İçeriğe atla

Fransa'nın Tunus'u işgali

Fransa'nın Tunus'u işgali
Fransız koloni savaşları

Tunus'un ele geçirilmesi, Ekim 1881
Tarih28 Nisan - 23 Aralık 1881
Bölge
Tunus
Sonuç

Fransız zaferi

Taraflar
 Üçüncü Fransız Cumhuriyeti Tunus
Komutanlar ve liderler
Fransa Léonard-Léopold Forgemol de Bostquénard
Fransa Jules Aimé Bréart		Tunus III. Muhammed Sadık Bey
Tunus Ali Müddet bin el-Hüseyin
Güçler

28,000 asker

13 savaş gemisi		 Bilinmiyor
Kayıplar
782 ölü Bilinmiyor

Fransa'nın Tunus'u işgali 1881'de iki aşamada gerçekleşti: ilki (28 Nisan - 12 Mayıs) bir koruma antlaşmasının imzalanmasından önce ülkenin işgali ve güvenliğinin sağlanması, ikincisi ise (10 Haziran - 28 Ekim) bir isyanın bastırılmasından oluşuyordu. Kurulan Fransız Tunus pretokrası 20 Mart 1956'da Tunus'un bağımsızlığı ilan edilene kadar sürdü.

Erken temaslar

Tunus, 1574'teki fethinden beri Osmanlı İmparatorluğu'nun bir vilayeti olmasına rağmen, bir bey'in otoritesi altında büyük bir özerkliğe sahipti.[1] 1770 yılında Fransız tuğamirali (Brigadier des Armées navales) Rafélis de Broves korsanlık eylemlerine misilleme olarak Bizerte, Garü'l-Mileh ve Münestir şehirlerini bombaladı.[2] 19. yüzyılda Tunus'un Avrupa ile ciddi ticari temasları vardı ve ülkede Fransız, İtalyan ve İngiliz göçmenlerden oluşan bir nüfus vardı. Konsolosluklar tarafından temsil ediliyordu. Fransa ayrıca 19. yüzyılın ortalarında Tunus'a büyük bir borç vermişti.[3] Tunus hükûmeti, toplanan verginin sadece beşte birini hazineye getiren verimsiz bir vergi sistemi ile devleti idare ediyordu. Ekonomi, bölgede yaşanan bir dizi kuraklık ve Berberi korsanların batılı filolar tarafından ortadan kaldırılmasıyla yıkıma uğradı. Son olarak, 16. yüzyılda Avrupalı güçlerle yapılan eski anlaşmalar, gümrük vergilerini %3 ile sınırladığı için Tunusluların dış ticaret üzerindeki kontrolünü zayıflattı. Sonuç olarak, Tunus'un küçük sanayisi özellikle tekstil alanındaki ithalatllar nedeniyle harap oldu.[4]

Sömürge rekabeti

1870-1871 Fransa-Prusya Savaşı'nın ardından Fransa'nın uluslararası prestiji ciddi şekilde zarar gördü ve hem İtalya hem de Birleşik Krallık Tunus'taki nüfuzlarını güçlendirmeye çalıştı. İtalyan temsilci beceriksizliği nedeniyle başarısız oldu, ancak İngiliz temsilci Sir Richard Wood daha başarılıydı. Wood, Fransız etkisini kırmak için 1871'de Tunus'un yeniden Osmanlı İmparatorluğu'nun bir vilayeti haline getirilmesini sağladı, ancak bölgenin özerkliği de garanti altına alındı.[5] Büyük Britanya ticari girişimler yoluyla etki yaratmaya çalışmaya devam etti, ancak bunlar başarılı olamadı.[5] Fransa, Britanya ve İtalya arasında çeşitli Tunus toprak mülkiyeti anlaşmazlıkları da vardı.[6]

Fransızlar, mevcut sömürgeleri Cezayir'e komşu olan Tunus'un kontrolünü ele geçirmek ve buradaki İtalyan ve İngiliz etkisini bastırmak istiyorlardı. 1878'deki Berlin Kongresi'nde, Büyük Britanya Kıbrıs'ın kontrolünü Osmanlılardan alırken Fransa'nın Tunus'u ele geçirmesi için gizli bir diplomatik anlaşma yapıldı.[4][5] Fransa bunun için fırsat kollarken İtalya'nın Tunus ile ilgilendiğini öğrenince derhal harekete geçmeye karar verdi.[7] Tunus topraklarının isyancı Humeyr grupları tarafından sığınak olarak kullanılması ve iki kabilenin birbiri ile çatışması[8][9] Fransa'ya askeri müdahale için bir bahane oluşturdu.[6][10]

İşgal Öncesi

1881 yılının başlarında Tunus'a girme hazırlıklarına başlar. Tarihçi Mehmet Özdemir'in yer verdiği Osmanlı arşiv ve belgelerine göre[9] durumu ve Cezayir'e yapılan büyük Fransız Askeri sevkiyatı ve yığınağını fark eden Tunus beyi, 19 Nisan'da Fransa'ya karşı Osmanlı devletinden yardım ister, donanma ve asker talebinde bulunulur ama II. Abdülhamid ve Babıali donanmadaki savaş gemilerini göndererek Fransa'yı karşısına almak yerine, çeşitli çekincelerle bu yola başvurmaz. Tunus beyi Muhammed (Mehmed) Sadık Paşa'ya diplomatik çözüm ve Fransa ile iyi ilişkilerin korunması tavsiyesi verilir.[9]

İşgal

Fransız birlikleri tarafından Safakes'in ele geçirilmesi (üstte) ve Djebel Haddeda Muharebesi (altta), 1881

28 Nisan 1881'de General Forgemol de Bostquénard komutasındaki 28.000 asker ile Cezayir'den Tunus'a girdi. Bizerte şehri 1 Mayıs'ta Jules Aimé Bréart'ın 8.000 askerine teslim oldu ve ardından Fransızlar Tunus'a ilerlemeye devam etti. Bütün bunlar olurken Tunus Bey'inin II.Abdülhamid ile yazışmaları hala sürmektedir. 5 Mayıs 1881'de durumun daha da gerginleşmesi ve Fransa'nın tümden işgal peşinde olduğunu anlayan Tunus beyi (valisi) çaresizce Osmanlı Devleti'nden durumun vahametini bildirip doğrudan gecikmeden savaş gemisi gönderip Fransa'ya karşı güç gösterisi yapması ve asker göndermesini talep edip açık açık yardım ister. Bunun halkın Osmanlı tarafından sahiplendiğinin delili olacağını kendinin ve Müslüman halkın yalnız bırakılmaması ve yardımın geciktirilmemesi gerektiğini de alenen ve açıkça belirtir. Nihayet II. Abdülhamid ve Babıali gemi gönderme kararı alır durum Tunus Beyine bildirilir ama gemilerin yola çıkması hala gecikmiştir.[9] Mayıs'ta Tunus beyi tekrar telgraf çekip yardım gönderileceği belirtilen telgrafın kendini rahatlattığını ancak gemilerin geciktiğini Fransız birliklerinin denizden Tunus'a çıkarma yapmak üzere olduğunu bildirir.[9]

Osmanlı gemileri gidemeden 11 Mayıs 1881'de Fransız birlikleri Tunus'a denizden çıkarma yapar. Tunus valisi Muhammed Sadık Paşa diğer şehrin ileri gelenleri ile direniş örgütleme görüşmesi yapar.[9] Öte yandan da Osmanlı yardımının zamanında yetişemeyeceğini anlayan vali çıkarmanın hemen öncesinde İngilizlerden de biraz zaman kazanmak için yardım istemiştir.[9] İngilizler sözde yardım edeceklerini bildirse de esasında Fransa ile önceden anlaşmalı valiyi oyalama ve Fransa'nın ilk günden bir direnişle karşılamasını engelleme peşindedir. Tunus Belediye başkanı Zerruk Paşa, şehrin ileri gelenleri ve vali Manuba valilik sarayında toplanıp direniş kararı alır. Vali onayıyla Zerruk Paşa direnişi örgütlemek için Tunus şehrine gider.[11] Ancak bunun akabinde valiye -kuvvetle muhtemel Fransız tertibi olan- bir telgraf gelir. Telgrafta padişah'ın "Tunus valisi Mehmet Sadık Paşa'yı azledip yerine Tunuslu Hayrettin Paşa'yı (Zerruk Paşa onun akrabasıdır) bey olarak görevlendirmeye karar verdiği" belirtilmektedir.[11] Vali telgrafı gerçek sanıp uğradığı derin kuşku ve hayal kırıklığı ile sarayından direnişi örgütlemeye bu telgraf üzerine Tunus şehrine o gün hareket etmez.[9]

Ertesi gün 12 Mayıs 1881 tarihinde Manuba'da sarayında vali Fransızlarca kuşatılır ve bir anlaşma sunulur ya bu anlaşmayı imzalayacaktır veya en sert şekilde kendi ve karşı koyanlara saldırılacaktır. Direniş yanlısı Zerruk Paşa ileri gelenler saraya gelip vali Sadık bey ile konuşmaya çalışsa da, Kayrevan'a direniş için Bey'in kaçmasını istese de,[6] Tunus Bey'i gelen telgraf ve Hayrettin Paşa ile akrabalığından Tunus Beyi onu dinlememekle kalmaz, birde Belediye başkanlığı görevinden alır, toplantıyı dağıtır. Fransız tehdidine boyun eğip Bardo'da, Bardo Antlaşması'nı imzalar.[9] Fransa'da, Tunus'u kendi himayesine aldığını duyurur.[12]

Tunus'taki ileri karakolda Fransız Zuhaf süvari askerleri (Chasseurs d'Afrique), 1881.

Kısa süre sonra Tunus'ta halk ayaklansa da koordinasyon, malzeme, silah ve lider eksikliği nedeniyle bu ayaklanmalar bastırılmıştır. 10 Haziran 1881'de güneyde ve ardından Safakes'te bir halk ayaklanması patlak verdi. Tunus sularındaki Fransız Donanması gemilerine katılmak üzere Toulon'dan altı zırhlı fırkateyn (ironclad) (Colbert, Friedland, Marengo, Trident, Revanche, Surveillante) gönderildi. Sefakes'te Levant Tümeninden üç zırhlı fırkateyn (Alma, Reine Blanche, La Galissonnière) ve dört torpido botu zaten mevcuttu.[10] Safakes bombardımana tutuldu ve 16 Temmuz'da Fransızların 7 ölü ve 32 yaralı verdiği zorlu çatışmalardan sonra şehir ele geçirildi.[10] Kayrevan'da 32.000 adam, 6.000 at ve 20.000 ton erzak ve malzeme karaya çıkarıldı. Kayrevan 28 Ekim 1881'de savaşmadan Fransızlarca ele geçirildi.[10]

Sonuçları

Tunus'un işgali ve imzalanan Bardo Antlaşması'nı başta Osmanlı İmparatorluğu ve 2.Abdülhamid kabul etmez. Ancak o sırada II. Abdülhamid'in tutuklatmak istediği Midhat Paşa ise Bardo Antlaşması'nın imzalanmasından beş gün sonra, -Akşin'in iddiasına göre 16 Mayıs'ı 17 Mayıs 1881'e bağlayan akşamda İzmir'deki konağının kimliği belirsiz kişilerce basılması akabinde -[13] İzmir Fransız Konsolosluğu'na sığınır. II. Abdülhamid de Midhat Paşa'nın teslim edilmesini istemiştir. II. Abdülhamid'in bu isteğine karşı gelmek Fransa'nın Tunus'a el koyma politikasını sekteye uğratabileceği ve geciktirebileceği için Fransa, Midhat Paşa'yı teslim etmeye karar verdi.[8] Böylece Midhat Paşa Osmanlı Hükûmeti'ne teslim oldu. Fransa'nın Midhat Paşa'yı çabuk teslim etmesi, Tunus sorununda II. Abdülhamid'in yumuşamasını sağladı.[8] II. Abdülhamid'in politikasındaki bu değişiklik, Tunus sorununun Fransa'nın çıkarına göre gelişmesini hızlandırmış ve Tunus'un Osmanlı'nın elinden çıkmasını kolaylaştırmıştı.[8] 8 Haziran 1883'te Tunus beyince Bardo anlaşmasına ek Mersâ Antlaşması imzalanınca Tunus, Fransa'nın resmen tam idaresine girdi, sömürge halini aldı.[12] Böylelikle Osmanlı Devleti de Tunus gibi çoğunlukla Müslümanların yaşadığı bir toprak parçasını daha kaybetmiş oldu.[8]

Büyük Britanya ve Almanya ülkenin işgalini sessizce onaylarken, İtalya beyhude şekilde durumu protesto etti.[6]

Böylece Tunus, Fransızlar için büyük yetkilere sahip bir Fransız Pretokrası haline geldi; Fransız Mukim aynı zamanda Başbakan, Devletin maliyesinin denetleyicisi ve silahlı kuvvetlerinin Başkomutanı oldu.[6] 1882'de Paul Cambon, Bey'i esasen güçsüz bırakarak ve Tunus'u başka bir Fransız kolonisi olarak yöneterek Yerleşimci konumundan enerjik bir şekilde yararlandı.[6] Fransızlar 1898 yılında Bizerte'de önemli bir deniz üssü kurdular.[10]

İtalya Afrika Talanında buna gecikmiş olarak 1911-12 Trablusgarp Savaşı ile karşılık verecek ve Libya'yı işgal edecektir.[]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Aldrich 1996.
  2. ^ Houtsma, M Th (1993), First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, E.J. Brill, s. 735, ISBN 9004097961, 2 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi .
  3. ^ Aldrich 1996, s. 28.
  4. ^ a b Aldrich 1996, s. 29.
  5. ^ a b c Fage, JD (1975), The Cambridge history of Africa, s. 179, ISBN 9780521228039, 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi .
  6. ^ a b c d e f Aldrich 1996, s. 30.
  7. ^ Akşin,Büyük Türkiye Tarihi (1600-1908) 3.Cilt, s.169
  8. ^ a b c d e Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih, Der Yayınları, 3. Basım, s. 379-381
  9. ^ a b c d e f g h i Özdemir, Mehmet (2003), Bir Zırvata Olayı Tunus'un İşgali (s.119-138), Türk Tarih Kurumu Belleten Dergisi Cilt:67 Sayı:248, ss. 123,127,128,130,131,135,136, 1 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Aralık 2022 
  10. ^ a b c d e Randier 2006, s. 395.
  11. ^ a b Kartaç, Kemal (1954), Tunus Faciası Nasıl Başladı, Nasıl Devam Ediyor?, İstanbul, ss. 16,19 
  12. ^ a b TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 41, s. 391
  13. ^ Akşin,Büyük Türkiye Tarihi (1600-1908) 3.Cilt, s.166

Bibliografya

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Trablusgarp Savaşı</span> Trablusgarp Savaşı diğer adı ile Türk-İtalyan Savaşı

Trablusgarp Savaşı veya diğer adıyla 1911-1912 Türk-İtalyan Savaşı, 1911-1912 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu ve İtalya Krallığı arasında geçen bir savaştır. Adı, "Trablusgarp Savaşı" olmasına rağmen çarpışmalar Trablusgarp dışında Adriyatik Denizi, Ege Adaları, Çanakkale Boğazı ve Kızıldeniz gibi farklı bölgelerde de sürmüştür. Diğer büyük devletlerin desteği ve Birinci Balkan Savaşı'nın patlak vermesi nedeniyle savaşı kazanan İtalya, Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp Vilayeti'ne bağlı Trablusgarp, Fizan ve Sirenayka bölgelerini ele geçirmiştir. Bu bölgeler birleşip gelecekteki Libya devletini oluşturacaklardı.

<span class="mw-page-title-main">Midhat Paşa</span> 190. Osmanlı sadrazamı

Ahmed Şefik Midhat Paşa, Osmanlı devlet adamıdır. İki kez sadrazam, Tuna, Aydın ve Suriye Valisi olan Midhat Paşa, ilk Osmanlı anayasası olan Kânûn-ı Esâsî'yi hazırlayan kurulun başkanlığını yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Mehmed Said Paşa</span> 201. Osmanlı sadrazamı

Mehmed Said Paşa, Osmanlı devlet ve siyaset adamı. II. Abdülhamid saltanatında yedi kez ve İkinci Meşrutiyet döneminde iki kez olmak üzere, toplam dokuz dönemde dokuz yıla yakın sadrazamlık yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Piyale Paşa</span>

Piyale Paşa, Sultan I. Süleyman ve II. Selim döneminde 14 yıl kaptan-ı derya görevinde bulunmuş ve önemli zaferler kazanmış bir Osmanlı devlet adamı ve komutandır.

<span class="mw-page-title-main">Berlin Antlaşması (1878)</span> 13 Temmuz 1878de imzalanan barış antlaşması

Berlin Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu, Rus İmparatorluğu, Büyük Britanya, Alman İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, İtalya Krallığı ve Fransa arasında 13 Temmuz 1878 tarihinde Berlin'de imzalanan barış antlaşmasıdır.

Bu madde, 1299–1922 yılları arasında altı asır boyunca hüküm sürmüş olan Osmanlı İmparatorluğu'nun tarihinden önemli olayların bir kronolojisini vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bizerte</span>

Binzert, Bizerte ya da Bizerta Tunus'ta bir kent ve Bizerte vilayetinin merkezidir. 2004 yılı verilerine göre nüfusu 114.371 kişidir.

Yıldız Mahkemesi, 27 Haziran- 29 Haziran 1881 tarihleri arasında Yıldız Sarayı'nın bahçesinde kurulan bir çadırda yapılan, Osmanlı padişahı Abdülaziz'i öldürmekle suçlanan sanıkların yargılandığı özel amaçlı bir mahkemeydi.

<span class="mw-page-title-main">Tunus (eyalet)</span> 1574-1881 arası Afrika Eyaleti

Tunus Eyaleti veya Tunus Beylerbeyliği, 13 Eylül 1574'te II. Selim tarafından kurulan eyalet. Eyalet Osmanlı Devleti'nin elinde 1574 - 1881 yılları arasında kalmıştır. Ramazan Paşa, Mustafa Paşa'yla Mısır’dan gelen gönüllü askerlerin katıldığı, Koca Sinan Paşa, Kılıç Ali Paşa komutasındaki donanmayla muhasaranın sonunda 12 Eylül 1574’te Tunus alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyni Hanedanı</span> Tunusu yöneten kraliyet hanedanı (1705-1957)

Hüseyni Hanedanı, Aslen Girit'ten gelen Türk-sipahi kökenli olan Tunus Beyliği'nin yönetici hanedanıydı. Murâdî Hanedanı'nın ardından 1705'te Hüseyin bin Ali altında iktidara geldi. Hüseyniler iktidara geldikten sonra beyler olarak hüküm sürdüler ve 1957'ye kadar Tunus'u yönettiler.

<span class="mw-page-title-main">Tunus'un Fethi (1574)</span>

Tunus'un Fethi, 1515-1577 Osmanlı-İspanya Savaşı'nda evre.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi</span>

Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi, Rus İmparatorluğu ile Yaş Antlaşması'nın imzalandığı 1792 yılından, saltanatın kaldırılarak devletin lağvedildiği 1922 yılına kadar sürer. Bu dönemde devlet en büyük toprak kayıplarını yaşamış ve Kurtuluş Savaşı sayesinde yalnızca Anadolu kurtarılabilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Fransız Tunusu</span> Osmanlı İmparatorluğunun güçsüzlüğünü fırsat bilerek Fransanın işgal ettiği Afrikanın kuzeyinde bulunan bir ülke

Fransız Tunusu, 1881'de Fransız sömürge İmparatorluğu döneminde kurulmuş ve 1956'da Tunus'un bağımsızlığına kadar sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Bardo Antlaşması</span> Fransanın Osmanlı İmparatorluğundan Tunusu aldığı antlaşma

Bardo Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu'nun Tunus'taki Fransız hakimiyetini kabul ettiği antlaşma.

<span class="mw-page-title-main">22 Haziran 1940 Ateşkesi</span>

22 Haziran 1940 Ateşkesi veya İkinci Compiègne Ateşkesi, II. Dünya Savaşı Batı Cephesindeki Fransa Muharebesinde Nazi Almanyası'nın Üçüncü Fransız Cumhuriyeti'ni mağlup etmesi üzerine saat 18:36'da imzalanmıştır. Ateşkes 25 Haziran geceyarısı itibarıyla yürürlüğe girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Selim Melhame Paşa</span> Maruni asıllı son Osmanlı döneminde siyaset adamı (1851-1937)

Selim Melhame, Maruni asıllı son Osmanlı döneminde siyaset adamı.

<span class="mw-page-title-main">Bizerte Krizi</span>

Bizerte Krizi, Temmuz 1961'de Tunus'un liman kenti Bizerte'yi Fransa'dan geri almak için başlattığı abluka nedeniyle Tunus ve Fransız kuvvetleri arasında yaşanan silahlı çatışma.

<span class="mw-page-title-main">Tunus'un Zaptı (1569)</span>

Tunus'un Zaptı, Osmanlı İmparatorluğu'nun Cezayir Beylerbeyi Uluç Ali Paşa komutasındaki eyalet ordusunun 1569 yılında Hafsî Hükümdarı Mevlay Hamid'in hâkimiyetindeki Tunus'u ele geçirmesiyle sonuçlanan askerî harekât.

<span class="mw-page-title-main">Mersâ Antlaşması</span>

Mersâ Antlaşması (Fransızca: Conventions of La Marsa Arapça: اتفاقية المرسى), Bardo Antlaşması'na ek olarak Tunus Beyi tarafından imzalandı. Ali Müddet bin el-Hüseyin ve Fransız Yerleşik General, Paul Cambon tarafından 8 Haziran 1883 tarihinde imzalandı. Fransa'nın Tunus'un uluslararası borcunu ödemesini, böylece Uluslararası Borç Komisyonu'nu lağvetmesini ve böylece Tunus'ta bir Fransız himayesi önündeki engelleri kaldırmasını öngörüyorlardı. Fransa ile Tunus Naipliği arasındaki ilişkiyi tanımlamak için 'protektorate' terimi ilk kez La Marsa Sözleşmelerinde kullanılmıştır. İlk kurulan protektora olarak Tunus, daha sonra Fas ve Suriye'deki Fransız müdahaleleri için bir sömürge modeli sağladı.

<span class="mw-page-title-main">II. Abdülhamid döneminde toprak kayıpları</span> II. Abdülhamid döneminde Osmanlı İmparatorluğunun kaybettiği topraklar

Bu madde 2.Abdülhamid dönemi Osmanlı toprak kayıplarını ele almaktadır. II. Abdülhamid, Osmanlı İmparatorluğu'nun 1.592.806 km² toprak ile en çok toprak kaybeden padişahlarından biri oldu. 1878'den 1908'e kadar Mısır, Sudan, Habeş vilayetleri, Tunus, Sırbistan, Karadağ, Dobruca ile birlikte Romanya, Bulgaristan, Girit, Kars, Batum, Ardahan,Artvin, Bosna-Hersek ve Kotur şehri, onun döneminde kaybedildi. Yemen'de 1904 sonrasında İmam Yahya ve Şeyh İdrisi isyanları, Lübnan'da Ammiya Ayaklanması baş gösterdi, Kuveyt özerk hale gelip İngiliz kontrolüne girdi, Arabistan'da döneminin başında sağlanan kontrol 1902 ve sonrasında İbn Suud isyanı ile kaybedildi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.