Franz Schubert

Franz Schubert
Franz Schubert
	Schubert'in ölümünden sonra Joseph Kriehuber tarafından yapılan litografi.
Genel bilgiler
Doğum	Franz Peter Schubert; 31 Ocak 1797; Viyana, Habsburg Monarşisi
Ölüm	19 Kasım 1828 (31 yaşında); Viyana, Avusturya İmparatorluğu
Tarzlar	Klasik müzik
Meslekler	Besteci
Çalgılar	Piyano

Franz Peter Schubert (31 Ocak 1797, Viyana – 19 Kasım 1828, Viyana) Avusturyalı besteci. Yaklaşık 600'ün üzerinde lied, 9 senfoni (ünlü "Bitmemiş Senfoni"nin de içlerinde bulunduğu), operalar, çok sayıda oda müziği ve piyano parçaları bestelemiştir.

Hayatı

Schubert Viyana yakınlarında Himmelpfortgrund'da 31 Ocak 1797'de dünyaya geldi. Babası Çek asıllı bir öğretmen, annesi Polonyalı bir ev kadını idi. Dört erkek kardeşin en küçüğü idi. Schubert'in müzik yeteneğini önce babası fark etti ve Franz'a keman çalmayı öğretti ve kiliseye göndererek org çalmayı öğrenmesini sağladı. On yaşında saray korosuna girdi ve oldukça iyi bir müzik eğitimi gördü. Okul orkestrasının baş kemancılığını ve bazen de yönetmenliğini yaptı.^[1]

1810'da sarayın müzikçisi Antonio Salieri ile çalışmaya başladı ve küçük yaşta şarkılar, piyano parçaları, kardeşleri ve babasıyla birlikte çalmak için yaylı çalgı dörtlüleri besteledi. 1813'te henüz 16 yaşındayken ilk senfonisini yazdı, hatta bir de opera bestelemeye çalıştı. 1814'te okulu bırakıp öğretmenliğe başladı. 1815'te bir okula müdür atandı.^[1] 1815 yılı Schubert'in yaşamında bir dönüm noktası oldu. Bir hukuk öğrencisi olan Franz von Schober, Schubert'ten okulu bırakmasını önerdi, birlikte bir ev tutmayı ve ekonomik olarak onu destekleyeceğini kendisini tamamen bestelerine vermesini söyledi. Bu fikri aileleri de kabul etti ve iki genç bir daire kiralayıp oraya taşındılar.^[2] Aynı yıl içinde 150 şarkı, 2 senfoni, piyano parçaları, 2 missa, 4 küçük opera besteledi.^[1]

1817 yılında Kont Esterhazy'nin evinde müzik öğretmenliği yapmaya başladı.^[1] Aynı zamanda arkadaşları ile birahanelerde, çatı katlarındaki evlerde toplanır, dans ederler, Schubert en son bestelerini arkadaşlarına çalıp dinletirdi. Bu toplantılara şairler, şarkıcılar, saray görevlileri vb. katılırdı ve beğenilen toplantılar "Schubertiade" adıyla anılırdı.^[2] J.M. Vogl adlı ünlü bir baritonun Schubert'in piyanosuna eşlik etmeye başlamasıyla toplantıların ünü giderek arttı.^[1]

1818-1820 yılları arasında yazdığı tiyatro oyunları için yazdığı müzikler ve şarkılı oyunlarla Schubert'İn ünü yayılmaya başladı. Vogl ile birlikte Viyana yakınındaki Styer kasabasına çağrıldığında bir piyanolu beşli siparişi aldı ve "Alabalık Beşlisi"ni (Forellenquintett) besteledi.^[1] 1820'den sonra daha çok piyano ve orkestra eserleri yazdı. Piyano için yazdığı "Gezgin Fantazisi", arkadaşlarıyla birlikte çalmak için piyano düetleri, birçok sonat, vals, dans ve "Bitmemiş Senfoni" bu yıllarda ortaya çıktı.^[1]

1822'de, henüz 25 yaşındayken yaşamının zorlu yılları başladı. Frengi hastalığına yakalandı, tedavi için hastaneye yatırıldı. Bu hastalıktan dolayı cildinde kırmızı döküntüler oluştu ve saçları dökülmeye başladığı için peruk takmak zorunda kaldı. Arkadaşlarına şiddetli baş ağrılarından ve piyano çalmasını engelleyen sol kolundaki ağrıdan bahsediyordu. Kendisini mutsuz hissetmesine neden olan hastalıkları 1824'ten itibaren depresyon belirtileri arttı. Aldığı telif ücretleri çok düşük olduğu için maddi sıkıntılar içindeydi ve eleştirmenler tarafından beğenilmiyordu. 70 kadar şarkısında şiirlerini kullandığı Goethe'ye bu eserlerini ithaf etmek istediğini yazdığı mektubu, Goethe tarafından okunmadan iade edildi. Tüm bunlar Schubert'in depresyonunu artırdı.^[2]

1823'te yeniden ailesinin yanına döndü. Hastalığına rağmen çalışmaya devam etti ve ölümüne kadar seslendirilmeyecek olan "Fierrabras" operasını yazdı. 1824'te "Güzel Değirmenci Kız" (Die Schöne Müllerin) başlıklı lied dizisini çıkardı.1825 yazında "Büyük Do Majör Senfonisi"ni besteledi.^[1] 1826'dan sonra yazdığı eserler Schubert'in iç dünyasındaki huzursuzluğu yansıtır. Sürekli değişen ruh hali sıkça tonalite değişimleri ve yaylı çalgıların tremoloları şeklinde yansımaktaydı.^[1]

1827'de Beethoven'in cenaze törenine katıldı ve 38 meşale taşıyıcısından biri oldu.^[2] 1828'de piyanolu triolaro, "Impromptus"u, 6 piyano parçasından oluşan "Moments musicaux"u yayınlanıdı. O sırada Filarmoni Derneği tarafından onun eserlerine ayrılan bir konser mali sorunlarını bir miktar çözmesine yardımcı oldu. Kardeşi ile birlikte bir eve taşındı ve beste yapmaya devam etti. "Kuğu Şarkıları", piyano sonatları, yaylı çalgılar beşlisi bu dönemin ürünleri oldu.^[1]

19 Kasım 1828'de hayata veda eden besteci Viyana Merkez Mezarlığına, Beethoven'in yanına gömüldü.^[1]

Besteci Kişiliği

Dr. Albertino Morin Schubert'i şöyle tanımlar:^[3]

Kendisi bir nevi melodi demek olan Lied'in en büyük üstadı olmuştur. Yazdığı liedlerin sayısı 634'tür. Yalnız bir tek yıl içinde 137 lied, 2 senfoni, 1 kuvatuor, 4 sonat, 5 opera ve 2 mes yazmıştır. Gayet çabuk yazabilmek melekesine sahiptir. Yaratma kudreti olağanüstüdür. Yazdığı lied'ler fazla özenli, itinalı değildir, basit ve sadedir. Bunlar ipi kopmuş bir gerdanlık incileri gibi saçılırlar. Musikisi fazla bağırmak lüzumunu duymadan ruhu sarar...Schubert mükemmel bir irticalcidir. Uzun uyun çalışma ihtiyacı duymaz. İlhanı dibi hiçbir zaman olmayan bir kuyu gibidir. Eserlerine hiç rötuş yapmaz ve rötuş yaparsam dimağımın billurundan saf bir şekilde çıkmış olan fikirlerin parlaklığını ve güzelliğini kaçırırım diye korkar. İrticak kısa süreli eserlere pek uygun gelir. Bir kuvartuor ya da bir senfoni irtical yolu ile yapılamaz. Bu kabil eserlerde işe birçok defa koyulmak, silmek, rötuş yapmak gerekir.Schubert tezcanlıdır, uzun ve büyük çaplı eserlerle uğraşmayı sevmez. İnşacılık bakımından oldukça zayıftır. Duygularının derinliği, ifadesinin kudreti bakımından Beethoven'i hatırlatır. Schubert'te Beethoven'da görülen evrime rastlanmaz. O, ilk kalem darbesinden itibaren eserine tam şeklini verir.

Schubert'in yaşadığı dönem klasik müzikte romantik akımın başladığı döneme denk gelir. Romantizmin ruhsal değişkenliklerine, çekiciliğine ve arayış dolu dünyasına yatkındır.^[3] L. Pamir'e göre "eşsiz ezgileri, ritim çeşitliliği, hafızada tutulan melodik cümleleri, beklenmedik modülasyonları ile Schubert en büyük müzisyenler arasındadır." ^[4] Bazen bir günde 5-6 beste yazan^[3] Schubert için Liszt şöyle demiştir: "Kuş için uçmak ne kadar doğalsa Schubert için de beste yapmak o kadar kolay ve doğaldır. Bugüne kadar gördüğüm en şair müzisyendir"^[3]

L. Erol da Schubert ve Beethoven'i şöyle karşılaştırır: "Schubert'in Beethoven'e duyduğu hayranlık kendisini ona benzetmesinden kaynaklanmaz. Bu iki besteci birbirinden farklıdır. Schubert aslında tamamen lied, arya, serenat gibi küçük müzik formlarının ustasıdır, Beethoven ise senfoni, konçerto gibi büyük müzik formlarının ustasıdır. Schubert izler ama izlediğini özümleyerek kendileştirir. Bunu o kadar kolaylıkla yapar ki, bazen günde beş altı tane yazdığı söylenen, toplamda altıyüzü aşan şarkısında bu özgünlük oldukça belirgindir." ^[5]

Sanatsal Özellikleri

Konçerto dışında her tür yapıt bestelemiştir. Diğer yapıtlarına göre operada başarısızdır. Esas bestecilik kimliğini liedlerde bulmuştur. Besteci kişiliğini gösteren en önemli yapıtlarını 1824'ten ölümüne kadar olan 4 yıl içinde yazdı.^[3]

Schubert'in Liedleri

Schubert'ten önce de pek çok besteci lied yazdı. Ancak Schubert lied sanatının tartışılmaz öncüsüdür.^[1]^[3] Schubert şiirin ve müziğin ritminden başlayarak iki sanatı birbiri içinde özümsemeye çalıştı. Kullandığı yöntemlerin başında şan partisinin içine çalgısal bir bölüm yerleştirmek geliyordu. Bir şiiri müzikle seslendirmenin ötesine gidip, sözcüklerin içerdikleri anlamın dışında gizli kalanı, kelimelere dökülmemiş olanı da müzik yardımıyla ortaya koymayı amaçlıyordu. O kadar tükenmez bir ezgi yaratıcısı idi ki, Schumann, Schubert'in ezgilerini tarif edebilmek için onu "sıkıştırılmış lirik delilik" şeklinde ifade etmiştir.^[3]

Schubert liedlerinde halk müziği kaynaklarından alınma, oldukça yalın ezgiler kullanır. Ancak aynı zamanda oldukça özgür biçimde anahtardan anahtara geçer, bu anahtar değişiklikleri dinleyeni içten etkileyen zengin ve beklenmedik hamleler olurdu. Liedlerinin çoğu dönüşlü yapıdaydı ve liedlerdeki tekrarlar şiirdeki tekrarlarla paraleldi. Müzikteki tekrarlara küçük çeşitlemeler eşlik eder. Piyano eşlikleri de son derece zengindir. Schubert'in liedlerinde her şiirin farklı ruh haline uygun piyano eşlik yapıları düşünülmüştür.^[3]

Schubert hem büyük bir lied ustası, hem de bu alandaki en üretken bestecidir. 600'dan fazla lied bestelemiştir. Schunert'in liedleri üç zaman diliminde değerlendirilebilir. 1811-1816 arası çıraklık dönemi, 1816-1818 arası geçiş dönemi, 1818-1828 arası ustalık dönemi.^[1]^[3]

Çıraklık dönemi (1811-1816)

Schubert'in ilk bilinen lied'i 1811 tarihli şair Levin Schücking'in balad tarzındaki epik şiiri "Hacer'in Çöldeki Feryadı" ("Hagars Klage in der Wüste") için yaptığı lieddir. Schubert'in daha önceki liedleri kayıptır. Schubert'in henüz 14 yaşında yazdığı bu lied, çocuğu çölde ölüme terkedilmiş Hacer'in ıstırabını paylaşan eşsiz bir dramatisyona sahiptir ve bir teselli havasında biter. Lied cesur armoniler ve beklenmedik anahtar değişimleri içerir.^[1] Çıraklık dönemi şarkıları Hacer'in Feryadı tarzındadır. Bu dönemden diğer önemli liedleri, metinleri Schiller'e ait olan "Genç Kızın Feryadı" ("Des Mädchens Klage") ve "Feryat Şarkısı" ("Klaglied") ve 182 tarihli "Deredeki Adam"dır ("Der Jüngling am Bache").^[1]

Schubert farklı zamanlarda Schiller'e aşt 42 şiiri bestelemiştir. "Cenaze Düşü" ("Eine Leichenphantasie") ve 1815'te bestelediği "Kefalet" ve "Dalgıç" yine Schiller'in baladlarıdır. Dalgıç baladındaki zorlukları Schubert piyano eşliği yardımıyla çözer. Eşliğe orkestral bir hava kazandırır. Kralın kızının ruh halini ses dizileriyle çok güzel betimler.^[3]

Ustalık dönemi (1818-1828)

Schubert bu dönemde lied sanatının doruğuna ulaştı. "Güzel Değirmenci Kız" ("Die Schöne Müllerin"), "Kış Yolculuğu" ("Winterreise") ve Heine şiirlerini içeren "Kuğu Şarkıları" ("Der Schwanen Gesang") bu dönemde ortaya çıktı. Güzel Köylü Kızı 20 şarkıdan, Kış Yolculuğu 24 şarkıdan, Kuğu Şarkıları 14 şarkıdan oluşur.^[1]

Bu önemli lied dizilerin dışında bu dönemde bestelediği liedlerden bazıları: "Alabalık", "An den Tod", "An mein Clavier", "Grablied auf einen Soldaten", "Einsamkeit", "Bir Bahar Akşamında Ay", "Abendbilder", "Himmelsfunken" (1818), "An die Freunde", "Die Sternennächte", "Der Wanderer", "Das Medchen", "Der Schifer", "Die Sterne", "Der Schmetterling", "Im Walde", "Die Vögel", "Abednröte", "Blanka" (1819), "Liebeslauschen", "Grenzen der Menschheit", Goethe'nin Suleika I ve II'si (1821) "Nachtviolen", "Du liebst mich nicht", "Der Zwerg" (1822) "Lied", "Auf dem Wasser zu singen" (1823), "Auflösung", "Der Sieg", "Abendstern", "Gondelfahrer", "Der Eİnsame", "Im Abendrot", "Das Zügellöcklein" (1824)^[1]

Schubert'in Shakespeare ve Walter Scott besteleri 1825 ve 1826 yıllarına aittir. Scott bestelerinin en iyileri ünlü "Ave Maria"yı kapsayan 5 liedidir. 3 Shakespeare liedi "Gesang an Sylvia", "Ständchen" ve "Trinklied"den ilk ikisini aynı gün içinde yazmıştır. Birincisini öğe yemeğinden sonra bir barda, diğerini akşam kaldığı pansiyona döndüğünde.^[6]

Seidl'e ait olan "Die Taubenpost" ya da Müller'in bir şiiri üzerine bestelediği "Der Hirt auf dem Felsen" Schubert'in bestelediği son şarkılardır.^[1]

Schubert'in senfonileri

İlyasoğlu'na göre senfoni konusunda Haydn ve Mozart'ın etkisinde kalarak çalışmalarına başladı. Ancak etkilendiği biçim kalıplarını sürekli geliştirmeye çalıştı. Kaygısuz'a göre senfonilerinde Beethoven'in güçlü etkisi vardır. İlk kez bakır nefesli çalgılara melodi çalma görevi verdi. Biri bitmemiş olan dokuz senfoni bıraktı. Mimaroğlu'na göre Bitmemiş Senfonisinde ve Büyük Do Majör Senfonisinde cesur armonik yürüyüşleri, bakır nefesli çalgılara melodi çaldırması ile Beethoven'i aşmıştır.^[3]

Bitmemiş senfoni için bitmemiş denmesinin nedeni dönemin biçimsel formunu kullanmasından dolayıdır. Birinci bölüm enerjik ve ritmik, ikinci bölüm ağır, lirik hatta yer yer ağıt biçimindedir. Batı müziği analizcilerine göre bundan sonra dansedenü canlı yürüyüşlü bir üçüncü bölüm gelmeliydi. Ama Schubert böyle parlak bir final eklemek istemedi.^[3]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Aygül Günaltay, Schubert'in "Die Schöne Müllerin, Die Winterreise ve Der Schwanengesang" adlı şarkı-dizilerinin incelenmesi, 25 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Müzik Bölümü Korepetiston Programı, Eylül 1998
^ ^a ^b ^c ^d Kazım Çapacı, Franz Schubert 25 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l İclal Başak Ağdaş, Franz Schubert Lied'leri ve Sanatsal Özellikleri,^[] Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014 Adıyaman
^ Pamir, L. (1998), Müzikte Geniş Soluklar, Boyut Yayıncılık, aktaran İclal Başak Ağdaş
^ Erol, L. (2001) Neden Klasik Müzik? Yurtrenkleri Yayınları, aktaran İclal Başak Ağdaş
^ Smith, Jane Stuart; Carlson, Betty; Schaeffer, Francis A. (1995). The Gift of Music: Great Composers and Their Influence. Good News Publishers.