frig başlığına benzer öne kıvrımlı bir uca sahipti. Bu yumuşak başlığa 4. yüzyıl Trakya mezarlarından birinde de rastlanmıştır (temsili resim).

Roma Cumhuriyeti'nin son yıllarında başlık, serbest bırakılan köleler tarafından özgürlük simgesi olarak taşınmıştır. Brutus tarafından M.Ö. 44-42 yıllarında bastırılan bir madeni parada iki hançer arasında Frig başlığı görülmektedir^[1] (temsili resim4 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). Başlık, Roma İmparatorluğu zamanında Saturnalia gibi şölenlerde giyilmekte ve sahipleri tarafından serbest bırakılmış olan eski kölelerin ardıllarının imparatorluğun yurttaşı olduklarını simgelemek amacıyla kullanılmaktaydı. Bu kullanımın, başlığın bir özgürlük simgesi olarak anılmasındaki payı büyüktür.

Kırmızı Frig başlığı 18. yüzyılda bir özgürlük imgesine dönüşmüş ve Amerikan Bağımsızlık Savaşı sırasında bir özgürlük bayrağında asılı bırakılmıştır.

Başlığın benimsenmesi diğer birçok Antik Çağ imgesinde olduğu gibi Fransız Devrimi dönemine rastlamaktadır.^[2] Hemen tüm makalelerde yer alan bonnet rouge, devrimin ilk yıllarında kullanılmaya başlanmıştır. Bu giysi ilk kez Mayıs 1790'da ulusu temsil eden bir heykel üzerinde görülmüştür.^[3] 1792 yılında Anayasa metnini imzalamaya zorlanan XVI. Louis'nin de bu başlığı kullandığı sanılmaktadır.^[4] Voltaire'in büstü, bu sanatçının başyapıtlarından Brütüs'ün Comédie-Française'te sergilenmesinin ardından Mart 1792'de kırmızı bir bone ile taçlandırılmıştır. Strazburg Katedrali'nin çan kulesi, yıkımına engel olmak amacıyla bonnet rouge ile örtülmüştür. Parisli cumhuriyetçiler, kırmızı Frig başlığını giyerek devrim heveslerini açıkça göstermekteydiler. Büyük Temizlik sırasında ise başlık, yeni rejime gönülden bağlı olanlar arasında gizli de olsa kullanılmıştır.

Başlık, 18. yüzyıl sonlarında ortaya çıkan İrlandalı devrimci örgüt Birleşik İrlandalılar Topluluğu'nca da bir imge olarak benimsenmiştir. İngiliz radikallerin ise 1819 ve 1820 yıllarında beyaz bir "özgürlük başlığı" giydikleri bilinmektedir.

Frig başlığı, Amerika kıtasının birçok bölümünde özgürlüğü simgelemek amacıyla kullanılmaktadır. Eski Amerikan paraları üzerinde Özgürlük Bayrağı'nı taşıyan insan tasviri buna örnek olarak verilebilir. Amerika Birleşik Devletleri Ordusu 1778'den bu yana üzerinde ters çevrilmiş bir kılıç ve Frig başlığı bulunan bir arma kullanmaktadır. Başlık, Batı Virginia, New Jersey ve New York eyaletlerinin bayrakları üzerinde de bulunmaktadır.^[5]

Meksika ve Güney Amerika'da meydana gelen sömürgecilik karşıtı devrimlerin büyük bir bölümü Amerikan ve Fransız devrimlerinden esinlenmişlerdir. Bunun sonucunda Frig başlığı, birçok Latin Amerika ülkesinin armasında yer bulmaktadır.

Başlık, Meksika paralarındaki yerini de almıştır. Bunların en önemlisi kuşkusuz eski 8 Real'dir. Başlık; Nikaragua, El Salvador, Arjantin, Kolombiya, Haiti, Küba, Bolivya ve Paraguay'ın bugünkü armalarında ve ulusal bayraklarında yer almaktadır.

Heykeltıraş Thomas Crawford 1854 yılında Birleşik Devletler Capitolü için taslaklar hazırlarken o zamanki Savaş Bakanı Jefferson Davis, bu yapıtın üzerinde Frig başlığının bulunmaması gerektiğini savunmuştur. Davis, savını adaleti simgeleyen bir büstün üzerinde Amerikan özgürlük anlayışını yansıtan bir görüngenin bulunması gerektiği, Frig başlığının köleyi özgürleştirmekten başka bir anlama gelemeyeceği temeline oturtmuştur (Gale, sf. 124). Başlık, heykelin bronzdan yapılmış son sürümünde yer almamaktadır.

• Arjantin arması
• Bolivya arması
• El Salvador arması
• Haiti arması
• Kolombiya arması
• Küba arması
• Nikaragua arması
• Paraguay bayrağının ters yüzü

• Robert A. Heinlein'ın Ay, Sert Bir Dosttur adlı kitabındaki kahramanlar genellikle özgürlük başlığı takmaktadırlar.
• Popüler çizgi roman karakterleri Şirinler, beyaz Frigya başlıklarıyla ünlenmişlerdir. Önder Şirin Baba'nın başlığı ise kırmızı renklidir.

• Gale, Robert L. Thomas Crawford: Amerikan Heykeltıraş. University of Pittsburgh Press, Pittsburgh, 1964.
• Harris, Jennifer. "Kırmızı Özgürlük Başlığı: Fransız Devrimciler Tarafından 1789-94 Arasında Kullanılan Giysiye İlişkin Bir Çalışma" 18. Yüzyıl Çalışmaları 14.3 (Bahar 1981: 283-312).

• Barretina
• Özgürlük başlığı (Psilocybe semilanceata)
• Pile