Fransa-Suriye ilişkileri

Fransa–Suriye ilişkileri

Fransa	Suriye

Fransa ve Suriye arasındaki ilişki, uzun ve köklü bir tarihi geçmişe sahiptir. Suriye; I. Dünya Savaşı'nın ardından çöküşe geçen Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılıp, Fransa'nın bir mandası haline gelmiş ve yaklaşık yirmi yıl boyunca Fransız boyunduruğu altında kalmıştır. Fransız ordusu tamamen Suriye topraklarını boşaltıp, son birliklerini de bölgeden çektikten sonra bu iki devlet arasında yeni bir dönem başlamış; Suriye'nin bağımsız bir devlet olarak tanınmasının ardından ikili diplomatik ilişkiler hızla gelişmeye başlamıştır. Fransa'nın Şam'da bir büyükelçiliği (2012 yılının Mart ayından beri kapalı durumdadır), Halep ve Lazkiye'de ise konsoloslukları bulunurken; Suriye'nin de Paris'te bir büyükelçiliği ve Pointe-à-Pitre ile Marsilya'da birer tane konsolosluğu bulunmaktadır.

Yine de bu tarihsel bağlara rağmen iki ülke arasındaki ilişkilerde, Orta Doğu ülkelerinin değişken siyasi gündemi ve Fransa'nın izlediği dış politikalar sebebiyle sık sık gerilimler yaşanmıştır. Fransa, Ağustos 2011 itibarıyla Suriye ile resmi ilişkilerini kesmiş; İran ve Rusya'nın desteklediği Beşşar Esad'ın aksine ülkedeki muhalif grupları destekleme kararı almıştır.^[1] Ayrıca Fransa, 13 Kasım 2012 tarihinde yayınladığı bir açıklamayla, Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu'nu tanıyan ilk batılı devlet olmuştur.^[2]

Suriye'nin Osmanlı Devleti'nden kopmasına sebep olan Arap Ayaklanması'nın ardından; 1918 yılının Ekim ayında Edmund Allenby komutasındaki İngiliz kuvvetleri, ayaklanmanın başlayıp alevlenmesine yardım eden I. Faysal ve Mekke emiri Hüseyin bin Ali'nin refakatinde Şam'a girmiş ve bölgede bir Arap devleti kurulmasına öncülük etmişlerdir.^[3] Fakat kurulan bu yeni devlet Arapları tatmin etmemiş ve büyük bir hayal kırıklığı yaratmıştır. Çünkü İngilizler ayaklanmadan önce bölgedeki Arap kabilelerine Suriye'den Yemen'e kadar uzanan toprakların tamamını vadetmelerine rağmen, Fransa ile yaptıkları gizli bir anlaşma ile söz konusu toprakların büyük bir kısmını kendi aralarında bölüşmüşler ve Araplaraysa sadece Suriye'nin iç kısımlarından küçük bir alan vermişlerdir.^[4]

8 Ekim'e gelindiğinde Araplar beklenmedik bir olayla karşı karşıya kalmışlar; Fransızlar Beyrut üzerinden karaya çıkarak bütün Lübnan sahil şeridini işgal etmişlerdir. Bununla yetinmeyen birlikler iç bölgelere doğru ilerlemiş ve kurulan Arap devletini feshederek Suriye'deki kontrolü ele geçirmişlerdir. 14 Temmuz 1920'de; general Gouraud Kral Faysal'a bir tercih şansı vererek, teslim olma veya boyun eğme arasında bir seçim yapmasını istemiş ve böylece kararı her ne olursa olsun sonucun değişmeyeceğini bildirmiş olmuştur.^[5]

Savaş bakanı Yusuf el-Azma'nın bütün diretmelerine rağmen savaştan çekildiğini bildiren Faysal kaçmış; Yusuf el-Azma ise dağılan Arap ordusundan ayakta kalabilmiş olan birkaç birliği ve gönüllü askerlerden oluşan taburları birleştirerek, Maysalun Savaşı'nda 12.000 kişiden oluşan güçlü Fransız ordusuna karşı direnişe geçmiştir. Bu başkaldırıda başarılı olamayan Azma savaş alanında hayatını kaybederken, kurduğu ordunun da büyük bir kısmı telef olmuştur.^[6] Çatışmaların başladığı tarihten 10 gün sonra, 24 Temmuz 1920'de; Şam resmen Fransız ordusu tarafından işgal edilmiştir.

Fransa-Suriye Savaşı'nın ardından, 29 Ekim 1923 itibarıyla Suriye bir Fransız mandası haline gelmiştir.^[7] Fransa, mevcut Suriye topraklarını bölgedeki mezhepsel çeşitliliğe göre altı parçaya bölerek yönetmiştir. Bu bağlamda oluşan 6 devlet; Şam Devleti, Alevi Devleti, Cebel el-Dürzi Devleti, Hatay Devleti, Halep Devleti ve Lübnan Devleti'dir. Bu bölünüşün sebebi, Arapların ileride Fransız mandasına karşı milli bir birlik oluşturup karşı koymalarına engel olmak olduysa da hemen hemen bütün dini gruplar Fransızlara ve onların egemenliği altında yaşamaya karşı çıkmışlardır.

23 Ağustos 1925 tarihinde; Dürzi lider Sultan el-Atraş öncülüğünde bir grup, Fransa'nın Suriye'deki egemenliğine karşı devrimci bir ayaklanma başlatmıştır. Çıkan ayaklanmaya Suriye genelindeki bütün etnik ve dini gruplar destek vermiş, Fevzi el-Kavukçu gibi dönemin önde gelen milliyetçileri de bu başkaldıraya katılmışlardır.

Ayaklanmalar her ne kadar 23 Ağustos'ta başladıysa da isyanın temelleri olaylardan yaklaşık bir ay önce, 22 Temmuz 1925 tarihinde atılmıştır. Fransa bölgeye Afrika'daki sömürge noktalarından en son teknoloji silahlarla donatılmış binlerce askerî birlik göndermesine ve çıkan karışıkları Şam Bombardımanı ile bastırmaya çalıştıysa da, bu baskınlık ancak 1927 yılının baharına kadar sürmüş; hakkında idam kararı çıktığı için Mavera-i Ürdün Emirliği'ne kaçan el-Atraş ülkesine geri dönerek Fransızlarla masaya oturmuş ve bir bağımsızlık anlaşması imzalamıştır.

İmzalanan anlaşmaya rağmen Suriye hemen bağımsız olamamıştır çünkü Fransız meclisi bölgenin terk edilmesi hakkındaki yasaya onay vermemiştir. Suriye, Fransa Muharebesi yıllarında Vichy Fransası kontrolüne geçmiş; Suriye-Lübnan Savaşı'nda İngiliz ve özgür Fransız kuvvetleri burayı tekrar işgal edene kadar bağımlı bir devlet olmaya devam etmiştir. Nihayetinde 17 Nisan 1946 tarihinde Suriyeli milliyetçiler ve İngilizlerin baskısıyla yönetimi bırakma kararı alan Fransa tüm ordularını geri çekmiş ve bağımsız bir Suriye devleti kurulmasının yolu açılmıştır.^[8]

Fransa-Suriye ilişkileri, Suriye'nin bağımsızlığından sonra da iyileşmeler göstererek devam etmiştir. Haziran 2000'de Hafız Esad'ın cenaze törenine katılan dönemin Fransız devlet başkanı Jacques Chirac, merasime katılan tek batılı devlet yöneticisi olmuştur.^[9] Refik el-Hariri'nin öldürülmesinde rol oynadığı veya olayın baş aktörlerinden biri olduğu düşünülen Suriye, küresel camiada büyük tepki toplamış ve yalnızlığa itilmiştir.^[9]

Nicolas Sarkozy dönemindeyse Suriye bu siyasi yalnızlıktan çekilmeye çalışılmış, onun sunduğu öneriyle beraber Suriye Akdeniz için Birlik'e katılmıştır.^[9] Bu önemli gelişmeden sonra Şam'a bir diplomatik gezi düzenleyen Sarkozy,^[10] Hariri suikastından sonra ülkeyi ziyaret eden tek batılı ülke başkanı olmuştur. Beşar Esad ise 13 Temmuz 2008 tarihinde Paris'e giderek iade-i ziyaret gerçekleştirmiş, Sarkozy ile görüştükten sonra Bastille Günü kutlamalarına onur konuğu olarak katılmıştır.^[9]

Suriye İç Savaşı'nın patlak vermesinin ardından 2012'de Fransa, Esad'ın koltuğu terk etmesini istemiş ve ülkedeki muhalif gruplara tıbbi ve askeri yardımlar yapmaya başlamıştır.^[11] 2013 yılının Ağustos ayında Guta'da rejim güçleri tarafından gerçekleştirilen kimyasal saldırının üzerine askeri müdahale isteyen Fransa'nın^[12] bu talebi, dönemin ABD başkanı Barack Obama tarafından reddedilmiştir. 2014 Ağustos'una kadar bölgede hiçbir askeri faaliyete doğrudan katılmamış olan Fransa, François Hollande döneminde Suriye'ye ordularını gönderme kararı almıştır.^[13] Irak ve Şam İslam Devleti'nin kuruluşunu takiben 2015 yılının Kasım ayından beri Suriye'deki IŞİD hedeflerini havadan vurmaya başlayan Fransa, 2015 Paris saldırılarını bahane göstererek bunu uluslararası hukukun kendini savunma ilkesine dayandırmış^[14] ve o tarihten beri gerçekleştirilen bombardımanların sayısı günden güne artmıştır.^[15][16] Fransa'nın düzenlediği hava saldırıları genelde ABD hava kuvvetleri ile koordineli bir şekilde gerçekleşmiştir.

Kasım ayı ortalarında Fransa, BM üyelerini İslam Devleti ve El Nusra Cephesi'yle mücadelede "gerekli tüm tedbirleri" almaya çağırmakta olan Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararını hazırlamış;^[17] bu karar Birleşik Krallık tarafından da destek görmüş ve 20 Kasım 2015 tarihinde konsey tarafından oy birliğiyle kabul edilmiştir. Ayrıca yine aynı gün Fransa, Rusya'nın 'Suriye'deki Fransız hava saldırılarının petrol tesislerine karşı yasadışı bir hareket olduğu'nu belirten iddialarını reddederek, bunun IŞİD'in saldırılarına "uygun ve gerekli bir cevap" olduğunu açıklamıştır.^[18]

Fransa cumhurbaşkanı Emmanuel Macron 14 Nisan 2018'de yaptığı açıklamada; Duma'da gerçekleştirilen saldırıları kastederek, Fransa'nın kırmızı çizgisinin geçildiğini söyledi.^[19] Fransa, ABD ve Birleşik Krallık, Suriye saatiyle sabaha karşı 04:00'ten^[20] itibaren rejim kontrolü altında olan birçok bölgeye uçaklardan ve gemilerden atışları gerçekleştirilen füze saldırılarına başladı.^[21] Operasyondan sonra üç ülke de bu saldırıların, 7 Nisan tarihinde Duma'da sivillere yönelik yapılan kimyasal saldırıya karşı bir cevap olduğu savunmasını yaptı.^[22][23][23]

Suriye'deki Esad rejimi Duma saldırılarını kendilerinin düzenledikleri iddialarını reddederek^[23], bu üç devletin Suriye topraklarına yönelik gerçekleştirdikleri askeri saldırıları uluslararası hukukun ihlali olarak nitelendirdi.^[22] 2001 yılında Fransa cumhurbaşkanının Beşar Esad'a verdiği Legion d'honneur ödülü de "Esad'ın ABD'nin kölesi olan bir ülke tarafından verilen bu ödülün kabul edilemeyeceği" gerekçesiyle Fransa'ya iade edildi.^[24][25]

• Fransız Suriye ve Lübnan Mandası
• İşgal Edilmiş Düşman Toprakları Yönetimi